Fillimi i katastrofës naziste i detyrohet faktit se në Gjermani nuk kishte mjaft qytetarë të gatshëm t'i mbrojnë themelet demokratike të Republikës. Ja pse është e drejtë dhe detyrë imja të interesohem për politikën. Sepse e di se sa është demokracia një bimë e brishtë dhe delikate
Nga Stefano Vastano
Asnjë shkrimtar tjetër gjerman nuk është marrë aq shumë me raportin mes historisë, biografisë dhe politikës si Gunter Grass. Nga ana tjetër, tetëdhjetë e dy vjeçari, fitues i Nobelit, është autor i romanit më të rëndësishëm gjerman të pas luftës, ‘Daullja e llamarintë'. Kohë më parë ai ka botuar ‘Dhoma e errët', një lloj ditari intim ku shkrimtari është rrëfyer përmes syve të fëmijëve dhe familjarëve. Njëzet vjetori i rënies së Murit të Berlinit është një rast i shkëlqyeshëm për të reflektuar për Gjermaninë, për hesapet me të kaluarën dhe mbi rolin publik të shkrimtarit. "Para se të jem shkrimtar, unë jam qytetar", saktëson Grass, "E them këtë sepse fillimi i katastrofës naziste i detyrohet faktit se në Gjermani nuk kishte mjaft qytetarë të gatshëm t'i mbrojnë themelet demokratike të Republikës. Ja pse është e drejtë dhe detyrë imja të interesohem për politikën. Sepse e di se sa është demokracia një bimë e brishtë dhe delikate. Nga ana tjetër e demonstron shembulli i Vendit tuaj, sot. Kur mendoj për Berlusconi-n, ndiej turp, për ju italianët". Të flasim për Gjermaninë. Ju ishit kundër unifikimit të Vendit... "Dhe a e dini pse? Sepse kemi dashur ta realizojmë me çdo kusht dhe tepër shpejt, uniteti kombëtar, para unifikimit të vërtetë të dy Gjermanive. Nuk kemi ndier nevojën ta hartojmë një kushtetutë e re, gjë që bëhet zakonisht, kur lind një shtet i ri. Thjesht kemi proceduar në aneksimin e ish-RDGj-së nga ana e Perëndimit". Njëzet vite më vonë, a jeni ende i bindur se ata 82 milionë gjermanë e kishin gabim, e jo ju? "Edhe unë bëj gabime. Tutesha mos Kohl-i do ta shndërronte Gjermaninë në një Vend centraistik, ama e kam nënvlerësuar fuqinë e gërshetuar të federalizmit tonë. Megjithatë, pesimizmi im ishte i bazuar. Kohl ka dashur ta bëjë unifikimin duke e shpërndarë markën, valutën tonë të atëhershme të Lindjes. Mendonte ta ndalte kështu ikjen e masës drejt Perëndimit. Po s'ka qenë kështu. Dy milionë gjermanë kanë lëshuar Lindjen, e Lindja ka mbetur një territor i kolonizuar nga vëllezërit e pasur. Vendi është ende i ndarë në dysh". Nuk mund ta mohoni se sot në Lipsia apo Drezden është më mirë se në kohërat e Murit... "Puna është se Perëndimi i ka përvetësuar 90 për qind të të mirave në pesë regjionet e Lindjes dhe atyre të Lindjes nuk iu ka mbetur gjë në dorë, përveç nacionalizmit. Kurrë në historinë e pasluftës nuk është verifikuar një proces ka antidemokratik". Ju refuzonit unitetin gjerman edhe për shkak të së kaluarës naziste. 70 vite pas luftës, a ia kanë arritur gjermanët ta zbusin të kaluarën? "Fajet e së kaluarës naziste janë bërë pjesë integruese e identitetit tonë kombëtar. Katastrofa e Rajhut të Tretë ka qenë aq radikale sa që ne gjermanët nuk mund të mos ballafaqoheshim me disfatën tonë. Ju italianët keni arritur të shndërroheni në fitimtarë moralë të konfliktit. Ndërsa ne duhej të lanim hesapet me Auschwitz-in. Pranimi i fajeve ka pasur efekte pozitive te gjeneratat e reja të gjermanëve". Çfarë roli keni pasur ju shkrimtarët në këtë larje hesapesh? "Në fillim të pasluftës, letrarët nuk donin t'i ndynin faqet me pisllëqet e së kaluarës. Ka qenë meritë e disa shkrimtarëve, unë në mesin e tyre, që i kanë thënë mjaft, kah mesi i viteve '50, hipokrizisë së kohës së Adenauer-it. Estabilishmenti iu thoshte qytetarëve: punoni, mendoni për mirëqenien materiale, jo për të kaluarën. Ndërsa ne e kemi vënë gishtin në plagën e nazizmit". A është ‘Daullja e llamarintë', me protagonistin e tij Oskar, një xhuxh nga Danzica, që refuzon të rritet, romani i parë që revokon në mënyrë efikase ankthet e Rajhut të Tretë? "Tash kur na kanë ikur dhentë e na kanë ardhur mendtë mund të themi se ‘Daullja e llamarintë' dhe tërë Trilogjia e Danzica-s (‘Macja dhe miu', ‘Vite qeni') ka shkaktuar një të çarë në mutizmin e viteve '50. Letërsia shërben të paktën për të lënë, si një kërmill i heshtur, gjurmë të thella në vetëdijet dhe në proceset shoqërore. Sidoqoftë, nuk isha i vetëm. Me mua ishin poetët Hans Magnus Enzensberger dhe Ingeborg Bachmann, bashkë me më të riun Uwe Johnson dhe me më të vjetrin Heinrich Böll. E kemi kapur për gjoksi të kaluarën naziste dhe kurrë më nuk kemi lëshuar pe më". Po flisni për letërsinë që përballet me të kaluarën. Po e ardhmja? "Nganjëherë profecitë e shkrimtarëve dalin të vërteta. T'ju jap një shembull: islandezi Halladar Laxness ka përshkruar në mënyrë të përsosur në një roman të tijin (‘Kambana islandeze') kolapsin ekonomik të Vendit të tij. Në vitet '20, Alfred Doblin përshkroi në një roman shkrirjen të poleve tokësore. Shpesh letërsia iu paraprin zhvillimeve shoqërore". A shihni Grass-a të rinj apo ‘Daulle të llamarinta' në qarkullim? "Shoh autorë të rinj që kanë më shumë kulturë dhe tituj se ne shkrimtarët e pasluftës. S'kam dyshim se do të vijnë të tjera ‘Daulle'. Përtej vlerës simbolike, është një roman pikaresk, pra tipik evropian. Boccaccio e ka vjedhur këtë stil pikaresk nga arabët, ky stil ka kaluar pastaj në Spanjë dhe me Rabelais-in në Francë; e në fund ka arritur në Gjermani. Nga Dublini i Joyce-t te Berlini i Doblin-it dhe deri te Danzica e ‘Daullja e llamarintë', është përherë një protagonist dhe një qytet në qendër të kësaj tradite epike". Për Danzica-n, qytetin tuaj, keni rrëfyer pesëdhjetë vite më parë. Por vetëm më 2006 keni bërë të ditur se keni qenë ushtar i një divizioni të Waffen-SS. Pse ju janë dashur mbi 60 vite për ta shkruar këtë histori? "Ngase duhej të plakesha që të mund ta rijetoja biografinë time. Vetëm në moshën tetëdhjetë vjeçare më është bërë e mundshme ta shoh veten 14 - 15 vjeçar". 15 vjeçari Grass iu bashkëngjit nazizmit pa e thënë asnjë fjalë? "Çka bre, në ‘Duke qëruar qepën" e kam përshkruar gjendjen time të atëhershme si një dështim në krahasim me magjinë e ushtruar nga nazizmi mbi ne të rinjtë". Jeni akuzuar për hipokrizi. "Kurrfarë zori nuk është, më vonë, t'i gjykosh gabimet e të tjerëve. Shumë shkrimtarë, nga Mario Vargas llosa te Norman Mailer, e kanë kuptuar se për ta përshkruar jetën personale lypsen disa decenie të pjekurisë: kujtesa që kemi është pikërisht si të qëruarit, shtresë pas shtrese, e një qepe, një proces i dhimbshëm. Ishim si të transportuar nga një utopi radikale e shpëtimit, e çlirimit absolut të Gjermanisë. Vetëm pas luftës e kam kuptuar, duke e lexuar Camus-n, që kurrë asnjë Fuhrer dhe asnjë utopi nuk mund ta lehtësojë, dhe ashtu me një të rënë, tërë ekzistencën tonë: guri rrokulliset gjithnjë teposhtë supeve të Sizifit". Pesëdhjetë vite më parë, Oskari i ‘Daullja e llamarintë' ulërinte kundër gabimeve të nazizmit: a ka ende nevojë për klithjet e Oskarit? "Po, shoqëria ka nevojë për një letërsi që do të ishte e përzier në bisedat e përditshme, që do t'i tregonte pa mëshirë të zezat e të fuqishmëve dhe t'ua tregojë të rinjve limitet e utopive radikale. Gjithmonë ka nevojë për artin që, si Oskari me daullen e tij, që do t'i zgjonte vetëdijet e topitura".
(*) Marrë nga "La Repubblica", përshtati "Express"
