Ish-kryetari i Partisë Socialiste Fatos Nano, paralajmëron pasardhësin e tij Edi Ramën se postin që po mban nuk do ta gëzojë gjatë, sepse "po rikthehem, prisni të papriturën e radhës".
Në një intervistë të gjatë të dhënë për gazetarin Blendi Fevziu në emisionin "Opinion" të Tv Klan, ish-kryeministri foli në pjesën e parë, për jetën e tij që nga vegjëlia dhe deri në hyrje të sistemit pluralist.
Kurse në rrëfimin e transmetuar mbrëmë në Tv Klan, Nano ndalet në periudhën nga viti 1991 dhe deri në 2005 kur u largua nga qeverisja dhe njëkohësisht nga jeta aktive politike në vend.
Por Nano flet edhe për zhvillimet aktuale politike ku fshikullon fort Ramën duke vlerësuar se erërat po fryjnë drejt një force politike bashkëkohore që nuk mund të jetë me kreun aktual të PS.
Më poshtë mund të lexoni të zbardhur të plotë rrëfimin e Fatos Nanos:
Jeta 1991-2005
Kthehemi tek ai që ju e quajtët takimi i Triestes. Ky takim ka ndodhur në shkurt të vitit 1992, përpara këtij a keni pasur njohje personale me Sali Berishën? Kur jeni njohur me të?
Unë me Sali Berishën, jemi takuar për herë të parë fizikisht, i kemi dhënë dorën njëri-tjetrit vetëm në vitin 1990. Natyrisht e njihja nga faqet e shtypit, (nëna ime vuante nga zemra qe në atë kohë, por nuk ishte kuruar tek doktor Berisha), nga mjedise shoqërore, profesionale, intelektualësh e të tjera, që kishin kontakte me të. Takimi ka ndodhur në redaksinë e Zërit të Popullit, kam përshtypjen në periudhën e vjeshtës 1990, kur, pas takimit të Ramiz Alisë, të gushtit, kryeredaktori Përparim Xhixha organizoi një bisedë me intelektuale të spikatur të fushave të ndryshme, e cila u zbardh edhe u botua të nesërmen. Merrte pjese Berisha, si intelektual nga mjekësia, apo i fushave humanitare, ishte Alfred Uçi, si intelektual i kulturës apo përfaqësues i akademikëve, isha unë si përfaqësues i ekonomistëve dhe një i katërt, me duket Spiro Dede si sekretar i ri i KQ të PPSH. Gjithsecili parashtroi idetë për ndryshim, reforma, mbajti qëndrim në përputhje me profesionin dhe vokacionin e fushës, apo të eksperiencës ndaj krizës që po akumulohej në shoqëri, në ekonomi, në ushtrimin e iniciativave të lira ose jo. Secili foli për atë që kishte menduar për fushën e tij. Ramë dakord, - aty pashë që edhe unë edhe Berisha, ishim njëlloj ekzigjent ndaj ruajtjes së të drejtës të autorësisë për ato që thoshim, që bocat do të ishin gati nga pasditja. Diku nga ora 6-7, siç ka qenë teknologjia e gazetës me plumb atëherë, për çudi, në korridoret e Zëri të Popullit qëlluam të dy bashkë me Berishën në të njëjtën kohë, askush tjetër nuk erdhi. Në atë kohë, Mitro Çela ishte përgjegjës i redaksisë ekonomike, dhe u përshëndeta me te ne korridor. Nuk e gjeta aty Fahri Balliun atë ditë, por aty ka qenë se nuk ishte krijuar "55"-a. U gjendëm në dy tavolina në një zyrë të vogla, me kompensatë pa asnjë gjë sipër, ballë për ballë me Berishën, ai korrigjonte bocat e veta, edhe unë të miat.
Ju nuk e dinit që 3 muaj më pas do të ishit dy nga njerëzit më të rëndësishëm të Shqipërisë. . .
Unë nuk e dija, unë s'e dija të paktën, se s'mund të bëj aludime që a e dinte Berisha apo jo. Ambiciet e mia kanë qenë më pak të kristalizuara se ato të Berishës, besoj. Papritmas, Berisha - qe kishte vlerësuar mënyrën se si unë kisha folur gjatë bisedës në redaksi, por nuk kishte pasur rast të bënte një bisedë akoma më të zgjeruar me mua - gjen diçka që ia kishte ndryshuar redaktori dhe më pyet mua: Fatos, si te tingëllon kjo?. Doktor, i thashë, çfarë ke dashur të thuash dhe çfarë të shqetëson? Nuk ka rëndësi, se tekstin s'e mbaj mend tani, por doktori ka qenë gjithmonë obsesiv nga pikëpamja intelektuale për të ruajtur saktësinë e frazës që mendonte. Në një moment unë i them, po mirë kam përshtypjen se e thënë pak më ndryshe, ndoshta në një gjuhë më të pranueshme gazetareske, e njëjta ide është aty, çfarë të kanë prishur. Nuk e vazhdoi debatin më tutje sepse ndoshta pa që s'kishte një mënyrë tjetër për t'i thënë gjërat, nesër doli që siç e vlerësova edhe unë, mirë ishte. Nuk e di si ka reaguar Berisha më tutje për këtë gjë, por më duket se diku ka thënë se "tek Nano pashe një intelektual të sofistikuar të komunizmit", në një kohë që unë isha te pakten po aq profesionist, apo i lirë në suazën universitare sa ai. Ky ka qenë takimi i parë. Takimet e tjera kanë qenë në korridoret e Parlamentit të parë pluralist, unë Kryeministër dhe ai kryetar i opozitës, kur negocionim dhe atëherë nisëm negociatat dhe kompromiset e mëdha të para.
Që vijuan dhe në vitin 2003. . .
Që vazhduan dhe që janë të pashmangshme, dhe në një mënyrë ose në një tjetër përbëjnë skeletin e vitalitetit të pluralizmit në Shqipëri.
A ka pasur një bisedë kokë më kokë midis jush dikur për të ndarë atë që mund të konsiderohej tregu politik shqiptar?
Asnjëherë përtej raporteve të këtij morali politik midis opozitarësh.
As në Trieste?
As në Trieste, e cila është një bisedë më të tjerë dëshmitarë politikë. Natyrisht që nuk kanë qenë fjalime bisedat që bëheshin në tryeza, pra fjalime të seancës parlamentare, kanë qenë me më pak të shara, ose me më pak kategorizime bardh e zi.
Po në Trieste çfarë ndodhi realisht?
Triestja është një produkt rrethanash të çuditshme sepse, një pasdite të shkurtit 1992, pra një muaj pak përpara zgjedhjeve të marsit 1992, mua më vjen në zyrën e kryetarit të PS, në orën 5 pasdite, ambasadori italian Kardilli, dhe më përcjell një ftesë të De Mikelis, nga partia e Kraksit, ministri i Jashtëm i Italisë, për një simpozium të Partisë Socialiste Italiane, me fokus në problemet e demokracive të reja të lindjes dhe të rajonit, ku ftohesha të merrja pjesë ne debat, shoqëruar me programin e një seminari dyditor, uorkshop, i thonë tani. E pyes, kur fillon konferenca. Nesër në mëngjes në orën 10, më thotë. Me çfarë të fluturoj unë tani, i them, kur Alitalia kishte ikur në orën 2 ? Kush është tjetër? Më thotë që, për shkak se Italia po i ndjek nga afër zhvillimet shqiptare, De Mikelis nuk mund të mos ftonte drejtues të opozitës dhe është edhe Berisha dhe Meksi. Ok, mbeti për Alitalia-n e të nesërmes dhe në orën 1, në transitin e aeroportit të vjetër të Rinasit përshëndetemi me kokë dhe Berisha ma bën me dorë me Meksin, të cilit i kisha dorëzuar zyrën nëpërmjet Ylli Bufit. Përshëndetemi - për ku kështu, për Trieste edhe ju, edhe ne. Na iku seanca e paradites. Ndërkohë, me bilete në dorë, unë kisha filluar të interesohesha mos kishte ndonjë fluturim çarter. Kur shikoj një mikun tim që kish punuar në tregti të jashtme - Fatos për në Romë, po i thashë, po ti? Jam me këta investitorët italianë. Me çfarë jeni ju? - Me çarter shtatë vendesh më thotë. Keni vende, i thashë unë. Më thotë mua, hajde se po rri unë mbi bagazhe dhe e bëra vendin për ty. Hipa në çarter një orë para Alitalias dhe mbërrij një ore para në Romë.
Kur dola nga chek-out në transit, gjej profesorin Mentor Çokun, që nuk e njihja. Por që kishte zënë rrugën tek kafja në daljen e udhëtimit të Alitalia nga Tirana, sigurisht ai më njihte. Më thotë, mirë se erdhe zoti Nano. Më falni, i thashë. Prezantohet, kam dal t'ju pres juve më thotë, do të vij edhe doktor Berisha. Erdhi Alitalia më thotë mua, apo erdhe më shpejt. I them, erdha me fluturim çarter, duke ardhur është edhe Alitalia. A pimë një kafe presim edhe ata se për Trieste jemi të gjithë. Profesor Çoku banonte në Romë, por ishte zhvendosur në funksionon të konferencës dhe do ta shpjegoj më vonë cili ishte arsyetimi i tij dhe veprimi i përkujdesjes si mikpritës. Pimë kafe, më thotë historinë e tij përpara se të vinte Berisha dhe Meksi. "Unë e kam përjetuar me ndoshta më shumë pasoja tragjike se sa shumë të persekutuar dramën e komunizmit". Ai kishte ikur në '43-'44. "Kam takuar vajzën vetëm në 1990, në moshën 37-vjeçare, pasi e lashë foshnjë! Kur e përqafova, ndjeva muskujt prej burri të shpinës së saj sepse jeta e saj në internim kishte qenë në punë te rende, prashitje a ndërtim! Unë mund te kisha arsye personale që të jem shpagimkërkues edhe politikisht. Por, unë drejtoj komunitetin mysliman të Romës dhe jemi të përfshirë në veprimtari humanitare, në veprimtari bamirëse për Shqipërinë e sotme në tranzicion dhe për hallet që ka. Unë dua të flas me ju politikanët, duhet të kultivoni dhe të filloni ta ktheni në politikë frymën e pajtimit kombëtar. Ndaj, tha, po ju pres të flasim etj. Mbërrin Berisha dhe Meksi, habiten kur më shohin mua të ulur me profesorin Mentor. Berisha më pyet: Fatos i ke hyrë detit më kambë? Qeshim. E marrim fluturimin tjetër, mbërrijmë në Trieste në mesnatë pothuajse dhe unë kisha qenë në merak edhe për hotelin, se nuk ishte ai që kishte përgatitur Mentor Çoku edhe për mua. Rrjedhimisht, me autoritetin që ai krijoi me këtë gjuhë me të cilën u bisedua, më ftoi edhe mua, nuk hezitova për të shkuar në të njëjtin hotel. Hapëm restorantin në mesnatë për të ngrënë darkë, u ulëm në tryezë me Mentorin në krye, unë dhe Berisha përballë, Meksi në krahun tim dhe në krah të Berishës, një Ylli Jasa që ishte asistent i Mentor Çokut, një ish-refugjat që Mentori e kishte ndihmuar të integrohej në atë zonë të Triestes.
Cili ishte thelbi i bisedës?
Mentori fillon të thotë, ta hapim këtë bisedë, vendi ka më shumë nevojë për arsyetim dhe frymë bashkëpunimi, bashkëjetese, pasi vështirësitë e tranzicionit dhe pasojat e komunizmit nuk kurohen me inat. Ndërhyrja ime në thelb, duke iu drejtuar Berishës sidomos, ka qenë në këtë format. Doktor, i them, duhet të bëni kujdes për të dominuar spontanitetin, urrejtjen, apo gjuhën dhe veprimet që vijnë nga urrejtja objektivisht e akumuluar e turmave të verbra që po mblidhen rreth jush.
Cila ishte përgjigjja?
Përgjigja ishte shumë deklarative dhe aspak e arsyetuar, nuk kishte hapësire për arsyetim, por veç eufori tek Berisha në atë kohë. Papritur Mentori thotë diku nga ora 3 pa çerek e mëngjesit: Doktor, unë jam me Fatosin në këtë arsyetim! Kjo i dha fund bisedës, pasi Berisha u ngrit dhe tha, mua më flihet. Këtu mbaroi takimi i natës.
Zoti Nano, si shpjegohet që pasi ju jeni burgosur, keni bërë një intervistë nga burgu, në të cilin lini të kuptoheni me Berishën se diçka nuk funksionoi nga biseda e Triestes?
Unë vazhdoj të jem edhe kësaj dite i bindur, besoj edhe Berisha mund të ketë reflektuar, por unë nuk kam ndonjë të dhënë për këtë. Që në rast se do të ishin dominuar veprimet e rrugës, ethet e rrugës, nëse do të ishin klasifikuar veçmas ndjenjat dhe nevojat e të persekutuarve të vërtetë, ndryshe nga spekulantët me persekucionin komunist, Shqipëria do të kishte kursyer shumë fatura që zgjatën procesin dhe shtuan kostot e tranzicionit.
A ia keni dorëzuar ju pushtetin Sali Berishës në 22 mars të vitit 1992?
Në kuptimin a e latë që t'i fitonte zgjedhjet?
Në kuptimin e dorëzimit pa kushte, jo absolutisht. Ishte e qartë, ishte një proces i pashmangshëm, ne luftuam në kushte të pamundura për të kapur votat dhe elektoratin e së majtës, i cili u reduktua në 27-28%, aq ishte mundësia, kishte shumë egërsi, kishte shumë dhunë, kishte shumë pengesa që ne të komunikonim lirisht në të gjithë territorin, ndoshta e njëjta situata për të cilën PD-ja ankohesh në 1997!
Pra nuk ka qenë një dorëzim, ka qenë një humbje normale. . .
Ka qenë një rrjedhje e natyrshme e pushtetit drejt partisë së parë opozitare që u krijua në kushtet e pluralizmit. Ka pasur edhe shumë ish-komunistë që votuan për PD-në. Pastaj PD-ja rrugës filloi të hutohet që çfarë janë të gjithë këto komunistë që janë futur në radhët e saj.
Në 30 korrik të vitit 1993, ju u arrestuat zoti Nano. Ju kanë akuzuar me shpërdorim që lidheshin me ndihmat italiane. A e prisnit arrestimin dhe a e dinit që kjo mund të ndodhte? Ju e kishit paralajmëruar që në prill, kur kjo çështje u hap në Parlament.
Në kohën që unë pranova, midis koshiencës dhe subkoshiencës për të marrë drejtimin e Partisë Socialiste, të destinuar për të kaluar në opozitë, ishte e kuptueshme, pavarësisht nga mungesa e parametrave dhe të gjithë konturit të qartë se sa e vështirë dhe me sa sakrifica do të ishte kjo rrugë e reformimit të së majtës, natyrisht, e rikthimit eventual në pushtet, kur, si, kushedi. Partitë politike pushtetin synojnë. Nuk mund të them që kisha kalkuluar që mund të bëhej edhe burg. Por, që nuk mund të përjashtohej që mund të iknin edhe koka.
E kishit menduar edhe këtë?
Absolutisht, ka pasur kaq shumë incidente para burgut, siç ishte atentati i Tropojës, dinamiti në zyrat e PS-së në Bajram Curr, bllokimi nga njerëz të armatosur në shtëpinë e një drejtuesi të PS-së së Tropojës, që nuk na lejoi të bënim mitingun, arratisja e shoferit tim nën goditjet e kallashëve dhe pastaj ndërhyrja e vonë e policisë që na nxori në rrugën e Kukësit, në Qaf Mal, në gjashtë pasdite etj. Ka pasur jo vetëm atentate me armë, jo vetëm goditje me gurë si në Elbasan, por edhe pusi të panumërta si në Dibër, apo si ato që sollën në 1997 më pas masakrën e Urës Vajgurore etj., të cilat pavarësisht se nuk mund të klasifikoheshin që në fillim si rreziqe emergjente, për operacione shpëtimi, por ishin rregullisht të pranishme. Ndërsa më vonë, burgosja iminente u bë e qartë, pasi filloi të strukturohet si një platformë institucionale goditja, hetimi parlamentar, raporti i Kontrollit të Shtetit, një numër seancash që çoi deri në heqjen e imunitetit, unë e prisja arrestimin.
Dhe ditën që u arrestuat?
Absolutisht po. Madje, më lejoni të them, që meqenëse unë e kisha marrë këtë vendim pa kthim, që do ta drejtoja partinë e së majtës së re në kushte të pamundura, atëherë fillova të stërvitesha për vetminë e burgut, në shtëpinë time të vjetër. Veçanërisht disa paradite, sidomos në fundjavë, apo pasdite, pa perënduar, unë mbyllja grilën e dhomës sime të gjumit dhe rrija me orë të tëra në shtrat, në errësirë, në vetmi! Kam përshtypjen që më vonë kjo më ka ndihmuar të vazhdojë të flasë me veten, ose të administrojë veten në kushtet të pamundura të burgut 313 në 1993-1994.
A arrinit realisht ju ta drejtoni PS nga burgu? Menduat për ndonjë moment që për hir të burgosjes, qoftë të izolimit, për largimin fare nga drejtimi i partisë dhe të riktheheshit në jetën tuaj? Rikthimi në jetën tuaj mund t'ju lironte nga burgu. . .
Pyetja të mira, në kuptimin e asaj që duhet të nxjerrin për publikun nga kjo periudhë e jetës ime. Nuk bëhet fjalë për drejtimin e përditshëm të një partie politike në burg, si nga zyra. Natyrisht nuk përjashtohet dot, kategorikisht madje, që drejtimin politik mund ta bëja, jo vetëm me komunikimin dhe me shembullin e një burgosuri politik që me mesazhe të herëpashershme i drejtohej edhe strukturës, edhe militantëve, edhe elektoratit, por me një mekanizëm kompleks që jeta mundësoi. Dreqi e mori, më dënuan të bëhesha burgaxhi, u bëra burgaxhi, kështu munda të komunikoj me botën e jashtme dhe me partinë, dhe me shtypin dhe miqtë e panumërt!
Si?
Pa lëvizur nga burgu! Me ndihmën e popullit, me gardianët, me të burgosurit, me të afërmit e tyre! Unë isha në pjesën më të izoluar të sigurisë së lartë të burgut, dreqi e mori, në ajrim dhe banjë, apo në takim me avokatin, nuk më ndalonin dot të shkoja. Shtypi para se të vinte në sytë e mi, hynte në çorapet e mia të leshit, në thembër. Unë lexoja dhe shkruaja natën, kur vonë gardianët mësuan që ky i rrezikshmi duhet ruajtur natën, se ditën bën sikur fle. T'ju them një episod, mocioni i famshëm i viti 1996, e dini si ka dalë nga burgu?
Jo.
E shkrova në katër faqe blloku kalendar, në format blloku, por t'u plotësuar nga bashkëpunëtorët e mi më pas, por skeleti, idetë, çështjet që duheshin mbushur gjithashtu, ishin katër faqe. Unë kisha shkruar natën në Bënçë dhe ia jap te nesërmen njërit nga pjesëtarët e forcës së gatshme që bënte shërbim 24 orë, pastaj dy ditë pushim, që ishte për rregullin e brendshëm në burg, për trazirat midis të burgosurve, një djalë nga Tepelena, që prej disa kohësh e bënte korrierin e jashtëm. I them, kjo, duhet të shkoj ne filan pikë në Tepelenë dhe është për në Tiranë. Papritmas, ne burg mbërrin një kontroll i befasishëm me në krye të ndierin Bujar Kaloshin, ish-drejtor i Përgjithshëm i Burgjeve, i cili, së bashku me njerëz te administratës qendrore të burgjeve merr në kontroll gjithë burgun.
Dhe. . . ?
Fillojnë kontrollet gjithandej, natyrisht kishin ardhur për mua. Fillon një regjim tjetër etj., etj. Mbaj mend kur dola për banjë në mëngjes, këtë djalin, në tetë e linte shërbimin, e pyes: A e shpëtove atë që të dhashë unë? Më tha, arrita, sapo pashë që po vinin furgonët, ta nxjerr jashtë rrethimit të burgut dhe e kam futur nën një gur! Por binte shi atë natë. Inshalla nuk është lagur më tha. Providencat ishin të mos ishte lagur dhe shkoi në Tiranë.
Dhe shkoi e shkarkoi të gjithë drejtuesit e PS.
Shkarkoi ata, nisi Gramoz Ruçi pa lajmërim në Greqi pas dorëheqjes etj. , etj.
A keni pasur dijeni për tërheqjen nga zgjedhjet e 26 majit dhe cili ishte reagimi?
Po në parim dhe jo siç u bë. U nis shumë vonë një korrier nga Tirana, nga dreka, ku mesa duket në mendjet e drejtuesve të PS-së filloi të piqesh ideja e bojkotit dhe tërheqjes dhe mbërrin nga ora pesë tek unë, kur ishte bërë fakt. Më vonë ky fakt që Nanon e lajmëruan u mor si miratim i Nanos. Unë u shpreha publikisht që të mos tërhiqen komisionerët pavarësisht se po tërhiqeni nga zgjedhjet. Duhet të jenë dëshmitarë te manipulimit. Natyrisht që kjo është ajo pjesë që nuk e drejton dot nga burgu. Nuk e di çdo të ndodhte nëse nuk do të ishin tërhequr komisionerët. Sigurisht që nuk do të ndodhte kjo që ndodh sot me 20 mijë komisionerë qe firmosin dhe ka akoma mos njohje të rezultatit të zgjedhjeve dhe s'ka asnjë provë për manipulim!
Një moment tjetër ishte zgjedhja e Bashkim Finos si kryeministër. PS po drejtonte qeverinë e pajtimit kombëtar e cila ishte qeveri tranzicioni. A dhatë ju aprovimin e Finos si kryeministër?
Jo ishte e pamundur të jepja unë aprovimin. Unë Finon e mbaja mend jo vetëm si student i ekonomikut por dhe si ish kryetar i Bashkisë së Gjirokastrës. Pra në 97, Fino e kishte lënë detyrën e kryetarit të Bashkisë të marrë në 92-in. Unë e mora vesh nga radio, BBC dhe Zëri Amerikës që i dha lajmet mëngjesin e datës 11 mars. Ishte e pamundur të jepja unë aprovim. Mua më sollën natën e 4 marsit në Tiranë dhe qëndrova deri në 13 mars në izolim të plotë, munda të kisha vetëm radion. Nuk kisha asnjë mundësi komunikimi me PS, u ndërpre dhe komunikimi me familjarët dhe nuk kishim as ushqim. Madje ditët e fundit i kaluam me biskota. Mbaj mend që atë mëngjes kalon Ramizi në korridor për nevoja personale dhe kërkon lejen e gardianit që të komunikonte me mua. Më pyet ç'kemi. Lajme të mira i them, qeveria dha dorëheqjen dhe kryeministër është propozuar Bashkim Fino. Ç'është ky më tha? I them çun i mirë, dora jonë!
Ramizi ishte krejt i pa informuar?
Keshtu dukej.
Çfarë ndodhi më 11 mars?
Në 11 mars në mbrëmje, kur ndërroheshin rojet, niste turni i natës, pati një vonesë në ardhjen e turnit të ri. Gardiani i turnit që bënte kontrollin e të gjitha qelive, kur hapi sportelin, e pashë me një shprehje të çuditshme të fytyrës dhe e mbylli menjëherë. Pas kësaj, nisi një zhurmë e largët në korridoret e burgut të Tiranës, që janë shumë të gjata, që nuk kuptohej se çfarë ishte në fillim. Pasi zhurma po afrohej, u kuptua që po shpërthenin dyert, kishte goditje. U kuptua që kishte një revoltë të brendshme. Kuptova që ishte serioze sepse rojet e kullave të rrethimit të jashtëm nisën të qëllonin në ajër. Kishte zhurma goditjesh të dhunshme dhe të frikshme brenda dhe armësh jashtë. Unë isha në një qeli 1 m e 90 të gjerë, 5 m të gjatë dhe 5 m të lartë ishte, me frëngji pa xhama. Duke mos e ditur ku qëllohet dhe plumbat mund të bëjnë rikoshet, vendosa të qëndroj poshtë frëngjisë. Duke ndejtur aty, pashë derën përballë dhe mendova qe sikur të hyjë një pistoletë dhe të më qëllojë në lule të ballit dhe vendosa të qëndroj poshtë derës. Pastaj fillova të mos qëndroj në një vend dhe të lëviz. Aty goditjet u afruan aq shumë dhe ulërimat e femrave te piramidave në qelinë ngjitur, kur u thyen derën. Pastaj filluan goditjet në derën time tek shuli dhe dërrasat. Aty mora një pozicion mbrojtës rreze murit të derës, se nuk e dija kush do të hynte - sipas filmave, ishte partizan apo gjerman?! Kur dera u hap hyn një kokë me shami dhe bërtet: Urra! Liri Fatos Nanos! Brenda pak minutash aty hyn një turmë që kur arrita ta numëroj ishin 45 vetë në 10 m2. Kuptova që revolta erdhi brenda sepse ata nuk mund ta kuptonin dot se mund ta fitonin lirinë pa Fatos Nanon. Isha peng i kësaj turme. Papritmas 600 kriminelë, të dënuar apo jo, të supozuar apo të tillë, mes të cilëve edhe hasëm, edhe femra, u gjenden në një mjedis pa dyer dhe pa roje. Imagjinoni sa e vështirë ishte gjendja. Duke parë këtë skenë, fusin edhe Ramiz Alinë në qelinë time. Më lejoni të jap dy ekstreme të kësaj skene qe ndodhen ne pak sekonda. Papritmas një hasëm gjen një hasëm tjetër në qelinë time. Njëri nxori një thikë dhe filloi të kërkonte barkun e hasmit. Ky tjetri, kishte shkulur një dërrasë nga dera dhe e vërviste për ta mbajtur larg. Dërrasa pret Ramizin në ballë nga lëvizja shumë pranë meje dhe unë shtyj Ramizin në qoshe të murit. Thika e pret në bark hasmin. Gjaku bie në jastëkun pa këllëf ku unë kisha vënë kokën pak çaste më parë. Në të njëjtin moment, disa metra me tej, një çift, një italian dhe venezueliane, po putheshin. Ishin kapur me drogë dhe kishin 45 ditë pa u takuar me njëri tjetrin dhe nga malli dhe ankthi po putheshin. Në atë moment unë ulëras: A ka ndonjë trim këtu që të vendosi rregull? Dhe shfaqet për çudi, ai që hyri me shami në kokë i pari dhe tha urra! Ishte autori i Shkallnuerit të Berishës, ai që hodhi granatën. Dhe kur unë bërtita, nuk ishin këta trimat e supozuar, si Nehat Kulla, apo Luan Pobrati, qe në 40 orët e rebelimit u fshehën në kaush. Ishte Naim Zyberi, pjesëtar i një grupi, i dënuar apo jo në atë kohë s'e di, i cili vuri rregull. Më vonë u vra pas daljes nga burgu në Itali nga rivalët. Ai me një qetësi të habitshme vuri rregull. Ndau burrat nga gratë, i vuri të gjithë në qeli, caktoi një grup të largonte hasmit nga hasmit. Gratë në ato 40 orë, shkuan në banjë më të sigurta se kurrë, as sa me gardianët, pa iu prekur një qime floku. Ky trim i ftohte mori përsipër të negocionte me Drejtorinë e burgut për kushtet e lirimit. Natyrisht, unë isha peng i këtij njeriu, kur, te nesërmen, u krijua qeveria "Fino" dhe Spartak Ngjela, Ministër i Drejtësisë, vjen ne burgun e shpërthyer. Më vonë mora vesh se kishte vënë bast me reporterët e huaj ne Hotel Rogner që do t'ju sjell Nanon unë nga burgu tani. Vjen tek autoritetet e burgut që i thonë, ku ta gjejmë Nanon ne aty tani, ka një komitet aty që drejton revoltën. Nga sporteli i kuzhinës që ishte i vetmi që komunikonte, Ngjela flet me Naim Zyberin. Ky, vjen ne qeline ku isha unë me disa nga kryesorët përreth dhe, duke më parë në sy me thotë: Ka ardhur një i thinjur me syze që do të të takojë ty, çfarë ti them? Unë me shpejtësinë e sekondës kozmike të trurit, përgjigjem: "I thuaj se Nano mirë është, por në qoftë se lëviz nga vendi ku është, jo ai, por as unë s'ia garantoj dot jetën apo jo!" Lëre, më tha, e mora vesh se qenke burrë! Nuk na tradhtove! Më pas kam bërë shaka me Ngjelën se po ta dija se kishe vënë bast, - e ndanim bashkë - unë kisha reaguar ndryshe. Mirëpo unë nuk reagova pa mend për katër vjet, ose 1480 e ca ditë në burg!
Si dolët nga burgu, është e vërtetë se u larguat me një ambulancë?
Unë mund të kisha dalë nga burgu, sidomos në Bënçë, kur të doja. Veçanërisht në gjysmën e dytë të vitit 1996 dhe në fillim të 1997. Madje ndërtova një sistem komunikimi të mjaftueshëm dhe efikas edhe me drejtuesit e partisë. Nuk prisja vetëm familjarë, por në orët e vogla të natës si 2 deri 4 e mëngjesit, personazhe apo personalitete si Mejdani, Islami, Ruçi, vinin më takonin ne burg, me konspiracionin tim në bashkëpunim.
Pra sistemi i sigurisë së Berishës nuk paska funksionuar?
Nuk e kishin mendjen tek unë se plasën të tjera. E më hoqi qafe duke më larguar në Tepelenë. Nga më të fundit erdhi Serveti, qe u ankua se, pse unë nuk po e qasja, kur të tjerët kishin ardhur. Më kujtohet një natë, kam përcjellë Gramoz Ruçin, enkas deri tek porta e jashtme e burgut në 3 të mëngjesit, pak ditë para se ai të ikte në Greqi. Pasi arsyetuam nja tre çerek ore, vura një kasketë në kokë, me tuta dhe e përcolla qëllimisht deri tek dera e jashtme e burgut, e cila ishte pa dry, dhe aty ndalova. Kishin hapur fjale herë pas here, në një bashkëpunim të çuditshëm midis SHISH dhe gazetës "Albania", që unë natën dilja e pija në klubet e Tepelenës dhe madje kisha qenë edhe në dasmën e motrës së Gramozit. Marrëzira! Nuk ishte e pamundur të bëhej kjo gjë, por nuk do të qëndroja me në burg po të bëja gjëra të tilla. Gramozit i thashë në atë çast: "Të solla kastile deri këtu për të treguar se unë mund të kisha dalë nga burgu, madje, siç e sheh, të vija edhe sonte, të vijojë rrugën me ty! Por s'e kam bërë këtë gjë, se ju duhej një flamur, një frymë dhe një njeri, që duke paguar këtë sakrifice, të mbushte vakumet dhe mungesën e veprimeve të tjera të opozitës, që në kushtet e sotme janë të vështira për t'u bërë; që mobilizon njerëzit, elektoratin dhe rivendos më shpejt ndoshta, me sakrifica, normalitetin e demokracisë shqiptare!
Si u larguat në 13 mars 1997 nga burgu?
Mbas 40 orë revolte të burgut të Tiranës, njoftimi më i fundit i konfirmuar edhe nga vizita e Ngjelës me drejtuesit e protestës të burgut, ishte që në orën 4 pasdite, do të dëgjoni një lajm te TVSH, për amnistinë që kërkoni. Nuk u pritën lajmet dhe në 4 pa 5 filloi dalja jashtë e të burgosurve. Nën vëmendjen e Bedri Çokut, zëvendësdrejtorit të përgjithshëm të burgjeve, që nisi evakuimin e të burgosurve, dhe drejtorit të burgut 313, një djalë nga Laçi i jashtëzakonshëm për karakter dhe trimëri, u la të rrjedhin jashtë rreth 600 vetë. Unë vendosa të mos e kapërcej pragun mes burgut të brendshëm dhe oborrit. Pasi kishte rreth gjysmë ore që kishte dalë turma dhe nuk kishte më zhurmë nëpër korridore, në rrugë dëgjoheshin të shtëna, dëgjoj disa hapa që afroheshin në korridor.
Nuk kishte asnjë nga Partia Socialiste që erdhi për t'ju kërkuar?
Kishte disa djem që kishin qenë dhe mbetën badigardët e mi edhe më vonë. Djem trima, që ishin gjatë gjithë 40 orëve në kontakt për të kuptuar isha gjallë apo jo, që prisnin jashtë se nuk hynin dot brenda. Dëgjoj hapa që po afroheshin në qeli. Ishim unë dhe Ramiz Alia dhe nja 2-3 vajza të piramidave, ishim nja 7-8 veta, u shfaq një treshe. Një civil dhe dy me uniformë. Ishte drejtori i burgut, shefi i sigurimit të brendshëm dhe drejtori i policisë së burgut. Na pyetën, çfarë bëni ju këtu? I them unë jam Fatos Nano, ju kush jeni? A, më falni, tha drejtori, të prezantohemi! Dhe u prezantuan. I thashë: " Më lejoni t'ju them që unë jam këtu, jo për fajin tuaj. Kam një dënim nga gjykata, me të drejtë apo jo është çështje tjetër, por po e kalova pragun e qelisë, unë shkel ligjin. Pyetja ime është ku mund t'i kaloj unë 16 muajt e fundit e mbetur nga dënimi për të cilat më ka dënuar gjykata? Ai shtangu dhe më tha: "Të kuptova, mund të prisni disa minuta?" U vonua disa minuta dhe kur dolëm, e kuptova se çfarë donte të bënte. Kishte rreshtuar të gjitha rojet, për te shmangur veprime të pa kontrolluara, me armët në këmbë të vëna me siguresë dhe kthehet tek qelia më fut krahun dhe më thotë a mund të më ndiqni? Dalim nga shkallët, dhe ne oborr mora vesh pse më futi krahun drejtori, se rrëzoheshe nga gëzhojat e shumta. Pavarësisht nga nevoja për të parë se ku hidhja këmbët, përshëndeta shumë nga gardianët qe me buzëqeshnin dhe m'u duk vetja sikur unë, i burgosuri i famshëm, po kaloja rojën e nderit të gardianëve. Shkojmë në zyrën e drejtorit dhe na ai ofroi diçka freskuese për të pirë. Më pas vjen një autoambulancë në oborr dhe në timon ishte vetë drejtori laçian. Futemi të gjithë brenda. Sapo dolëm nga dera e burgut, përkulemi nën vijën e bardhë të xhamave se ka të shtëna. Dalim në unazë dhe drejtori pyet, ku i keni shtëpitë? Lamë Ramizin, më pas disa gra dhe në fund zbrita unë. "Thashë drejtor çfarë po bën?". " A më pyete ku ti kaloj muajt e fundit të dënimit? Unë po ju çoj të gjithëve në shtëpi më tha, sa të vendoset shteti dhe unë nuk e di se ku të jap dorëheqjen, a ka ndonjë vend?" I bie ziles së derës dhe më del babai, gruaja dhe fëmijët te dera e oborrit. Nena me kishte vdekur. Pavarësisht nga emocionet e 4 viteve nuk harrova ta ftoj drejtorin të hyje te pijë një kafe. "Më fal, u përgjigj ai, por ta thashë se çfarë pune kam. Dua të bëj detyrën time dhe shtetërore dhe njerëzore, të jap dorëheqjen sepse kur ka rënë shteti, nuk mund të marrë rrogën drejtori burgjeve, e lemë për një herë tjetër". E kërkova edhe kur u bëra kryeministër, por ai iku në Amerikë dhe nuk u kthye më. Së fundmi i gjeta numrin e telefonit dhe dua të gjej mundësinë dhe ta takoj.
A keni pasur dijeni për atentatet ndaj Azem Hajdarit apo kërcënimet që i vardiseshin atij?
Mua lajmi për atentatin më erdhi nga Ben Blushi, zëdhënësi im që e kishte marrë nga gazetaret, ditën kur unë sapo isha kthyer nga Lisbona, ku përfaqësova Shqipërinë në panairin e 1998. Isha në dijeni të kërcënimeve dhe kishim përgatitur një plan masash të SHIK-ut dhe të policisë të cilat ruanin Azemin. Kishte mjaft kërcënime dhe pandehma që agjencitë e ligjit ishin të detyruara t'i ndiqnin. Ishim akoma më seriozë se kishte ndodhur një incident me plagosjen e Azemit në Parlament dhe unë besoj që nuk mund të bëja ndonjë veprim më shumë. Nuk mund të lija asnjë veprim mangët nga ato që kam bërë, duke dalë menjëherë në media, duke bërë thirrje për angazhim të plotë të shtetit për gjetjen e krimineleve; për një arsyetim të qetë të politikës, për të përballuar një ngjarje shumë të rëndë për stabilitetin e vendit; të anuloja të nesërmen axhendën dhe të kërkoja tryeza politike që u realizuan të pjesshme se me Berishën nuk bisedohej dot, me opozitën, siç e kërkova edhe në rastin e plagosjes së Azemit në Parlament; të ndiqja personalisht veprimet e para hetimore.
Përse u larguat nga Shqipëria, kërcënohej jeta juaj personalisht? Së dyti, ka një interpretim se u inskenua për të larguar nga jeta politike edhe ju edhe zotin Berisha?
Ka analistë që kanë dhënë deklarata për këtë ngjarje të rëndë që bëjnë këtë ide. Një kurth ndaj të dyve. Nuk e shoh të pamundur, nuk kam prova që ta vërtetoj unë, nuk e përjashtoj. Nuk besoj se më vë në të njëjtën pozitë mua dhe Berishën. Nuk mund të bashkohen i akuzuari ose drejtuesi i qeverisë që akuzohej për persekutim apo vrasje të opozitës, me drejtuesin e opozitës që pëson krimin. Jo për shkak se ne kemi qëndrime të ndryshme ndaj dënimit dhe forcës së ligjit ndaj krimit, sidomos kur ai prek politikën. Por për shkak se emocionet dhe pozicionet e asaj dite ishin shprehje e një procesi të gjatë, kisha dhe burgosjen time brenda dhe nuk kishim të njëjtin mjedis ku ato kultivoheshin. Mjedisi i partisë qeverisëse ishte shumë i ndryshëm nga mjedisi tjetër që humbi Azem Hajdarin. Natyrisht ajo që unë nuk e përjashtoj fare dhe kam të gjithë sovranitetin e kryeministrit të kohës që ka informacionin e agjencive shtetërore, është që me apo pa dijeninë e Berishës, me apo pa dashjen e ekzekutorëve të Azemit, që tashmë besoj janë në ndëshkimin e ligjit dhe duart e drejtësisë, koka që kërkohej pas tij ishte ajo e Kryeministrit. Ishte e imja. Dhe manovra ime e natës që gdhihej 14 shtatori, i paralajmëruar se çfarë do të sillte, ishte shkëputja e kontakteve edhe me Gardën e Republikës. Eskorta ime lëvizi pa komunikim me të tjerë dhe me një vendim sovran në përputhje me standardet e sigurisë së personaliteteve, në qark te mbyllur. Vendim i marrë nga eskorta dhe personaliteti që ata mbrojnë, është legjitime kjo gjë, në kushte emergjence dhe mos funksionimi të shumë strukturave mbështetëse. Vendimi ishte që të më çojnë deri në Ohër, në mirëkuptim me partnerë që asistojnë rajonin dhe me agjencitë e specializuara për sigurinë në rajon dhe në luftën kundër krimit. Në një nga rezidencat shtetërore pranë kufirit ndenja deri të nesërmen në mëngjes, bashkë me ambasadorin tonë ne Shkup. Kjo është pjesa të themi e panjohur për publikun.
Kishit mundësinë që të bëheshit president, kryeministër dhe ju zgjodhët këtë të fundit. Në jetën tuaj, keni bërë shumë njerëz presidentë dhe kryeministra, Mejdanin e zgjodhët ju, Moisiun po ashtu në diskutim me Berishën, Majkon dhe Meten i bëtë ju Kryeministër, Ramën e sollët nga Franca dhe e futët në qeveri edhe me kundërshtimet e partisë, nuk e di në jeni penduar për këtë...
Jo për asnjë incident nga ato që përmendët. Janë kaq shumë raste.
Bëtë mirë që sollët Ramën?
Mos i japim më shumë vend Ramës.
Ju vjen keq që ju që keni bërë disa presidentë e kryeministër, nuk merrni dot postin e Presidentit që e keni aspiruar?
Duket si ironi e fatit. Filozofia ime politike para dhe pas burgut, ka qenë ajo e mos përqendrimit të pushtetit në një dorë, të delegimit të autoritetit në nivele institucionesh që funksionojnë edhe për parti apo administrata në demokraci, për një drejtim kolegjial, për ekipe ku edhe i pari ndërmjet të barabartëve ka detyrimet dhe përgjegjësitë komplementare me të tjerët dhe për këtë arsye, kam ditur të kultivoj dhe tek mjedisi i majtë dhe ai politik shqiptar, kulturën e tolerancës dhe të bashkëjetesës që i kundërvihet ajo e rendjes me çdo kusht, në çdo kohë dhe pafund për postin më të lartë dhe të favorshëm më me përfitime dhe dominues, në kurriz të karrierave, ekipeve, skemave demokratike të funksionimit të politikës së institucioneve që ka natyrshëm një shoqëri demokratike. Paradoksit dhe asaj që duket si ironi e fatit, - Nano nuk heq dorë nga presidenca, - më lejoni t'i përgjigjem me fillesën e këtij procesi. Që është korriku 1997, kur unë kisha pothuajse autoritetin dhe aureolën e heroit të sapo dalë nga burgu. Kur vendosa të zbres midis njerëzve dhe të marr detyrën më të vështirë të Kryeministrit, mund të kisha zgjedhur fare lehte atë të Presidentit.
Ju vjen keq që s'e zgjodhët?
Para se të formalizonim postet, vendosa të marr detyrën e kryeministrit, sepse kjo detyrë, pas krizës së rëndë të 1997-ës, kërkonte luspa të forta mbi kurrizin e politikanit dhe unë mendova se i kisha ato. Për të përballuar vendime të rënda, të vështira por të domosdoshme si ato për mbylljen e piramidave dhe nisjen e rimëkëmbjes së shtetit, rendit, administratës dhe gjithçkaje tjetër në marrëdhënie me botën. Nuk mund ti shmangesha kësaj përgjegjësie, njëlloj si nuk ju shmanga nevojës së reformimit të së majtës, në kushtet gati të pamundura të 1991. Thirra në zyrë të zgjedhurit për skemën e re qeverisëse. Fola në fillim me Mejdanin, dhe i them profesorit të nderuar, që asnjëherë nuk i ndau kufijtë mes politikës dhe akademizmit, ndoshta pozitive kjo. " Xhepi, ti do të jesh Presidenti ynë i ri!" Ai më thotë, jo mo shoku Fatos, se nuk më takon mua. I them, Xhepi lëri kinezërirat, se nuk kemi kohë, arsyetimi im është që detyrën e kryeministrit do ta marr unë, se do kurriz të fortë. Ti je figurë akademike. Mbaroi punë Xhepi. Skënderit, vendosëm me Rexhepin që t'i jepnim detyrën e Kryetarit të Kuvendit. Kurt Kola u bë drejtues i Institutit të të Përndjekurve. Lubonja refuzoi të ishte në krye të institucionit të medias publike - RTSH. Thërras më pas Namik Doklen dhe i them: Ti do të jesh kryetari yne i Parlamentit. Ai më tha, faleminderit, Fatos e dija, kështu duhet të jetë. I them, Namik nuk më kuptove, ti do të jesh kryetari ynë i Parlamentit, pra zëvendës, se drejtues do të jetë Skënder Gjinushi. Nuk mund t'i mbajmë të gjitha për vete, këto kosto i ka koalicioni. Namiku, si natyrë malësore, u desh ca kohë ta gëlltisë. Unë, pra, mund ta merrja presidentin pa sforco. Nuk jam penduar për këtë. Nuk jam penduar as përballë, asaj që është vërtetë paradoks, që mandatet që unë u kam dhënë të tjerëve, kanë qenë më të gjata se mandatet e mia. Imagjinoni mandatet e kryetarëve të gjykatave, 9 vjet etj. etj.
Zoti Nano, në 15 vjet si një prej dy njerëzve më të rëndësishëm në Shqipëri, duke u alternuar herë-herë me zotin Berisha në angazhimet ndaj shtetit, cila ka qenë filozofia juaj politike dhe strategjia, uljet dhe ngritjet në karrierën tuaj?
Filozofia ime politike, është produkt i rrethanave të jetës dhe karrierës sime. Për mua politika është pjesëmarrje, kompromis, debat paqësor mbi bazë principesh dhe programesh dhe sigurisht është lojë me ekipe, të cilët sipas rreshtimeve, duan kohë të krijohen dhe në të kundërtën, është gjëja më e papërgjegjshme dhe e kollajshme të shkatërrohen.
Përse u larguat në 1998-ën?
Në se do t'ju thosha një konkluzion që më vjen nga eksperienca e burgosjes, më lejoni të përmend se kur njeriu qëndron pak në burg, del shumë revanshist prej tij, kërkon të marrë hak. Kur njeriu qëndron shumë gjatë në burg kam frikë se nuk është më në gjendje të bëjë ndonjë veprim të arrirë në shërbim të publikut. Por, kur njeriu qëndroka në mënyrë të moderuar ne burg, veçanërisht politikani, se po flasim për burgosje politike, siç ishte periudha prej afro katër vitesh për mua, besoj se është një kohë e mjaftueshme për të arsyetuar dhe reflektuar mbi padrejtësinë që krijon ngjarje të tilla tragjike edhe për shoqërinë edhe për njeriun politik, dhe veçanërisht për të identifikuar shkaqet pse gjëra të tilla vijojnë të ndodhin. Për këtë arsye bëhesh më tolerant, më pranues, bëhesh më i angazhuar për të kuruar konfliktet dhe sëmundjet që krijojnë eksese të tilla në jetën shoqërore dhe politike. Nga kjo pikëpamje, unë kam përqafuar idenë e pjesëmarrjes dhe bashkëpunimit ku nuk shkeleshin parimet. Kam nisur fushata politike edhe brenda partisë sime, krahas investimit për të emancipuar krejt politikën shqiptare, sa herë që shkeleshin parimet apo abuzohej me mandatin dhe detyrën që të japin zgjedhësit. Ndërkaq politika shqiptare në njëzet vite ka qenë e karakterizuar nga konflikti permanent, konflikti që lidhej me një koncept të prapambetur ballkanik të politikës, që në kategorizimin shkencor të politologjisë konsiderohet "O sum game - loja e shumës zero", d. m. th. likuidimi me çdo kusht i kundërshtarit, plotësisht dhe përfundimisht. Historia ime ka qenë një tjetër, ajo e bashkëjetesës dhe një loje që përfundon me një rezultat në përfitim të të gjithëve, që nuk përjashton asnjë palë - "Win-win game"!
Nuk kanë qenë teka, të gjitha këto ulje dhe ngritje? Largimi nga Partia Socialiste për shembull nuk ishte një tekë apo filozofi?
Nuk kanë qenë teka, sepse liderët i paguajnë tekat shumë shtrenjtë. Unë jam detyruar të tërhiqem nga skena, sa herë që konflikti e ka kërkuar një gjë të tillë. I jam larguar ndeshjes ballas, e cila nuk premtonte asgjë përveç likuidimit total të kundërshtarit dhe, duke u spostuar në skenën politike, pa dalë jashtë saj, kam synuar dhe kam arritur të gjej mënyra më paqësore që kanë rivendosur dialogun dhe rindërtuar ekipin.
Jeni larguar nga filozofia apo nga frika zoti Nano?
Kjo është konstante në veprimtarinë time politike dhe unë nuk besoj se veprimtaria ime politike karakterizohet si ajo e një frikacaku të madh. Përkundrazi, në gjithë karrierën më është dashur që me kurajë të tërhiqem dhe me shumë dashuri dhe zemërgjerësi të rindërtoj terrenin dhe ekipet që riparonin fushën e betejës dhe procesin mbi të cilin politika duhet të vazhdojë të ndërtojë.
Në vitin 2005 kur u tërhoqët a menduat se kjo është një tërheqje e pa kthim më. Që kjo lojë e tërheqjes dhe rikthimeve, do të merrte fund një ditë?
Tërheqjet unë i konsideroj një standard të sjelljes politike të kohëve moderne, sa herë që rrethanat e sjellin në mënyrë të natyrshme këtë gjë. Unë i humba zgjedhjet në vitin 2005, respektova rregullat e lojës, të funksionimit të një organizate demokratike të reformuar me shumë sakrifica, siç ishte Partia Socialiste deri në atë kohë dhe, më në fund vlerësova nevojën e përtëritjes së ekipeve, me shumë kuriozitet dhe dashuri gjithashtu për të nxitur dhe për të gjetur tek gjithë të rriturit nën drejtimin tim, udhëheqës të rinj, të aftë për të vazhduar stafetën dhe detyrën.
A u tërhoqët edhe ju si Ramiz Alia në 1990-ën, pa lënë një trashëgimtar, ose duke e lënë në rrjedhje të lirë PS-në, siç la ai PPSH-në?
Unë kam investuar shumë për të krijuar figura politike, për të mbështetur talente dhe të rinj që i kanë hyrë politikës me kurajë dhe me më shumë kulturë, se sa ata që hynë në fillim të viteve 90-të. Nuk jam i zhgënjyer nga tërë ky investim, sepse në PS, në rrethet e bashkëpunëtorëve të mi politikë dhe bashkëqeverisës, ka mjaft figura të spikatura, të cilët edhe sot ndoshta vuajnë nga të njëjtat sëmundje të politikës shqiptare dhe lëngojnë më shumë nën peshën e autoritarizmit të rivendosur edhe në PS. Tashmë te dy kampet kam frikë se janë bërë njëlloj. Por, jam i bindur se socialistet kanë brenda jo vetëm farën, por edhe investimin politik dhe institucional të përbashkët, që do të mund, shumë shpejt, të rivendose standardet dhe të rikrijojë horizontet e funksionimit bashkëkohës të politikës së majtë.
Po thoni se do të donit të riktheheni?
Ime shoqe i ka dhënë një përgjigje shumë njerëzore kësaj pyetjeje, duke sjellë në vëmendjen publike se unë kam dhënë dorëheqjen, por nuk kam hequr dorë nga politika! Dua të them se unë jam në politikë, por nuk kam lindur vetëm për të drejtuar.
Trembeni se kur të trokisni në derën e PS-së, ajo derë mund të jetë e mbyllur?
Nuk besoj se është çështje zyrash apo fasadash. Nuk besoj se mund të mbyllen dyert e komunikimit tim me socialistët.
A janë mbyllur këto 4-5 vite?
Është mbyllur e gjithë godina e PS-së. Është bërë hermetike struktura e komunikimit të partisë apo të udhëheqjes me militantët apo anëtarët.
Po ju kontaktoni me ta?
Unë jam shumë aktiv në jetën shoqërore. Jeta ime shoqërore nuk zhvillohet dot pa komunikimin politik. I përgjigjem me këtë mënyrë të heshtur, me tonet e mia të mirëkuptuara nga të gjithë, nevojës dhe shqetësimeve që kanë simpatizantët dhe anëtarët e së majtës në të gjithë Shqipërinë. Besoj se është plotësisht e mundur që me riaktivizimin e të gjithë vlerave që kemi krijuar së bashku, e majta të rindërtojë aftësinë e saj konkurruese dhe të rivendosë hierarkinë e vlerave të shkatërruara tashmë. Besoj se kjo nuk mund të bëhet më me erën Rama apo me të gjitha sëmundjet që solli ai në PS.
Ju mendoni se duhet hapur një erë e re në Partinë Socialiste?
Është absolutisht e nevojshme që të rihapet Partia Socialiste që të fryjnë të gjitha erërat e politikës së majtë bashkëkohëse.
Një erë e re me emra të rinj, apo riciklim të emrave të vjetër?
Nuk ka nevojë të bëhen më eksperimente të rrezikshme dhe aventureske si ky i fundit. Besoj se PS ka ekipet e vlerave që kemi krijuar së bashku në 15 vjet zhvillime demokratike, me të cilët mund të rindërtohet sërish gjithçka që pret Shqipëria dhe e majta prej socialistëve.
Në vitin 1997 takuat Millosheviçin duke kapërcyer një ngërç shumë të madh, duke marrë dhe shumë akuza mbi vete. Në 98 mbështetët UÇK-në që ishte një forcë që kundërshtonte Millosheviçin dhe luftonte për një Kosovë të pavarur. Ç'domethënë kjo kontradiktë?
Çështja e Kosovës u zgjidh përfundimisht në periudhën e pluralizmit. Ne patëm fatin e madh që të bëhemi partnere dhe aleatë me faktorët historike të komunitetit ndërkombëtar që e kishin parë me të njëjtin shqetësim dhe kishin shprehur, në periudha të ndryshme, angazhimin për të korrigjuar këtë padrejtësi të madhe të hartës së Ballkanit. E kam fjalen për aleatët tanë natyralë, me të cilët pas rivendosjes së pluralizmit dhe në disa nga qeveritë që kam drejtuar unë, jo vetëm rivendosëm marrëdhëniet, por ndërtuam partneritete dhe aleanca shumë aktive. Nga kjo pikëpamje, edhe takimi im me Millosheviçin, apo angazhimet publike dhe jo publike në mbështetje të UÇK-së dhe te lëvizjes popullore në Kosovë, për të çliruar këtë pjesë të rajonit nga goditjet genocidiste të armatave të Millosheviçit - diktatori i fundit në rajon, ishin pjesë e programeve dhe arsyetimeve të përbashkëta që ne ndërtonim me aleatët perëndimore.
Çfarë diskutuat ju me Millosheviçin, në takimin kokë më kokë?
Takimi im me Millosheviçin, vinte pas një numër takimesh me drejtuesit e vendeve kryesore të Aleancës Euroatlantike dhe me Grupin e Kontaktit, ku dihej që bënte pjesë edhe Rusia. Takimi im me Millosheviçin u zhvillua në kuadrin e një samiti rajonal, në të cilin takimet bilaterale ishin pjesë e axhendave. Në filozofinë time te realpolitikes, kjo është pjesë e kurajës me të cilën duhet te përballesh me realitetet, edhe kundërshtari duhet takuar dhe duhen shkëmbyer argumentet ballas.
Ishte bashkëbisedues i vështirë?
Ishte shumë i vështirë. E kam thënë edhe në mënyrë figurative, se bombardimi i parë demokratik i Millosheviçit filloi me këtë takim, para bombave të vërteta te NATO-s. Ishte bashkëbisedues i vështirë, sepse unë rigjeta tek ky prototip i kastës së vjetër autoritariste dhe bolshevike, cilindo prej figurave të ish byrosë politike të Shqipërisë. Pra, një kokëdru, një njeri që fliste me gjuhën e drurit, një njeri që mendonte se " edhe deficiti buxhetor mund të anulohet me vendim qeverie"! Argumentet që unë trajtova me të përmblidhen në frazën: "Zoti Millosheviç, unë po ju përcjell mesazhet e të gjithë partnerëve perëndimore te që po angazhohen me kapërcimin e pasojave të shpërbërjes së Jugosllavisë dhe me ndalimin e gjenocidit e te luftërave që ju keni shkaktuar, por nëse ju nuk e kuptoni këtë gjë, të jeni i sigurt që shumë shpejt, do të vijë dikush tjetër pas jush dhe Serbia nuk do të mbetet e izoluar nga rrethimi demokratik i botës moderne, sepse ai do të veprojë në një tjetër mënyrë.
Cili ishte reagimi i tij?
Reagimi i tij ishte tmerrësisht bolshevik, siç çdo diktator tjetër, pavarësisht nga rreshtimi i majtë apo i djathtë. Më tha: "Zoti Nano, ju jeni i painformuar. Ju nuk duhet ta lini veten dhe vendin tuaj të bëheni lodër në duart e superfuqive. Unë jam gati t'ju shoqëroj tani në Beograd, në sheshin kryesor, ku dhe shqiptarët të brohorasin - Rroftë Millosheviçi"! Këtu u detyrova të ndërpres komunikimin me të, me këtë gjuhë të drunjtë, duke i thënë : "E njohim mire këtë formalitet ne shqiptarët, sepse kjo është gjuha e drurit që detyron edhe njerëzit më të vuajtur të brohorasin për diktatorin"! Pra, takimi me Millosheviçin, ishte dhe mbetet një ishull në veprimtarinë time politike, por ai ishte pjesë e të gjitha veprimeve koherente që unë si drejtues i qeverisë së Shqipërisë, kam ndërmarrë, për të forcuar partneritetin dhe aleancën me aleatët tanë historikë, që sollën çlirimin e Kosovës.
A jeni përfshirë ju në stimulimin e UÇK-së, në pranverë 1998-të?
Një rrethanë e panjohur për publikun është vizita e një grupi të lidershipit të UÇK-së, në mars të vitit 1998, në orët e vona të natës. Me Hashim Thaçin dhe me drejtues të tjerë të rezistencës së armatosur të popullit të Kosovës, të cilët kaluan qafën e malit, dhe zbritën në Tiranë, për të sjellë informacione dhe për të marrë më shumë indikacione nga komuniteti ndërkombëtar dhe nga angazhimet që ne ndanim me ta për ndryshimin e gjendjes në Kosovë.
Keni ndërmjetësuar ju mes komunitetit ndërkombëtar dhe UÇK-së?
Po, kjo ka ndodhur veçanërisht në Forumin e Krans Montanës dhe në Davos të Zvicrës, ku Ricard Hollbruk, i ngarkuari i Departamentit Amerikan të Shtetit për të zgjidhur krizën mes Beogradit dhe Prishtinës, më kërkoi ta vija në kontakt me disa prej përfaqësuesve te UÇK-së në Gjenevë, me Bardhyl Mahmutin dhe të tjerë, takim qe u realizua. Më pas, Hollbruk, viziton edhe Junikun. Është e famshme foto e tij, ulur në një sofa të njohur të Kosovës, ngjitur me një luftëtar të UÇK-së me mjekër dhe me kallashnikov në dorë. Kur kthehet, më thotë: "Më krijoi një ndjesi të çuditshme prania e kallashit, në oda diplomatike, sa që mu duk sikur po negocioja me terroristë". I thashë: "Zoti Hollbruk, ka një paradoks që duhet ta shmangim sa më parë. Personi që mbante kallashin, është inxhinier elektronik. Ka ardhur nga Suedia për të kontribuar në mënyrë patriotike për çlirimin e Kosovës. Dhe nëse ne nuk jemi të vendosur dhe të shpejtë për të ndalur që instrumentistët e elektronikës të rrëmbejnë sërish armët, atëherë do të kemi mungesë perspektive, jo vetëm për rajonin tonë por edhe më gjerë"! Natyrisht, ajo që ndodhi më pas, ishte fryt i një angazhimi të përbashkët, të shqiptarëve të Shqipërisë dhe të Kosovës, të partive politike, të liderëve të tyre, por kjo nuk do të mund të arrihej pa një bashkëpunim dhe partneritet shumë interaktiv me kryeqytetet kryesore të botës euroatlantike.
Është i çuditshëm fakti që pavarësisht se jeni perceptuar si një çift konfliktual me Zotin Berisha, gjatë karrierës tuaj të bashkëpunimit 15 vjeçar ose më gjerë me të, ka pasur disa kompromise. Nga se janë frymëzuar këto kompromise, kanë qenë pazare apo pjesë e filozofisë politike?
Unë edhe Berisha nuk e kemi krijuar, por as nuk e kemi mbajtur njëri tjetrin ne politike. Ky realitet është në sytë e gjithë publikut. Kundërshtarin nuk mund ta zgjedhësh. Historia e pluralizmit na vuri përballë njëri tjetrit, me metoda dhe mënyra të ndryshme drejtimi dhe arsyetimi politik dhe, pavarësisht nga taktikat që unë kam përdorur, duke u tërhequr për të shmangur konfliktet, duke investuar për të krijuar në PS dhe në lidershipët e majtë, një frymë kolegjialiteti dhe një manovër më të gjerë se sa ngushtimi i skenës në duele midis bajlozësh, me sa duket, historia jonë, karakteri i saj ballkanik, gradualiteti me të cilin Ballkani dhe Shqipëria po evropianizohen, e bëri të pashmangshme këtë gjë. Ndërkaq, kanë qenë shumë pozitive ngjarjet, në të cilat dy liderët e dy kampeve kanë arritur të arsyetojnë, të lëshojnë, të ndërtojnë procese partneriteti dhe bashkëpunimi bipartizan, të cilat kanë sjellë më shumë stabilitet në vend, kanë evituar kriza ku e ku më të rënda se kjo aktualja - e cila është një krizë e stisur, si ato të lidhura me periudhën e parë të tranzicionit, me katastrofën socialekonomike paskomuniste, si marrëveshjet e vitit 1991, me reformën e ndarjes së tokës për njerëzit që banojnë në territore të fshatit, etj. Apo, akoma më tragjike, gjendja katastrofike e krijuar në Shqipëri, pas rebelimit popullor që pasoi rënien e firmave piramidale. Në të gjitha këto raste, para se të gjej unë dhe bashkëpunëtorët e mi, tryezat e dialogut dhe marrëveshjeve te mëdha me Berishën apo palën tjetër, unë kam këmbëngulur të zbatoj politika dhe mekanizma të cilat i kanë dhënë kundërshtarit, opozitës, shumë më tepër hapësirë veprimi dhe integrimi ne sistem, se sa vota e popullit, siç ishin kryesimi i komisioneve parlamentare, apo i Kontrollit të Lartë të Shtetit prej saj.
A i ka kushtuar Shqipërisë, konflikti Nano-Berisha në këto 20 vite, a i ka dhënë kosto?
Nuk besoj se mund të jepet një përgjigje bardhe e zi, kryekëput negative, apo kryekëput pozitive ndaj kësaj pyetjeje, që është edhe një nga sfidat e zhvillimit tonë 20 vjeçar. Unë besoj se, edhe unë edhe Berisha mund të kishim evituar shumë gjëra, në përplasjen dhe në pasojat negative që kanë sjellë konfliktet e ashpra të politikës shqiptare mbi zhvillimin e ekonomisë dhe ritmin e hapjes, të integrimit me botën. Por, në fund të fundit, unë besoj se kemi manovruar në kufijtë e së mundshmes dhe kemi arritur në momentet e duhura, shpesh edhe in extremis, të rivendosim hapësirat dhe raportet që i kanë shërbyer vendit më shumë se sa e kanë dëmtuar atë. Natyrisht, kur politika dhe zhvillimi politik i një vendi personalizohet në dy emra, bien protagonistët e tjerë. Por shpesh, edhe unë edhe Berisha, na është dashur të mbajmë në kurriz kostot e të tjerëve, kostot e ekipeve, kostot e aventurierëve, që jo gjithmonë është e mundur të kontrollohen nga liderët në kushte demokratike.
Ju keni pasur mundësinë si një njeri i fuqishëm i këtij vendi, të shënjoni shumë karriera, apo dhe të shkatërroni. Si jeni ndjerë kur disa prej njerëzit tuaj që i keni mbështetur në poste shumë të rëndësishme, si Majko, Meta apo Rama kanë qenë zhgënjyes?
Nuk besoj se kjo çështje mund të përballohet vetëm me emocionet e mia, si promovues, mbështetës apo si lider i strukturës, në të cilën ata zhvilluan karrierën e tyre dhe u rritën. Sepse ky gjykim i takon, më shumë se sa liderëve, mjedisit politik në të cilin ata janë rritur dhe veprojnë. Natyrisht, unë nuk mund të fusja kushërinjtë e mi në udhëheqjen apo ekipet e PS-së. Madje, një nga tiparet që kam këmbëngulur të mos njolloset asnjëherë, ka qenë pikërisht demotivimi i fëmijëve të mi, apo i familjarëve të mi, për tu afruar me politikën aktive.
Ka pasur një ide se djali juaj mund të përfshihej në listat e PS-së edhe në këto zgjedhje?
Mund të ketë qarkulluar ndonjë ide e tillë, por nuk ka qenë as e imja, as e djalit tim. Në familjen tonë kjo përjashtohej dhe ai vetë ka zgjedhur të qëndrojë larg politikës si profesion.
Ka njerëz që thonë, se ju jeni kryeneç, në shumë raste kontrovers, rebel, është diçka që ju ka ardhur nga pushteti, apo e keni pasur edhe më parë?
Ndoshta shfaqja e një veprimi të papritur, lidhet me rebelimin ndaj një situate anormale, apo një padrejtësie apo zhvillimi të deformuar. Në politik unë mbetem një rebel i tillë, sepse kam zgjedhur shpesh me kosto edhe rrugën më të vështirë, edhe kundër rrymës, për të rivendosur gjendjen në normalitet.
Këto erdhën nga pushteti apo ishin pjesë e juaja?
Përkundrazi, unë jam përpjekur dhe besoj kam mundur, që jo vetëm të mbaj larg efektet negative të pushtetit nga deformimi i karakterit tim njerëzor dhe filozofisë sime politike, por jam përpjekur dhe besoj kam arritur që mjaft nga valët goditëse dhe infektuese të pushtetit ndaj bashkëpunëtorëve të mi dhe ekipeve me të cilët kam punuar, gjithashtu t'i largoj dhe të siguroj një mjedis më të shëndoshë. Ju më pyesni me se lidhet karakteri im rebel. Më kanë ndodhur shumë paradokse dhe padrejtësira në jetë. Në vitin e dytë të shkollës së mesme, tek Sami Frashëri, unë u përjashtova nga shkolla për tre muaj, por dhashë provimet me nota të shkëlqyera me pas. Më përjashtuan, sepse në orën e fizkulturës, aty ku merrnim vrull ne djemtë për kërcim së gjati, në oborrin prapa shkollës, bashkë me një shok, shkuam të bëjmë ujët në një cep. Profesori i fizkulturës e mori si sfidë dhe, pa na lënë të vishemi, na çoi direkt në drejtori. Aty filloi edhe trillimi, se dhe autoritarizmi asnjëherë nuk mbështetet në të vërteta dhe ky ishte një veprim autoritar. I thotë nëndrejtoreshës së shkollës: "Këta dy djemtë, e tundën para vajzave të të gjithë shkollës në penxhere"! Pastaj, kjo ngjarje përkoi dhe me katër djem të tjerë të gjimnazit, që kishin hapur vrima në banjat e katit të 3 për të parë zyshat nga lart. Të gjashtë pastaj na bashkuan në një grup dhe na dërguan në Uzinën Partizani për riedukim ne prodhim!
Çfarë bënit ju në Uzinën Partizani?
Na vunë në patronazhin e disa komunisteve. Unë, për shembull, isha në patronazhin e sekretarit të organizatës së repartit mekanik, - ku duhet të limoja apo mësoja limatriçen për të bërë bullona për tre muaj, - i cili vazhdonte e më përsëriste të njëjtat të pavërteta që kisha sajuar profesori i fizkulturës. Aty zbulova se edhe njerëzit e thjeshtë nuk e durojnë padrejtësinë. Kur fillova t'i shpjegoj se nuk ka ndodhur kështu, atëherë sekretari i organizatës së Uzinës Partizani, nisi jo vetëm që të më besojë, por edhe të më qajë hallet e veta, se si e kishin lënë pa të drejtën e shkollës, me rroge te ulet. Ose një episod krejt tjetër. Në shkurt të vitit 1984, çuditërisht më kap lapsi në listat e një delegacioni të Bashkimit të Rinisë Shqiptare për në Afrikë. Delegacionin e kryesonte Bashkim Hoxha, i cili ishte anëtar i plenumit të BRPSH-së dhe kërkesa vinte nga drejtuesit revolucionarë të një grushti shteti, që sapo kishte ndodhur në Voltën e sipërme, ish koloni franceze, të cilët, duke dëgjuar radion dhe duke hyrë në kontakt me literaturën marksiste-leniniste, kërkojnë nga Shqipëria-"fanarë ndriçues i revolucionit", t'i çonte dy të rinj për eksperiencë. Një gjendje në kufijtë e absurdit, sepse ajo që ne gjetëm atje ishte një grup ushtarakësh të ushqyer mirë në kushtet e një varfërie të tejskajshme të popullit, i cili jetonte në mes të etheve të verdha e të kolerës. Thërrisnin popullin në disa fusha me baltë dhe në disa presidiume prej druri dhe lëshonin vetëm parulla - Rroftë revolucioni!, Poshtë imperializmi! - dhe turmat ishin të detyruara të bërtisnin vetëm Urra! ose Poshtë! Në një miting, duke shfrytëzuar faktin që unë flisja rrjedhshëm frëngjisht, më ngecin në dorë një megafon dhe më thonë do ti flasësh turmës! Dhe aty provova se kisha elementë karizmi popullor. Aty thashë një gjë që ishte e pakuptueshme për ta, se ishte jashtë standardeve të britmave. Thashë: "Rroftë populli voltaik dhe revolucioni që e bën zot në shtëpinë e vet!" Papritmas, turma heshti, u hutua dhe nuk mundi të thoshte as Poshtë! dhe as Rroftë! Ngjarje të tilla më kanë sjellë natyrshëm tek politika dhe arsyetimi politik mbi jetën, sepse padrejtësitë personale dhe padrejtësitë e udhëheqjeve në raport me masa te gjera njerëzish, janë një motiv i fuqishëm për t'iu futur një karriere politike që ndryshon realitetet dhe botën.
A është e vërtetë që ju keni qenë shpesh herë fyes dhe arrogant në raport edhe me vartësit?
Të mos ngatërrojmë jetën private me atë politike dhe shoqërore. Natyrisht, unë besoj se investimi im i madh për të ndërtuar marrëdhënie që mbështeten mbi bazën e solidaritetit, të mos përjashtimit të tjetrit, të kurimit me dhembshuri dhe dashuri të të metave dhe të veseve, janë ato që dominojnë në jetën e PS apo në marrëdhëniet e saj me shoqërinë dhe me politikën në tërësi. Pra barcaleta mund të tregohen shumë, por ajo që dominon është ajo që më vjen sot në formë mirënjohje dhe shpërblimi të pakufishëm nga të gjitha anët. Pikërisht vlerësimi se u mungon ajo klimë që u arrit të ndërtojmë bashkë në 15 vjet!
Në emisionin e kaluar u ankuat që familjes tuaj i ishin vjedhur shtatë biçikleta dhe pas 30 vitesh nuk e harronit një fakt të tillë. Ndërkohë që ju keni pasur akuza nga shtypi se keni vjedhur gjithë Shqipërinë. Ishte shpërblim për biçikletat apo janë thjesht akuza?
Mos harroni se dhe akuza me të cilën në mënyrë të padrejtë më burgosën në vitin 1993, ishte formuluar "vjedhje në favor të të tretëve"!
Keni vjedhur ndonjë gjë në të vërtetë në 1991 - mund ta thoni - kanë kaluar kaq shumë vite?
Më lejoni të them se, po ta vinit veten në rrethanat e vitit 1991, kryeministri e kishte të pamundur të ushtronte ndonjë marifet të veprimtarisë së tij, në kushtet kur tregu ishte bosh dhe ndihmat nga bota ishin konserva ushqimesh dhe vaj. Pra, ka periudha apo rrethana qe mund të shkaktojnë abuzimin me detyrën dhe korrupsionin material, por jo nuk ka ndodhur me mua. Më lejoni t'ju them se sot, gjithnjë e më shumë më gëzojnë historitë që qarkullojnë, se njerëzit kanë jetuar mirë në periudhën që unë kam qeverisur - 2002-2005! Duket se ato dëshmojnë sërish që unë paskam vjedhur prape në favor të tyre, në favor të shumicës!
Ndërkohë që keni fituar një gjyq në Itali nga i cili prisni të merrni disa milionë euro?
Nuk është keq kur padrejtësitë dhe dëmet e mëdha, jo vetëm personale, kompensohen në këtë mënyrë.
Guvernatori më konfidoi në një rrëfim pas intervistës tuaj se ju keni qenë gjithsesi i lumtur edhe me 8 milionë dollarë të thesarit të Shqipërisë në 1991 se më '92 kishte mbërritur vetëm në 2 milionë dollarë?
Duket se guvernatori i sotëm është më i pasur se sa kur ka qenë zëvendës në kohën e vështirë të vitit 1991.
Ju vendosët të divorcoheshit në vitin 2001, përse e ndërmorët këtë akt?
Rrethanat e jetës sollën ndërprerjen e një marrëdhënie martesore dhe familjare, që solli në jetë dy fëmijët e mi të mrekullueshëm, apo të një familje që arriti të mbajë edhe barrën e rëndë të burgut të babait. Ndoshta një nga traumat që la burgosja në jetën time personale ishte pikërisht kjo gjë. Ndërkaq, në shoqërinë tonë që ende duhet të shkëputet nga disa vargonj të primitivizmit ballkanas, mungojnë institucione alternative, të cilat nuk do ta detyronin politikanin të ishte transparent me publikun edhe për veprime të tilla të jetës së tij private. Në botën moderne, ky është një standard i sjelljes së politikanëve, në rast se një krizë familjare iu ndodh, kudo bëhet publike. Me këtë standard unë kam takuar gjatë veprimtarisë sime si kryeministër, edhe kryeministra që ishin tek bashkëshortja e katërt, si Shrëderi.
Nuk besoj se e patët zili për këtë fakt?
Jam mirë me kaq rrethana të favorshme dhe të disfavorshme në jetë. Nuk besoj se ky është një kompeticion. Madje, shokëve të mi në parti dhe në politikë në atë kohë, u detyrova t'u përsëris se nuk kam dhënë ndonjë direktivë për të lënë gratë. Po me Shrëderin kjo bisedë u hap natyrshëm, sepse martesa ime e parë ka marrë fund në përvjetorin e ditës së rënies së Murit të Berlinit, diku nga 9 tetori. Ai më thotë me humor : "A e kishte fajin komunizmi që ju dështoi martesa"? Në jetën time politike, më është dashur të përballoj me humor rrethana të tilla edhe në Shtëpinë e Bardhë, ku ishim të pranishëm në ceremoninë e zgjerimit të NATO-s me 2004 dhe duhej, që ndër 9 kryeministra përballë presidentit Bush dhe pjesëtarëve të stafit të tij, secili të fliste dy minuta. pasi u mendova gjatë se çfarë duhet të thoja në 2 minuta, zgjodha këtë frazë: "Zoti President, kjo është vetëm dita e dytë më e rëndësishme e jetës sime"! Presidenti Bush më ngacmon: "Mos vallë, dita më e rëndësishme e jetës tuaj është ajo kur u martuat me gruan tuaj të bukur"? I përgjigjem: "Zoti President, jeta private është tjetër gjë dhe ajo e martesës së Shqipërisë me komunitetin që ju përfaqësoni, është diçka shumë e rëndësishme. Më lejoni t'ju them se dita më e rëndësishme e jetës sime akoma nuk ka ardhur, ajo do të jetë dita e integrimit të Shqipërisë në NATO"! Bushi reagoi si coëboy: "Ma hodhe qerrata"! Pra, dua të them se rrethanat e jetës, duhen administruar në sytë e publikut, sepse mungesa e transparencës është një handikap i madh dhe në efikasitetin e ndërtimit të marrëdhënieve në lidhje me partnerë brenda dhe jashtë vendit.
Si e gjykoni krizën politike që po kalon Shqipëria këto kohë?
Mua më vjen keq që Shqipëria, pas një numri përvojash të kësaj natyre, rikthehet në të njëjtën situatë absurde. Për mua kjo është një krizë e krijuar artificialisht. Jo vetëm për arsyetimet tashmë të njohura publikisht, - që një palë zgjedhje normale, të certifikuara jo vetëm nga institucionet vendase, por edhe ato ndërkombëtare, prodhuan një rezultat të qartë, - rinis fenomeni i kontestimit, i mosnjohjes dhe tashmë kjo sëmundje ka përparuar aq shumë, saqë po ndërtohet për herë të parë në një logjikë anakronike, një proces politik jashtë sistemit, jashtë institucioneve që përfaqësojnë demokracinë dhe që ruajnë gjithë arritjet e zhvillimit deri më sot të shoqërisë shqiptare në demokraci.
A ka zgjidhje kjo krizë?
Natyrisht që ka zgjidhje, e cila nuk kalon vetëm nga dialogu midis palëve, por kërkon edhe një reformë që rivendos standardet dhe institucionet e funksionimit të demokracisë brenda partive dhe palëve, që kanë hyrë sërish në konflikt. Unë e shikoj me shumë shqetësim gjendjen në Partinë Socialiste dhe si nevoje shume emergjente ndryshimin e saj!
Ky është një mesazh për të majtën?
Ky është një mesazh i ditës, por dhe i të ardhmes. PS, me këtë personalizim të pushtetit dhe të veprimit politik që ka krijuar konfliktin e sotëm, nuk mund të ketë frymëmarrje dhe perspektivë, për t'u rikthyer në një forcë kontribuuese të zhvillimit demokratik dhe qeverisjes të vendit.
Keni pasur ju kontakte me drejtues të PS-së që kanë qenë pjesë e kësaj partie edhe gjatë kohës që ju keni qenë atje?
Unë asnjëherë nuk kam ndërprerë kontaktet me figurat kryesore të PS-së. Natyrisht, jo gjithçka është në vullnetin tim, sepse ka syresh që kanë zgjedhur anën e errët të karrierës, apo të bëjnë karrierë duke ecur mbrapsht. Por, mbaj kontakte me figura me të cilët kam punuar, kam bashkëqeverisur, me figura që janë rritur bashkë me mua, që nga qendra deri në nivelet më të skajshme të territorit. Vazhdoj të jem në kontakt dhe të nxis rikthimin e standardeve dhe të solidaritetit që rindërton aftësitë konkurruese të PS-së. Të tillë janë edhe ata që sot po kërkojnë me ngulm rivendosjen e principeve të pjesëmarrjes dhe braktisjen e bojkotit.
Jeni ju pjesë e këtij grupi zoti Nano?
Unë nuk mund të zvogëlohem kur jam midis gjithë socialistëve. Pra unë kam mundur, si rregull, që të integroj grupet e vogla në komunitetin e madh të së majtës. Nuk e shoh këtë grup si një çiban. Përkundrazi, ky është një grup bartësish të vlerave dhe eksperiencave më të vyera të PS-së dhe unë jam i sigurt që ata nuk janë të izoluar. Ndaj, do të vazhdoj t'i mbështes si dhe të nxis zgjerimin e hapësirës të cilin shumica e socialistëve do të veprojnë, si në traditën e tyre, duke konkurruar në institucione dhe duke i mposhtur kundërshtarët me mjete demokratike.
Jemi në kufijtë e rreth pesë orëve të një interviste të gjatë, ndoshta më të gjatat që unë kam pasur kur rrëfehet jeta. Jeta juaj do të jetë pjesë e një libri shumë interesant me 23 prej personaliteteve më të rëndësishëm që ky vend ka pasur në 100 vjet, jo në vetëm 15 vitet e fundit. A është gjithë kjo intervistë një testament politik në një farë mase edhe një lamtumirë e jetës aktive politike?
Blendi, edhe ty do të të vinte keq të më humbisje si partner. Por, them dhe ta mbyll këtë bisedë me sinqeritet: Nuk po lë amanetet, përkundrazi. Publiku i gjerë duhet të jetë i sigurt se do të takohemi shumë shpejt, edhe nëpërmjet studios tuaj!
Do të thotë se do të riktheheni dhe do të angazhoheni?
Unë aty jam dhe natyrisht, prisni të papriturën e radhës!
FUND
