Tiranë, 29 mars, NOA - Gjermania Lindore e vitit '89, njerëz që braktisin vendin drejt një ëndrre. E trajtuar me origjinalitet, thjeshtësi, saktësi fotografike tek romani "Adami dhe Evelina" i shkrimtarit gjerman Ingo Schulze.
"Kam shpresë, që ne e kuptojmë njëri-tjetrin nganjëherë më mirë se njerëzit e Perëndimit, pasi ndajmë përvoja të përbashkëta, natyrisht jo të njëjta, por modeli i shoqërisë ishte i ngjashëm", pohon ai në një intervistë për DVellen.
Mirëserdhët në Tiranë. Jeni këtu, për të paraqitur romanin tuaj "Adami dhe Evelina", të përkthyer në shqip vitin e kaluar, pas disa prezantimesh që i keni bërë atij në Gjermani dhe vende të tjera. Si e ka pritur publiku shqiptar librin tuaj? A mendoni se ka një lloj identiteti të ish Bllokut-lindor?
Mendoj se kemi shumë gjëra të përbashkëta sepse nuk u lindëm në Perëndim. Ne vijmë nga diku jashtë tij. Natyrisht brenda vetë botës së ish-Lindjes Komuniste kishte ndryshime, p.sh. mes Gjermanisë Lindore dhe Polonisë, Hungarisë apo Çekosllovakisë. Në Shqipëri ishte edhe më vështirë se në vendet e tjera. Kam shpresë, që ne e kuptojmë njëri - tjetrin nganjëherë më mirë se njerëzit e Perëndimit, pasi ndajmë përvoja të përbashkëta, natyrisht jo të njëjta, por modeli i shoqërisë ishte i ngjashëm.
Protagonistët e romanit tuaj, "Adami dhe Evelina" përjetojnë rënien e Murit të Berlinit dhe gjithë sa ndodhi 20 vjet pas saj. Rënia e Murit të Berlinit, jeta në ish-Gjermaninë Lindore, nga ku ju vini, janë tema të preferuara për ju. Si e kujtoni atë kohë, vitin 1989, të quajtur "viti magjik" nga perspektiva e të sotmes?
Kur demonstratat filluan në Lajpcig, në shtator dhe tetor kurrë nuk mendova se Gjermania do të bashkohej. Ne donim në fillim një Republikë Gjermane të Lindjes më të mirë, donim një socializëm me fytyrë humane. Por e sigurtë ishte që ne nuk e donim më atë mur, ne nuk donim të jetonim më me atë mur. Dhe kjo ishte shumë e natyrshme. Por kur Muri ra, nuk e kuptuam rëndësinë e asaj që ndodhi. Gjërat ndodhën shumë shpejt. Ish gjermanët lindorë, nga një ditë në tjetrën patëm pak a shumë jetën e perëndimit. Ndryshimi ndodhi shumë shpejt. 17 përqind e industrisë në ish-Republikën Demokratike Gjermane u shkatërrua. Edhe sot e kësaj dite ajo nuk është në gjendje të ecë me këmbët e veta. Edhe sot e kësaj dite ish gjermano- lindorët nuk mund të jetojnë me punën e tyre dhe miliona shkojnë në Perëndim.
Eshtë e qartë që sistemin kapitalist të Perëndimit e kishim kritikuar, por natyrisht kritika nuk mbeti në 1989-ën.
Zhvillimi i kapitalizmit në 20 vitet fundit nuk ka ndodhur, për mendimin tim, në mënyrën më miqësore. Nuk është mirë të privatizosh gjithçka. Kapitalizmit nuk i duhet demokracia, por stabiliteti. Kurse unë si qytetar, dua demokraci.
A janë realizuar sot shpresat e gjithë atyre që me demonstratat e tyre sollën rënien e Murit të Berlinit?
Duke parë sot në vitin 1989 më duket se Perëndimi humbi shansin për të ndryshuar sistemin e tij. Deri në vitin 1989, vetë Perëndimi kishte kritika për sistemin e tij. Përmbysja e sistemit të Europës Lindore u shoqërua me heshtje për Perëndimin. U deshën pak më shumë se 10 vite që të fillonte një kriticizëm i ri në Perëndim për Perëndimin. Problemi im nuk është zhdukja e sistemit në ish-Lindjen Komuniste, por zhdukja e Perëndimit me fytyrë njerëzore.
P.sh në Gjermani, ne kemi një sistem shëndetësor shumë të mirë, por gjithmonë dhe më shumë ai po bëhet i ndryshëm, në varësi nga fakti nëse ke sigurime shëndetësore private apo normale, gjithmonë dhe më tepër njerëzit duan të dërgojnë fëmijët e tyre në të ashtuquajturat shkolla private.
Të tilla zhvillime gjenden gjithmonë dhe më shumë në shoqëritë e sotme dhe privatizimi, mendoj se nuk është gjithmonë rruga më e mirë. Do të doja që transporti, uji etj, të ishin në duart e qytetarëve dhe jo të kompanive që duan të fitojnë.
Si ndërthuret në krijimtarinë motivet nga jeta, kujtimet në ish-Gjermaninë Lindore, nga Drezdeni ku ju u lindët dhe kaluat rininë, me të sotmen, me jetën tuaj në Berlin?
Çdo eksperiencë e re bën që të shohësh të shkuarën në një mënyrë të re. Kam shkruar dy libra për ngjarjet në vitet 1989-1990, për sfondin e tyre dhe katër libra për jetën time të përditshme. Berlini gjithmonë dhe më tepër zë vend në krijimtarinë time letrare, sepse është një vend i mirë për të jetuar, atje ke së bashku Lindjen dhe Perëndimin. Askush nga njerëzit që njoh nuk u lind në Berlin, por erdhi më pas. Në Berlin nuk je një i ardhur sepse të gjithë janë të ardhur. Për mua, që erdha në Berlin nga Lindja është një gjë e shumë e mirë të jetoj atje, nuk ndihem i huaj.
A ndjeni që t' ju tërheqë ndonjë lajtmotiv në gjithë sa keni shkruar apo në planet krijuese?
Ndofta nuk jam lexuesi më i mirë i librave të mi, pasi i shoh përmes syve të lexuesve të tyre. Çdo lexues mund të zbulojë gjëra për të cilat unë as që kam menduar fare. Kam dashur të shkruaj për një vend të veçantë, në një kohë të veçantë dhe këtë lexuesi mund ta krahasoj me përvojat e tij. Si shkrimtar dhe lexues mund të them që kur lexoj një libër, atëherë nuk jam vetëm me përvojat e mia, sepse shumë përvoja nuk mund të thuhen në një fjalim apo në mënyrë shkencore, të duhet letërsia, të duhet një roman, poemë që të tregosh gjëra që nuk mund t' i tregosh ndryshe. Prandaj librat janë miq për mua. Kam vetëm një jetë, por me librat jetoj shumë jetë dhe kam ndjesinë që në këtë planet nuk jam vetëm me përvojat e mia, nuk jam i vetmi njeri që krijoj.
Kritika i vlerëson librat tuaj si një përzierje të tragjikes dhe komikes, trishtimit dhe gëzimit. Për ju vetë si vjen kjo përzierje?
Në jetën time të përditshme ka gjëra shumë gazmore dhe të tjera që mund të kenë aspekte tragjike. Mund të jesh tmerrësisht i trishtuar dhe të shohësh gjëra që të bëjnë për të qeshur. Në jetën e përditshme kështu ndodh, ka një marrëdhënie mes tragjikes dhe komikes. Të gjitha janë aty së bashku. Në letërsi lexon gjëra të tmerrshme dhe papritur fillon të qeshësh, sepse jeta ka aspekte komike. P.sh. nobelisti hungarez Imre Kertesz, në librin e tij ku përshkruam kampin e përqendrimit në Auschvitz, këtë e jep përmes syve të një fëmijë 14- 15 vjeçar, që thotë gjëra për të qarë dhe për të qeshur. Cilido ka përvoja të tilla në jetë.
Ju dhe brezin tuaj të shkrimtarëve në Gjermani ju quajnë edhe si "nipat" e Guenter Grass-it, nobelistit gjerman. Ju vetë çfarë mendoni, çfarë është për ju Guenter Grass?
- Grass është një mik që më ndihmon shumë, një njeri i hapur, që mund ta kritikosh dhe të kesh pikëpamje të ndryshme, por me të mund të diskutosh. Ai është një njeri që bën kritika për gjëra të rëndësishme, bazike. Ditët e fundit ai botoi një libër për dosjen e tij në shërbimet sekrete të ish-Gjermanisë Lindore, ku shkruan se do të donte të lexonte dosjen e tij nga shërbimet sekrete të Perëndimit, por kjo nuk është e mundur dhe kjo… është diçka tjetër. Ai është një një njeri që kërkon gjithmonë të gjejë diçka tjetër. Kjo nuk do të thotë se ai nuk ka bërë gabime. Ishte nëe shok që ai nuk kishte folur për të shkuarën e tij.. por kjo është pjesë e tij.
Cilët janë shkrimtarët tuaj të preferuar, mjeshtrit e letërsisë që ju admironi?
Kur lexoj një libër, kur ai më pëlqen, atëherë ai ndikon tek unë, më jep një gëzim të madh…Por kam ndjesinë që lexoj shumë pak, që di shumë pak.. Sot nuk mund të shpjegosh stilin letrar vetëm nga ndikimi prej letërsisë kombëtare.
Letërsia ruse apo ajo hungareze kanë qenë shumë të rëndësishme për mua apo autorët italianë si Italo Calvini, apo Pasolini.
Kam lexuar librin e Kadaresë " Prilli i thyer" dhe "Gjenerali i Ushtrisë së vdekur." Dua të njoh më mirë letërsinë shqiptare. Këto dy ditë në Tiranë kanë qenë një përvojë shumë e mirë për mua. Ka mundësi që të botojmë një antologji të letërsisë shqiptare në Gjermani.. do të përpiqemi.
DVelle
