Qysh nga viti 1974 qeverit? e ngaz?llyera t? Greqis?, q? s’kan? q?n? gj? tjet?r veçse kukulla n? duart e monopoleve nd?rkomb?tare financiare, i kan? sh?rbyer sistematikisht interesave ekonomike t? k?tyre monopoleve. (T? gjith? kemi parasysh korupsionin spektakolar dhe kapjen e qeverive t? t? dy krah?ve nga kompania interkontinentale SIEMENS)
Nga Artan Mullaj*
Q? sistemi ekonomiko-financiar i kapitalizmit ?sht? diçka si nj? platform? e brisht?, k?t? e v?rtetojn? krizat e p?rs?ritura bot?rore, p?r shpesht?sin? dhe dhe p?rshkall?zimin e t? cilave sot askush nuk mund t? ver? dor?n n? zjarr.
Kjo brisht?si duket e lidhur me faktin se ky sistem ?sht? me sa duket i paaft? t? kontrolloj? spontanitetin dhe manipulimet financiare brenda tij.
Duket sikur k?tij sistemi i mungon nj? sistem i brendsh?m p?r shkak t? anarkis? q? e karakterizon loj?n e ashp?r financiare, loj?n e lir?, pa rregulla, pa kushte, pa arbit?r, q? kryesisht imponohet nga bab?zia n? teren p?r fitime t? protagonist?ve aksioner?.
E shprehur sponatanisht, kjo brisht?si e kapitalizmit po v?rtetohet sot edhe n? kurizin e popullit grek, i cili ?sht? edhe ky mjaft i brisht? p?r t? q?n? i zgjedhuri i nj? prove t? t? till? t? v?shtir?, dhe ?sht? shum? i vog?l gjithashtu p?r eksperimente t? tilla kaq t? m?dha, siç ?sht? rentabiliteti i dyshuar i sistemit kapitalist.
Ajo çka ndodhur n? Greqi n? form?n e nj? krize k?rc?nuese p?r identitetin komb?tar, dhe q? rrezikon edhe vende t? tjera me qasjen e nj? epidemie shkat?ruese, ?sht? pasoj? e drejtp?rdrejt? e k?saj brisht?sie t? sistemit, q?, nd?rsa p?rs?ritet gjithnj? e m? shpesh, mund t? shndrohet n? nj? vrim? t? zez? jo vet?m p?r ekonomit? e vogla, por edhe p?r ato t? m?dha.
N? se analizojm? Greqin?, shkaku thelb?sor i kriz?s ekonomike q? ka asfiksuar at?, p?rfaq?sohet kryesisht nga:
1. Kapja e qeverive greke t? deritanishme prej monopoleve, e cila ka degjeneruar n? nj? korrupsion t? kamufluar e gjithp?rfshir?s.
2. Revanshi i kompanive aksionare për fitime t? m?dha, flluskat e tyre t? fryra n? burs? dhe stimulimi politik i k?tij revanshi.
3. Injoranca spektakolare ekonomike e mas?s s? gjer?, e cila p?r shkak t? ngutjes s? saj p?r t? fituar leht?, ra viktim? e projekteve gjigande t? mashtrimeve dhe vjedhjeve q? t? pushtetshmit, b?jn? zakonisht edhe p?r hobi n? çdo vend t? bot?s.
4. Mungesa e transparenc?s publike, e cila e mbuloi grop?n e zez? t? borxheve p?r nj? periudh? t? gjat?, duke vonuar marrjen e masave drastike n? koh?n e duhur.
Raportet ndërmjet këtyre parametrave përcaktojnë edhe shkallën apo fiziognominë e kriz?s falimentuese t? fqinj?ve tan?.
1-Kur themi kapja e qeverive greke qysh nga viti 1974, kemi parasysh blerjen e kamufluar t? vot?s(sponsorizimet p?r pushtetin e rradh?s) prej monopoleve ekonomike, me q?llim p?rfitime t? m?dha, nga p?rdorimi pastaj i pushtetit n? kuriz t? buxhetit shtet?ror.
Qysh nga viti 1974 qeverit? e ngaz?llyera t? Greqis?, q? s’kan? q?n? gj? tjet?r veçse kukulla n? duart e monopoleve nd?rkomb?tare financiare, i kan? sh?rbyer sistematikisht interesave ekonomike t? k?tyre monopoleve. (T? gjith? kemi parasysh korupsionin spektakolar dhe kapjen e qeverive t? t? dy krah?ve nga kompania interkontinentale SIEMENS).
Kap?sit apo kompanit? sponsorizuese t? paligjshme t? nj?r?s apo tjetr?s qeveri, n? k?mbim t? monopolizimit t? investimeve n? teritorin grek, kan? patur k?shtu privilegjin e akordimit të rrjetit investitor t? Greqis?, teorikisht të kontrollushëm nga shteti, por praktikisht të monopolizuar nga k?to kompani t? m?dha.
U duk e gjat? periudha kur t? votuarit grek? n? pushtetdo t? mund t? udh?tonin t? parrezikuar n? parajsat e premtuara nga pushteti, me rryshfetet prej ?ndre q? afronin k?to kompani t? m?dha, deri sa plas?n skandalet nj?ra pas tjetr?s, nd?rsa borxhi publik rritej nga viti n? vit.
Nj? pjes? e politikan?ve grek? t? korruptuar duket se depozituan rryshfetet e marra n? shtetet offshore, n? bankat e t? cil?ve ruhet anonimiteti, duke i shp?tuar k?shtu telasheve t? drejt?sis? me munges? faktesh apo llogarish bankare t? publikuara n? em?r t? tyre.
E v?rteta ?sht? se sot Greqia nuk vuan thjesht pasojat e krizes financiare t? bot?s, si gjith? vendet e tjera, por edhe pasojat e shkat?ruese t? manaxhimit t? keq q? i kan? b?r? qeverit? vendit t? tyre 20 vitet e fundit, pik?risht p?r shkak t? kapjes inteligjente, apo p?r shkak t? korrupsionit t? kamufluar t? tyre.
2-Revanshi i kompanive aksionare ?sht? nj? dukuri karakteristike e strategjive primitive t? vendeve t? vogla por t? zhvilluara, q? kan? krijuar bursat e tyre. N? k?to bursa, t? ngritura si instrumenta selsksionimi e testimi p?r bizneset m? t? fuqishme n? vend, ndodh zakonisht mashtrimi financiar: flluska e tregut të aksioneve, rritja e paarsyeshme dhe e parregullt e çmimeve t? tyre.
Kjo rritje artificiale, si nj? loj? e aksioner?ve m? t? m?dhenj, ju paraprin krizave ekonomike. Nj? fllusk? aksionesh n? burs?n e Athin?s ndodhi n? vitin 2000, kur, pas rritjes maramend?se t? vler?s s? aksioneve, euforin? e provokoi vet? ishkryeministri grek Kostas Simitis.
N? mes t? delirit helen p?r parajs?n ekonomike, nd?rsa aksionet e kompanive n? burs? rriteshin p?rdit? me vlera t? m?dha, Simitis at?here deklaroi se treguesi i p?rgjithsh?m i burs?s greke, pas vler?s s? lart? prej 6000 pik?sh, ku ndodhej aktualisht, do t? rritej edhe m? n? vazhdim drejt kuot?s 8000.
Kaq mjaftoi q? qytetar?t t? suleshin drejt sporteleve p?r t? bler? aksione t? ndryshme t? shoq?rive aksionere. Por si n? shumic?n e rasteve, k?to rritje p?rallore t? aksioneve nuk korrespondonin me fitimet reale të kompanive n? burs?, dhe për këtë arsye, ndryshe nga ajo p?r t? cil?n jan? krijuar, nuk kan? të bëjnë me aftësitë financiare të tyre dhe nuk p?rfaq?sojn? potencialin real ekonomik q? kan?.
Deklarata e Kosta Simitisit solli nj? furtun? t? re bab?zie n? Greqi p?r fitime t? lehta, t? ngjashme me at? t? firmave piramidale n? Shqip?ri, pas s? cilave shp?rthyen protestat popullore n? vitin 1997. Grek?rit mbyll?n masivisht bizneset madje shit?n edhe sht?pit? p?r t? bler? aksionet e kompanive q? rriteshin marr?zisht, deri sa erdhi shpejt kthesa e r?nies, e cila do t? qe fatale p?r ta.
Brenda nj? kohe t? shkurt?r treguesi i burs?s greke ra menj?her? n? vler?n 1300-1400 pik?, duke shkaktuar nj? t?rmet n? perceptimet e njer?zv, shumica e t? cil?ve kishin humbur kursimet por edhe pasurit? e tyre p?r shkak t? k?saj r?nieje.
N? fakt, jo vet?m n? Greqi, por edhe n? vendet e tjera me ekonomi m? t? stabilizuara, n? çdo rast qeverit? tregohen t? paafta t? krijojn? struktura juridiko-financiare q? do mund t? shmangnin krijimin e k?tyre flluskave, t? cilat, si nj? problem serioz i sistemit t? kapitalit, mund t? quhen edhe k?mbana t? krizave ekonomike.
3-Injoranca ekonomike e mas?s s? gjer?, ?sht? nj? faktor tjet?r n? kriz?n e Greqis?. Nuk ?sht? hera e par? q? njer?zit bien n? kurthin e operator?ve financiar?, q? b?jn? gjithçka mund t? b?het p?r t? fituar, pa llogaritur pasojat. Rr?nia kolektive n? kurthin e burs?s t? qytetar?ve grek? para disa vitesh shpjegon edhe v?rteton k?t? gj?.
Kjo mas?, megjith?se nuk ka kultur?n e nevojshme ekonomike p?r t? operuar n? treg, duke synuar verb?risht fitime t? m?dha, operon thjesht p?r t? humbur n? tregun e aksioneve. Varf?rimi i qytetar?ve p?r shkak t? k?tyre humbjeve masive, krijon nj? psikologji kolektive e cila e p?rkeq?son akoma m? shum? kriz?n, nd?rsa, ashtu si ata preken nga epidemia e fitimit dhe rr?mbehen nga bab?zia e parave t? lehta, p?r fat t? keq, me t? nj?jt?n m?nyr? t?rhiqen nga rutina e shpenzimeve, nd?rsa kriza i ka b?r? t? jen? t? pasigurt? p?r t? ardhmen e tyre. Kjo po ndodh edhe sot n? Greqi.
Njer?zit kan? frik? t? shpenzojn?, t? sigurt? se e keqja ende s’ka erdhur. N? koh? krizash njer?zit zakonisht b?jn? t? kund?rt?n e asaj q? k?rkon zgjidhja apo dalja nga kriza. Firmat prodhuese ulin prodhimin, çka do t? thot? rritje e çmimeve n? treg, pra edhe r?nie e fuqis? bler?se pra edhe papun?si dhe probleme sociale.
K?to fenomene jan? pik?risht kapilar?t q? ushqejn? krizat ekonomike dhe i mbajn? ato sa m? gjat?.
4. Mungesa e transparenc?s publike ?sht? shndruar tani n? nj? infeksion nd?rkomb?tar. Por ashtu si virozat e stin?ve komplikojn? m? shum? njer?zit e dob?t, ky infeksion shkat?ron kryesisht ekonomit? e vogla dhe sidomos demokracit? e brishta.
Pasojat shkat?rimtare t? munges?s s? gjat? t? transparenc?s n? ekonomin? Greke, borxhet e frikshme t? s? cil?s u ndriçuan vet?m me ardhjen e Jorgo Papandreut n? pushtet, jan? si nj? kamban? zie edhe p?r vendet e tjera t? rajonit, sidomos p?r Shqip?rin?. N? Shqip?ri po ravij?zohet nj? kapitaliz?m vulgar q? kusht?zohet nga primitiviteti i klas?s politike dhe mentaliteti i rreziksh?m i saj p?r privat?sin? e shtetit dhe drjt?sin?, q? realisht mungon.
(*) Dërguar nga autori, pikëpamjet janë personale
