Viza ime e parë. Një vizë turistike italiane, që në një zyrë të improvizuar në Qytetin Studenti i shpërndante një diplomate e bukur bionde italiane, me emrin tingëllues - Gabriella! Ishte vjeshta e vitit 1990
Nga Artur Zheji
Më në fund “pavizësia” do të jetë një realitet. Eurodeputetja sharmante Tanja Fajon, si dhe votimi europarlamentar që e pasoi, u dha të “pavizëve”, pra, shumicës së shqiptarëve “viston”, që qytetari apo fshatari shqipo, t’ia thotë kufijve të Europës, malësorçe apo labçe! Gëzimin më të madh e ndjeva në këtë kontekst, sepse tregu i zi i vizave do të mbyllet dhe miliona euro që kanë përfunduar pandershmërisht në xhepat e konsullorëve europianë dhe sekserëve, nuk do të fryhen më nga gjaku dhe djersa e shqiptarëve. Tek shihja finesën e Fajon, më vinte veç mirë.
Mendoja radhët e gjata dhe shpesh poshtëruese të shqiptarëve në aeroportet europiane. Kaloja me sytë e mendjes dhjetëra episode kontrollesh të tepërta dhe shikimesh zhbiruese që policia e huaj kufitare i kushtonte pasaportës sonë. Pastaj, pa lidhje m’u kujtua një poezi sovjetike kushtuar pasaportës. Më duket se e Majakovskit. Po, po, poezi për Pasaportën Sovjetike! Që, sipas poetit, bënte të dridhej policin kufitar të shtetit borgjez! Një poezi e shkruar 80-90 vite më parë, që ndante botën dhe botët në dysh. Në pasaporta borgjeze dhe në pasaporta komuniste. M’u kujtua më pas pasaporta ime e parë, në vitin e mugët ‘90. Këmbëngulja e nënës time, Besës, që të kisha një pasaportë të vlefshme. Nuk la zyrë pa trokitur derisa ma siguroi. Mirëpo, atëherë kuptuam se pasaporta pa vizë ishte si lëvozhga e arrës pa arrë brenda. Atëherë iu përvesha punës për një vizë. Asokohe ishte fillimi fare dhe ishte disi më e lehtë. Duhej vetëm një ftesë, ku të shkruhej se ftuesi merrte përsipër edhe shpenzimet e të ftuarit. Një djalosh arbëresh sicilian që e kisha njohur në festivalin e Gjirokastrës, i cili jetonte në Piana degli Albanesi, në Palermo, ma mori përsipër këtë mrekulli. “Ti ho mandato il fax, corri Artur, prendilo!” - më kumbon ende sot zëri i tij entuziast, që më telefononte në shtëpi, sepse ia kish dalë të ma vuloste “ftesën” në Komunë, dhe më pas, ma kish faksuar në faksin e Teatrit Popullor, ku punoja lumturisht si dramaturg. Fluturova majë biçikletës, bile nëpër shi, dhe mbërtheva si panterë faksin nga meraku i madh se mos binte në duar të gabuara. Me faksin-ftesë, të cilin e sigurova në gjoks, u ktheva në shtëpi dhe ndjeva se shumë shpejt, edhe unë, do të dilja një ditë të afërt nëpër botë: “Për kismet!”. Një ndjesi ëndërrimtare shumë e fortë. Të panjohurat nuk më trembnin, përkundrazi ishin mikluese dhe eksituese. Ca zonja gjermane, turiste, që kisha njohur disa kohë më parë, ishin përpjekur të më tmerronin me përshkrimin e jetës së rrëqethëse të emigrantit në Perëndim, por nuk ma kishin ciflosur ëndrrën, as mua dhe besoj askujt në vendin tim. Pastaj viza ime e parë. Një vizë turistike italiane, që në një zyrë të improvizuar në Qytetin Studenti i shpërndante një diplomate e bukur bionde italiane me emrin tingëllues - Gabriella! Ishte vjeshta e vitit 1990. Me pasaportë, me vizë dhe me duar në xhepa. Pa para. Atëherë mbiu pothuaj nga hiçi një ekuacion tjetër: “Valuta!”. Valuta nuk gjendej kërrkund. Valuta ishte vetëm një nocion absurd, e pagjetshme për njerëzit normalë, e frikshme për ta pasur ndër duar, sepse e paligjshme. Dijenitë tona ekonomike ishin tejet të thata. Megjithëse kisha lexuar shumë në burime jolegale, apo kisha dëgjuar rrëfenja nga “kontrabandistët” e asaj kohe, kryesisht shoferë dhe sportistë, valuta ishte një objekt i paidentifikueshëm dhe i pagjetshëm në realitetin e asaj situate. Por, nuk qëlloi tamam ashtu. Ne paskëshim pasur ca valutë në familje, por ky ishte një sekret që unë e mësova në moshën 29 vjeçare. “Valutëmbajtësja” e panjohur e familjes sime ishte gjyshja ime, nëna e nënës, lokja, Nona, Behixhja. Ajo, si emigrante e vjetër kosovare, kish hyrë e kish dalë shpesh në Kosovë dhe kishte një depozitë prej 300 DM, thellë poshtë dyshekut. Lotët e saj të nxehtë dhe të mitë u përzien kur ajo, në mënyrë tejet konspirative dhe me trishtim njëherësh, m’i dorëzoi. Pastaj, si poeteshë epike e veriore që ishte, më tha: “Po i jap krahë zogut me fluturue! Me shkue larg e me m’harrue! E mjera unë, e mjera!”. U përqafuam të përlotur me dhimbje në gjoks. Trekëndëshi u plotësua: Pasaportë, vizë për jashtë shtetit, 300 deutsche marka n’xhep, si dhe një biletë trageti për në Trieste. Anija e stërmadhe “Palladio” ngriti spirancën nga Porti i Durrësit, më datën 20 nëntor të vitit 1990, me destinacion Triesten. Me 21 nëntor, mbas një lundrimi 36 orësh, pasaporta ime e parë, me vizën time të parë, u vulos për herë të parë. Dikush më mori në telefon, ndërkohë që Tanja Fajon fliste për liberalizimin e vizave, e më tha se tani e tutje Shqipëria do të përgjysmohet sërish në popullsi. “Ne vlla, ishim vala e parë e të ikurve dhe të kthyerve”, vijoi ai, “ndërsa tani të tjerë, o Zot, shumë të tjerë, do të pasojnë!”. Fjalët e tij m’u dukën pa kuptim. Ose unë e kisha humbur kuptimin e atyre fjalëve, tash mbas 20 vjetëve. Ndoshta pa të drejtë. Shumëkush sot ëndërron aventurën që e pret jashtë Shqipërisë, por mendoj se sërish do të jetë ndryshe për ata. Shumë ndryshe. Sot shqiptarët ngasin masivisht makinën, kanë dollarë dhe euro nëpër xhepa, dinë të përdorin ashensorin, dhe mbi të gjitha, ka qindra e qindra, në mos mijëra e mijëra, “realitete oksidentale” brenda vetë qyteteve dhe shtëpive shqiptare. Por, ëndrra romantike dhe rrëqethëse e daljes “për kismet!”, si personazhet e përrallave që braktisin kasollen ku lënë pas nënë e babë, gjyshër e fis, për të parë “botë” me sy, ka padyshim radhën e vet ndër shumë shqiptarë që jetojnë edhe sot në një izolim të padrejtë. Nënat dhe gjyshet e dhembshura do të presin rikthimet. Dhe rikthime do të ketë, prandaj “Rrugë të mbarë!” atyre që do të rrugojnë së shpejti pa viza dhe me pak para xhepave.
