Beograd, 19 mars, NOA Presidenti i Serbisë, Boris Tadiç, në një intervistë për Klan Kosova tha se shqiptarët dhe serbët kanë nevojë për dialog në mënyrë që të gjejnë një zgjidhje për të dyja palët. Ai përmend si modele dy Gjermanitë, Hong-Kongun dhe ishujt Aland. Tadiç thotë se Serbia nuk do ta njohë pavarësinë, pasi BE-ja nuk do ta nxjerrë këtë si kusht për vendin e tij. Ai shprehet i gatshëm që ta takojë Pacollin dhe Thaçin në momentin e duhur.
Presidenti i Serbisë, Boris Tadic i ka dhënë një intervistë ekskluzive televizionit Klan Kosova. Ai ka pranuar të përgjigjet në 100 pyetjet e gazetarit të njohur, Baton Haxhiu, rreth marrëdhënieve Kosovë –Serbi.
Zoti Tadiç, ju falënderoj që keni pranuar një intervistë në një moment të vështirë për ju, duke marrë parasysh situatën dhe gjendjen në Serbi dhe në Kosovë, ku çdo fjali dhe qëndrim është i vështirë dhe mund të sjellë komplikime... Ju dhe partia juaj i keni parashtruar qëllim vetes rrugën e integrimit evropian për Serbinë. A është integrimi evropian për ju, rrugë pa dhimbje kur dihet se duhet zgjidhur problemin e Kosovës, marrëdhëniet në mes të Republikës së Serbisë dhe Republikës Serbe të Bosnjës. Të dy këto probleme po e bëjnë jetën shumë të vështirë për të gjithë ne në Ballkan. Si e keni menduar ju zgjidhjen?
Mendimi i im është se mund të supozohet se integrimet evropiane mundësojnë zgjidhjen e të gjitha problemeve në Ballkanin Perëndimor. Pra, të gjitha konfrontimet dhe tensionet. Në kuptimin politik, deri më tash, Ballkani nënkuptonte ndarje dhe ndarja – ka pasojë konfrontimet. Kjo shkakton varfëri, varfëri në aspektin ekonomik dhe në jetën e njerëzve.
Kjo do të thotë se në rrugën për në Evropë ju do të zgjidhni të dyja problemet njëkohësisht.
Termi Ballkan që për Evropën është njëlloj civilizimi, nga i cili ne nuk mund të heqim dorë, sepse ne jetojmë këtu dhe Ballkanin duhet ta shndërrojmë në një hapësirë prosperiteti dhe për të ndodhur kjo ne duhet që të gjithë të angazhohemi që të hyjmë në Bashkimin Evropian. Bashkimi Evropian është mundësi për të gjithë, për një jetë më të mirë dhe më prosperuese. Nuk mund të ndërlidhen këto dy probleme, sepse natyra e problemeve është e ndryshme. Nëse flasim për Bosnjën dhe Hercegovinën, gjithsesi ajo duhet të jetë në BE. Nëse më pyesni për shtetin dhe etnitetin dhe krahinat, unë them se të gjitha grupet etnike dhe pakicat duhet të jenë pjesë e BE’së. Kjo është e vetmja mundësi që të gjithë të jemi në BE. Por, ky nuk është ilaçi i vetëm dhe nuk është zgjidhje e të gjitha zgjidhjeve për problemet tona. Prandaj, disa probleme mund t’i zgjidhim edhe ne vetë – jashtë BE’së.
Nëse i kthehemi historisë, duhet të qartësojmë diçka për njerëzit. Babai juaj, akademiku Lubomir Tadiç ishte një nga nxitësit e politikës ideologjike, e cila ideologji bëri që populli serb të grindet më të gjithë fqinjët në rajon dhe shumicën e fuqive botërore, edhe ato që tradicionalisht konsideroheshin aleate të Serbisë. Ju dhe politika juaj, e disa e kanë përshkruar si një shkëputje me grindje politike me fqinjët e saj dhe me botën, por ka nga ata që besojnë se politika që ju bëni është vetëm një variant i zbutur i kësaj tradite familjare. Si Boris Tadiç, sot si e vlerësoni rolin e babait tuaj dhe përgjegjësinë personale në përfaqësimin e interesave të shtetit serb – popullit serb?
Roli im në të kaluarën në politikë ka qenë i pavërejtshëm. Në të kaluarën kam qenë student i psikologjisë dhe kam bërë punë opozitare dhe jam angazhuar për demokratizimin e sistemit politik në kohën e sistemit njëpartiak. Në këtë kontekst kemi bërë dialog të mirë me studentët e universiteteve të ndryshme në ish-Jugosllavi. Në anën tjetër, do të them se vetëm përfaqësuesit e Universitetit të Prishtinës nuk kanë qenë pjesëmarrës në këtë dialog. Kjo ka ndodhur, ndoshta ju nuk e dini, në vitet ’80...
Por, ka pasur studentë shqiptarë në Beograd që kanë marrë pjesë në këto dialogë...
Kanë qenë disa shqiptarë që kanë qenë miq të mi; piktorë, intelektualë me të cilët që atëherë kam vendosur dialog për zgjedhjen e problemeve shqiptaro-serbe, prandaj roli im në të kaluarën ka qenë i parëndësishëm. Më shumë ka qenë angazhim individual. Mendoj se inteligjenca e atëhershme, po e quaj kështu kushtimisht, nuk ka mundur të gjejë zgjidhje të qëndrueshme për të gjitha konfliktet e tmerrshme, të cilat kanë pasur një të kaluar dhe krejt çka ka ndodhur më vonë kanë marrë një dimension tragjik të viteve ’90. Ndoshta, nuk e dini por unë kam qenë njëri nga ata 15 studentë që kanë nënshkruar peticionin për të mbrojtur disa shqiptarë të rinj, të cilët atëherë kanë kërkuar ndarjen nga Serbia për të krijuar Republikën e Kosovës. Për këtë arsye, më kanë marrë në bisedë informative. Këtë e kam bërë nga bindja, sepse secili ka të drejtë të shprehë në mënyrë paqësore bindjet e veta. Nuk e kam bërë këtë se kam qenë i bindur se Kosova duhet të ndahet nga Serbia, por për arsye të thjeshtë, sepse i kam përkrahur principet demokratike dhe mendimet e lira të njerëzve.
Këtë e keni bërë për shkak të idesë humane dhe për njerëzit të cilët kanë pasur një ide politike.
Ashtu është. Tash po flas për babanë tim dhe rolin e tij. Dua t’ju them se babai im ka qenë një prej njerëzve kryesorë që ka ndërtuar idenë evropiane në Serbi. Andaj, pasuesit e kësaj ideje evropiane, si në Serbi, ashtu edhe në rajon, shpeshherë kanë vizatuar shtëpinë tonë për të mësuar diçka. Për këtë unë jam dëshmitar, sepse e kam përjetuar si fëmijë.
Ndoshta, është e vërtetë, ju e njihni si të këtillë babanë tuaj, por ne në Kosovë e njohim z. Lubomir Tadiç dhe Dobrica Qosiç si dy intelektualë dhe miq që kanë ndërtuar fuqishëm ideologjinë serbomadhe.
Thjesht, kjo është e paqëndrueshme. Ky është një simplifikim që daton nga vitet ’90 dhe unë jam dëshmitari më i mirë që kjo nuk është e vërtetë. Jo gjithmonë, babai im dhe Dobrica Qosiq kanë pasur mendime identike, por kanë pasur pëlqim për disa pika. Sa i përkët Dobrica Qosiqit, ai është njeriu i cili është angazhuar direkt për zgjidhjen e konfliktit shqiptaro-serb.
Për çfarë zgjidhjeje pra? Megjithatë, të dy këta miq kanë pasur një qëllim që e kanë thënë hapur. Kanë kërkuar një marrëveshje historike ndërmjet serbëve dhe shqiptarëve. Natyrisht me shqiptarët e Kosovës.
Dhe kjo zgjidhje duhet të gjendet. Unë udhëheq një politikë që supozon zgjidhjen e të gjitha konflikteve në Ballkan për dallim nga ata dy nuk janë marrë me politikë, por janë marrë me mendime politike dhe sociale apo pse jo, edhe me mendimin filozofik për sistemin. Unë sot bëj politikën praktike dhe jam përgjegjës para votuesve dhe qytetarëve që të gjej një zgjidhje. Unë nuk e kam lirinë që të shpjegoj marrëdhëniet etnike nga këndi i intelektualit të lirë, por më obligon kushtetuta që të gjej zgjidhje brenda saj, sepse unë jam i votuar të gjej këtë zgjidhje në nivel politik. Po ju them arsyet, pikërisht se nuk mund të jemi pjesë e Evropës duke i mbartur me vete konfliktet tona, prandaj duhet të gjejmë maksimalisht gjuhën praktike.
Por, ne e dimë që konfliktet në Ballkan kanë përfunduar dhe të gjithë udhëtojnë në një rrugë, Evropën.
Kur flasim për konfliktet, atëherë duhet të them se konfliktet kanë dimensione të ndryshme...
Siç është konflikti në këtë moment në mes të Kosovës dhe Serbisë...
Siç kanë konflikt shqiptarët dhe serbët.
Pra, nuk e pranoni që ka konflikt në mes të Kosovës dhe Serbisë, por ka konflikt shqiptaro-serb.
Por duhet të keni parasysh të respektoni faktin se unë jam kryetar i Serbisë, duhet ta respektoj Kushtetutën dhe ligjshmërinë, në të kundërtën nuk do të kishte artikulim interesash dhe as civilizim sikur mos të respektohen ligjet. E dyta, konfliktet mund të ekzistojnë në formë lufte, apo dhune, mund të jenë edhe konflikte ekonomike ku mund të bëhen obstruksione, sepse nuk ka bashkëpunim kulturor ...
Pra, pse nuk mund të ndihmoni që të mos ketë obstruksione të vazhdueshme që vijnë vazhdimisht nga Serbia...
Mirë e keni, por gjurmojmë modalitete që të mos ketë obstruksione që kanë të bëjnë me jetën e përditshme të njerëzve, por në të njëjtën kohë duhet të respektojmë interesat e shteteve, sepse nuk kemi një botë ideale, apo hapësirë sociale idealiste, ku nuk ka shtete, ku nuk ka qeveri, por ka vetëm dashuri në mes të njerëzve. Thjesht, ekzistojnë shtetet që e bëjnë rregullin e vet përmes kushtetutës dhe ligjeve. Pra, duhet të gjejmë një zgjidhje që obstruksionet mos të ndikojnë në jetën e njerëzve në strukturat etnike dhe njëkohësisht mos të vëmë në pyetje interesat e shtetit. Ky është qëllimi dhe detyra ime dhe e njerëzve si unë në botën që jetojmë. Unë po gjurmoj të gjej bashkëbisedues në mesin e kroatëve, boshnjakëve dhe në mesin e shqiptarëve dhe me të gjithë ata që kanë pasur konflikt me shtetin serb. Por, edhe të tjerët duhet të gjejnë forcë të dalin nga këto konflikte që në Ballkan janë të shumta. Jo vetëm populli serb ka qenë i zhytur në konflikt.
Ju sapo keni qenë në Japoni. E dini çfarë ka ndodhur atje. Mijëra jetëra të humbura nga fatkeqësitë natyrore. A nuk e kuptuat se sa të rëndësishme janë jetërat e njerëzve dhe në rrethanat tona të konfliktit këto jetëra duhet të kursehen dhe të ruhen nga një president si ju. A mund të thoni se ju do të kujdeseni për jetërat e njerëzve dhe nuk do t’i çoni dy këmbët në një konflikt. Çka bëni ju që ta tejkaloni këtë krizë dhe konkretisht cili është angazhimi juaj konkret përpos që thoni se e respektoni Kushtetutën.?
Qëllimi i im politik është që të ndikoj në modernizimin e shtetit tim. Ky qëllim është vështirë i realizueshëm nëse nuk modernizohet i tërë regjioni. Jam i bindur se të gjithë së bashku nuk mund ta kalojmë Rubikonin, nëse të gjithë nuk do të jemi pjesë e Evropës. Nuk mendoj se BE’ja është zgjidhje e të gjitha problemeve, por pa këtë nuk ka përparim dhe dalje nga ajo pikë kritike që nga mungon, d.m.th. politika ime do të jetë e përqendruar që të zgjidhë këto probleme aq sa mundem vetëm, ose me ndihmë të institucioneve për konfliktin me kroatët, boshnjakët dhe shqiptarët. Nëse e arrij këtë, atëherë unë e kam përfunduar misionin tim dhe lirshëm mund të pensionohem. Por, për këtë duhet të kesh bashkëbisedues në anën tjetër. Mendoj se kemi bërë hapa të mirë me boshnjakët dhe kroatët dhe mendoj se një hap i këtillë duhet të bëhet edhe me shqiptarët. Kur flas për konfliktin shqiptaro-serb, kam parasysh konfliktin e vjetër prej 130 vitesh. Të gjithë jemi dëshmitarë. Dhe, kur bisedoj nga bashkëbisedues nga Evropa dhe SHBA’ja, ata nuk e kanë idenë se çfarë është ky konflikt dhe ata hyjnë në disa paragjykime naive për të zgjidhur lehtësisht këtë konflikt.
Ju keni një gjuhë të këndshme për këto gjëra, por nga ky qëndrim idealistik deri te një mendim konkret, ka shumë gjëra që nuk shkojnë. Ne kemi shumë gjëra praktike që janë larg këtij mendimi tuaj.
Ne e njohim njëri-tjetrin dhe e dimë se çfarë duhet të zgjedhim. Mua askush s’mund të ma shohë për të madhe që në të kaluarën kam bërë ndonjë veprim kundër shqiptarëve, përkundrazi gjithmonë i kam përkrahur që nga koha kur kam qenë student, por në të njëjtën kohë, askush mos të pretendojë se unë do të heq dorë nga të drejtat legjitime serbe derisa jam president i Serbisë dhe as që më shkon mendja që të bëj diçka të këtillë. Në kuadër të kësaj kornize politike, po përpiqem të gjej një zgjidhje. Këtë që po ta them, besomë se nuk është vetëm frazë, por jam thellësisht i bindur se në të kaluarën janë bërë gabime të rënda nga të dyja palët dhe kushdo që e ka pasur fuqinë në dorë ka shkaktuar dhunë ndaj tjetrit. Këtë e kanë bërë edhe serbët, edhe shqiptarët në 130 vitet e fundit. Konsideroj se momentalisht duhet të ndërpritet kjo lloj politike. Konsideroj se të gjitha krimet e bëra duhet të trajtohen individualisht. Ata që kanë bërë krime, duhet të përgjigjen para drejtësisë dhe të gjykohen. Është me rëndësi të veçantë që të hulumtohen të gjitha krimet e bëra. Jo vetëm krimet e njërës palë, apo krimet e bëra nga një lloj i politikanëve, por i të gjitha natyrave të krimeve. Vetëm kështu mund të pajtohemi dhe njerëzit mund të jetojnë më mirë. Këta janë parametrat politikë. Pyetja ime është se si praktikisht të arrijmë deri këtu?
Me dëshirë do të isha përgjigjur në këtë që kërkoni, por sot jam këtu për të bërë pyetje.
Unë do t’ju jap mendimin tim për këto gjëra.
Mirë, atëherë, unë do të përpiqem të bëj disa pyetje të tjera që kanë të bëjnë me temat që po flasim. Ju po angazhoheni për një marrëveshje historike në mes të shqiptarëve dhe serbëve.
Do të përpiqem ta shpjegoj. Marrëveshja historike shqiptaro-serbe duhet të legjitimohet dhe legalizohet nga vetë shqiptarët dhe serbët. Nuk mund të legjitimohet një marrëveshje nga përfaqësuesit legjitimë nëse nuk pranohen nga populli i tyre. Kjo nuk do të thotë që përfaqësuesit legjitimë të këtyre popujve nuk mund të paraqesin ide të guximshme që nuk janë të dukshme për njërin apo popullin tjetër. Për në fund, mund të pranohen nga të dyja palët me referendum apo në një mënyrë tjetër të deklarimit të popullit. Sa u përket tabelave dhe çështjeve të tjera teknike, kjo nuk nënkupton ndonjë marrëveshje historike. Ato e relaksojnë jetën e njerëzve, unë për këtë angazhohem, andaj Serbia është e angazhuar për dialog ku flitet edhe për tabela, por jo vetëm për to. Mirëpo, ka probleme teknike të cilat prekin problemit ligjore dhe marrëdhëniet e identitetit të shtetit...
...Por po e tejkaloni mundësinë e një marrëveshjeje në mes të Kosovës dhe Serbisë. Por, unë e kam të paqartë se si kërkoni marrëveshje historike, e në të njëjtën kohë po bisedoni për tabela dhe gjëra të tjera teknike. A ka kuptim që kjo të quhet marrëveshje historike dhe a ka kuptim të quhet e tillë?
Të them se kjo nuk qëndron kështu. Të gjitha shtetet edhe këto çështje teknike i rregullojnë me ligje. Ato duhet të rregullohen në mënyrë të tillë që të mos pengojnë jetën praktikë të njerëzve, por njëkohësisht duhet të respektohet kushtetuta dhe ligji që këto të jenë funksionale, për arsye se nuk ekzistojnë tabela, apo kalim kufijsh dhe mallrash, e që nuk prekin problemet e kushtetutës dhe ligjit. Nëse mendoni se këto probleme zgjidhen vetvetiu apo nga qielli...
...Po si mund të flisni në shekullin XXI për gjëra të këtilla. Ne në Kosovë dhe sidomos ju në Serbi po shkelni të drejtat e njeriut dhe qytetarëve me obstruksionet që po bëni. Si është e mundur që të flasim në shekullin XXI për këto gjëra?
Duhet të zgjidhen, por në pajtim me ligjin. Këto probleme nuk mund të zgjidhen jashtë ligjit. Kjo duket si floskulë apo frazë, por këto probleme duhet të zgjidhen. Nuk mendoj se bartja apo transporti nga Kalifornia në Evropë mund të rregullohet pa ligj. Apo, lëvizja e njerëzve, p.sh. regjimi i vizave, nuk mund të rregullohet jashtë ligjit, por duhet të jetë në pajtim me ligjin dhe interesat e shtetit.
Çka mendoni se duhet pritur 12 vjet për disa tabela automjetesh, mos të lutem. Po ç’lidhje kanë tabelat me marrëveshjen historike shqiptaro-serbe?
Duhet të zgjidhen në pajtim me ligjin...
Mirë, çfarë keni në mendje kur thoni për një marrëveshje historike shqiptaro-serbe? Unë tash s’e kam të qartë se a dëshironi të bisedoni me Berishën për këtë marrëveshje historike në mes të shqiptarëve dhe serbëve, apo dëshironi të bisedoni me Thaçin për marrëveshje në mes të Kosovës dhe Serbisë?
Mendoj që duhet të gjejmë zgjidhje për marrëveshjen historike shqiptaro-serbe. Kurdo që do të flas me përfaqësuesit legjitimë të shqiptarëve, unë do të kem qëndrim të njëjtë duke respektuar legjitimitetin e përfaqësuesve shqiptarë dhe nuk bëj kurrfarë dallimesh.
Ju nuk keni pasur problem kurrë me Shqipërinë në 50 vitet e fundit. Këtu ju keni problem me shqiptarët e Kosovës.
Posi? Kemi pasur probleme me Shqipërinë, sepse Shqipëria ka njohur pavarësinë e Kosovës që Serbia e konsideron pjesë të territorit të saj...
..Por edhe Amerika e ka pranuar Kosovën?
Ne kemi problem edhe me Amerikën për këtë.
Por e kanë pranuar edhe 76 shtete të tjera....
Por, ne kemi probleme edhe me 76 vende të tjera që e kanë njohur Kosovën.
...Por si mund të keni probleme më të gjitha këto vende?
Por, si mos të kemi probleme, ju lutem.
Por, pse po insistoni që të keni probleme. Ju nuk jeni fajtor për humbjen e Kosovës. Janë të tjerët para jush që kanë bërë gjenocid në Kosovë. Po më habisni që të tjerët me veprimet e tyre e kanë humbur Kosovën dhe ju po i mbroni! Pse?
Më duhet t’ju shpjegoj, çdo shtet e ka ligjin dhe kushtetutën e tij. Në momentin kur vendet e tjera e kontestojnë rendin kushtetues, atëherë na paraqiten probleme të tjera. Kështu është ndërtuar historia e botës. Nuk ekziston asnjë vend në botë që ndarjen e një pjese të territorit ta konsiderojë si proces të natyrshëm. Pikërisht këtu lind problemi.
..Po këto probleme nuk do të duhej të vinin nga ju. Serbia e ka humbur Kosovën jo me fajin tuaj. Ju i keni pasur shqiptarët brenda shtetit. Paraardhësit tuaj politikë i kanë shtyrë shqiptarët të ikin nga Serbia...
Po përpiqem të shpjegoj. Nuk po flas unë i kujt është faji për të gjithë atë proces politik. Unë po flas për përgjegjësinë time. Këto janë dy çështje të ndryshme. Përgjegjësia ime është të mbroj kushtetutën e vendit tim për çka jam zgjedhur president i vendit. Kjo vlen për të gjithë përfaqësuesit legjitimë të të gjitha vendeve. Unë nuk po sillem në këtë proces si intelektual i pavarur që jep ide kreative për problemet. Unë sot jam president i Serbisë, veprimet e të cilit maten me kushtetutën e vendit tim. Kjo nuk vlen vetëm për mua, por për të gjithë. Kryetarët dhe kryeministrat e çdo vendi. Nëse do të silleshim ndryshe, atëherë do të dilnim nga korniza politike për çka kemi konkurruar dhe për çka jemi zgjedhur. Tani më lejoni që bisedën ta fokusoj në dy rrafshe për të sqaruar marrëdhëniet historike shqiptaro-serbe. Ju thatë së Serbia me sjelljet e saj e ka humbur Kosovën. Mua më duhet të them se nuk është fajtore Serbia që e ka humbur Kosovën, por fajtorë janë pjesët e politikës, të cilët e kanë sjellë gjendjen në atë pikë....
...Nëse po flasim për të kaluarën, ju thashë që ju nuk jeni fajtor se çfarë ka ndodhur atje. Të jemi të qartë, nuk po ju fajësojmë ju, por me të gjithë atë që e kanë bërë serbët në Kosovë, ka qenë normale që ta humbni territorin...
Vetëm ta përfundoj mendimin. Përfaqësuesit e shqiptarëve të Kosovës e kanë shpallur pavarësinë e njëanshme. Unë mund të them tani si president i Serbisë ose qytetar dhe tash nëse 76 shtete e kanë njohur pavarësinë e Kosovës, kjo nuk do të thotë se Kosova është shtet i pavarur. Por, nga ana tjetër, do të ishte e paqëndrueshme që unë të thosha se Serbia qeveris me Kosovën, apo që Kosova është pjesë e Serbisë, sikurse ishte para shpalljes së pavarësisë dhe si president i Serbisë, unë duhet të ballafaqohem me këtë realitet.
Të qartësojmë një gjë. Mos më thoni, ju lutem, se ju e doni Kosovën brenda Serbisë. Bëhuni të sinqertë. Unë kam qenë njëri prej shqiptarëve që kam biseduar me faktorët serbë dikur. Ata s’donin të dëgjonin për dialog. Kanë dashur luftë. Thjesht luftë. Me këtë luftë ata kanë përzënë një milion shqiptarë nga Kosova. Mos po mendoni që ata shqiptarë do ta pranojnë Serbinë si shtet. Mos të lutem....
Jo, nuk ka fare iluzion që një milion njerëz të dëbuar dhe që kanë ndjenja të këtilla ndaj Serbisë dëshirojnë të jetojnë në Serbi. Nëse më pyesni se a dëshirojnë të kthehen në sovranitetin e Serbisë, po ju them se ata nuk do të kthehen dhe kjo është pritja ime. Por, gjithashtu serbët që jetojnë në Kosovë nuk do ta pranojnë sovranitetin e një Kosove të pavarur. ..
...Por serbët e Kosovës janë në institucione të Kosovës.
Por, ju lutem, më thoni ju tani, a janë legjitimë ata përfaqësues serbë në institucionet e Kosovës. E di mirë që ata nuk janë. E dimë të vërtetën e parë dhe të dytë...
... Po ju them sinqerisht, jetojnë më mirë në Kosovën e sotme se në çfarëdo konfederate apo federate që do të ishte në mes të Kosovës dhe Serbisë.
Të koncentrohemi në temën që e kemi. Kemi dy realitete. Realitetin serb dhe shqiptar. E kemi edhe realitetin e tretë që Serbia nuk e njeh pavarësinë e Kosovës. Kemi realitetin e katërt që Kosova e ka shpallur pavarësinë në një moment. Kemi realitetin e pestë që shtete shumë të rëndësishme e kanë njohur Kosovën. Kemi realitetin e gjashtë që shumica e vendeve të botës nuk e kanë njohur pavarësinë e Kosovës. Kemi të shtatin që Kosova nuk është anëtare e OKB’së. Kemi të tetin që shtetet brenda BE’së dëshirojnë ta njohim pavarësinë e Kosovës. Kemi realitetin e nëntë dhe të dhjetë dhe të gjitha këto realitete duhet t’i marrim parasysh me qëllim që të gjejmë një zgjidhje.
Por, edhe ne shqiptarët, që sa kohë po presim një Vili Brant serb. Por, shpresoj që e kam para vetes duke biseduar?
Këtu të gjithë kanë të drejtë ta presim Vili Brantin e tyre. Unë nuk dua të jem Vili Brant, sepse ai është një politikan që nuk e ka shokun në shekullin XX, në historinë e politikës së re të Evropës. Ai është në njëfarë mënyre idol politik imi dhe i gjeneratës sime. Unë nuk e kam këtë pretendim. Unë po përpiqem që të gjej zgjidhje praktike për problemet ekzistuese. Formën e pyetjes se si ju po e parashtroni është legjitime. Ju po më bëni pyetje si përfaqësues i popullit shqiptar që e ka në kujtesë tragjedinë e popullit të tij, i cili thellësisht ndjen cili është vullneti politik i popullit të tij. Por, unë këtë e pranoj si legjitime dhe normale, por njëkohësisht po ju them se ekziston edhe realiteti tjetër i serbëve dhe i shtetit të Serbisë. Në brendi të kësaj ne duhet të gjejmë zgjidhjen. Nuk ka zgjidhje të lehta.
Por, cila është zgjidhja e problemit, cila?
Nëse në këtë moment do t’ju thosha se zgjidhja politike është kështu, atëherë bëhuni të sigurt se nuk do të ketë zgjidhje politike, sepse çdoherë kur bisedohet publikisht për ndonjë zgjidhje konkrete politike jashtë tavolinës së dialogut, atëherë çdo gjë bëhet që mos të arrihet ajo zgjidhje. Çështja e parë është se ne duhet të bëjmë çmos që të zgjidhim disa probleme politike që nuk i vështirësojnë punët politike të të dyja palëve. E dyta, kur t’i zgjidhim këto probleme praktike, ne duhet që t’i qasemi përfundimisht zgjidhjes historike shqiptaro-serbe. Për këtë arsye, them se përfaqësuesit legjitimë të Kosovës dhe shqiptarëve në përgjithësi duhet ta kenë parasysh. Natyrisht, nuk bëhet ky dialog me Tiranën. Ky dialog do të zhvillohet para së gjithash me shqiptarët e Kosovës dhe me përfaqësuesit legjitimë të serbëve që janë presidenti, kryeministri dhe kryetari i parlamenti. Ky dialog duhet të ndodhë në një ambient dhe me një ton krejt ndryshe. Pasi që kam marrë pjesë në dialogun nën mbikëqyrjen e bashkësisë ndërkombëtare, unë jam dëshmitar që ato nuk kanë qenë negociata, sepse pala shqiptare tërë kohën ka thënë se ky është takim në mes të dy vendeve të pavarura. Pala serbe natyrisht se nuk mund të bisedojë, sepse nuk ka mandat për të marrë pjesë në një dialog, atëherë nevojitet që ky dialog të përkrahet nga populli. Këtë dialog, populli serb nuk e ka përkrahur.
Atëherë, pse nuk i pyesni qytetarët serbë. A janë ata për Evropën, NATO’n apo për Kosovën?
Më lejoni t’ju shpjegoj, kështu politika nuk udhëhiqet. Po të organizohej një referendum i këtillë, konsideroj se nuk është një mënyrë adekuate e trajtimit të problemit duke pasur parasysh parametrat dhe mënyra se si udhëhiqet politika. Natyrisht, qytetarët janë pyetur, por përmes zgjedhjeve. Të gjitha partitë politike dhe kandidatët kanë përfaqësuar një ide ku janë zgjedhur dhe përkrahur.
Por, ju kanë votuar ju. Pra, qytetarët serbë janë deklaruar për Evropën.
Kur jam unë në pyetje, qytetarët më kanë dhënë përkrahje. Të ju përkujtoj se unë kam deklaruar se jam për ruajtjen e integritetit territorial të Serbisë dhe inkuadrimit në NATO.
Por, nuk mund t’i keni të dyja, edhe Evropën, edhe Kosovën?!
Por, të shohim. Unë edhe ashtu jam në një pozitë të vështirë që nga fillimi i karrierës sime politike. A do të kem sukses apo jo, unë do të jem përgjegjës. Por kjo është politika që unë e kam përfaqësuar para qytetarëve të mi dhe kam marrë përkrahje dhe do të provoj të gjej zgjidhje të pranueshme.
Po jua përkujtoj mikun tuaj dhe liderin e partisë, Zoran Gjingjiq. Ai ka shfaqur guximin e tij për të sqaruar problemin shqiptaro-serb.
Po, ai ka propozuar ndarjen e Kosovës.
Ai ka qenë i gatshëm të takohet me zotin Thaçi dhe ka deklaruar publikisht në Zërin e Amerikës...
Po, ka propozuar objektivisht, vetëm pak para se të ndahet nga jeta – atentati, zgjidhjen që ka nënkuptuar ndarjen e Kosovës. Kjo ka qenë ideja e Zoran Gjingjiqit. Meqë më pyetët për guximin e tij, po e shoh se ju jeni kundër kësaj ideje.
Po, unë nuk jam për ndarje, sepse nuk është evropiane ndarja territoriale.
Pra, ju po thoni se ideja e Gjingjiqit nuk ka qenë e mirë.
Po, ai pati guxim të hapë problemin. Ju keni hapur probleme praktike kur dihet që çështja është shumë politike.
Thjesht unë mendoj se në këtë moment nuk është e mençur të dilet me propozime konkrete për zgjidhje politike. Sepse nuk do të gjendej zgjidhja. Dhe besoj se në këtë moment është shumë më e mençur që t’i qasemi të gjithë zgjidhjes së problemeve teknike dhe të gjitha problemeve që janë të zgjidhshme, sepse ju vetë thatë që hajde mos të bëjmë obstruksione me jetën e njerëzve. Të kënaqim të drejtat e njeriut dhe t’i përmbushim këto kritere dhe pastaj hap pas hapi të arrijmë te zgjidhja historike shqiptaro-serbe. Po t’ju thosha se tani zgjidhja e problemit është Hong – Kongu apo Ishujt Alande, atëherë do të përjetonim publikisht cunam politik. Kështu, kurrë nuk do të arrinim te zgjidhja, pasi që detyra ime është ta gjej një zgjidhje, sepse jam politikan dhe kryetar i Serbisë, atëherë do ta përdor tërë metodologjinë time për të arritur te zgjidhja dhe jo ta teprojmë duke folur publikisht e te zgjidhja mos të arrijmë kurrë. Sa i përket Zoran Gjingjiqit, ai ka qenë për ndarje, ashtu sikurse ka qenë Dobrica Qosiq dhe disa të tjerë. Ata kanë qenë të sulmuar nga opinioni publik për shkak të një propozimi të këtillë, sepse kjo nënkuptonte vënien në pyetje të integritetit territorial të Serbisë. Dhe ky ka qenë një koncesion i madh politik që kanë bërë një pjesë e intelektualëve serbë. Nëse analizoni pjesën shqiptare, asnjëri nga ta nuk e ka përkrahur këtë ide. Unë vetëm po i analizoj hulumtimet e bëra për gjetjen e zgjidhjes. Për këtë moment, vetëm kaq mund të them, por edhe marr përgjegjësinë për kohën që po vjen duke ofruar zgjidhje, por do të vijë momenti kur do ta ofrojmë zgjidhjen e dëshiruar.
Megjithatë, zoti Tadiç, po kthehem prapë tek ideja e ndarjes së Kosovës. Programi serb i viteve ’80 kishte synim bashkimin e të gjitha territoreve në një shtet. Por, ai nuk u arrit, edhe pse u bë lufta. Ne shqiptarët jemi duke jetuar në rajon në gjashtë shtete dhe në disa mënyra kemi përvoja të ndryshme për idenë e bashkimit kombëtar. Sigurisht, ne kemi projekte për bashkimin e të gjithë shqiptarëve në një shtet të vetëm, por ata nuk kanë mbështetje ende te shumica e shqiptarëve. Kur ne kemi triumfuar me një ide idealiste siç është fshirja e kufijve në mes të shqiptarëve dhe jemi orientuar drejt integrimit evropian, ne mendojmë se mund ta quajmë si zgjidhje të civilizuar të problemit. Pse ju nuk e bëni këtë?
Ju lutem, ta kemi një qasje të sinqertë për situatën. Politika nacionale serbe nuk është angazhuar për bashkimin e serbëve në një shtet. Ne kemi jetuar në shtetin e Jugosllavisë si të bashkuar dhe kemi bërë përpjekje që ta ruajmë Jugosllavinë dhe nuk kemi pasur nevojë për bashkim të ri. Sa u përket ideve të ndarjeve, edhe vetë shpallja e pavarësisë së Kosovë është njëkohësisht ndarje e një shteti.
Mos thoni ashtu. Kosova e pavarur, para së gjithash, është produkt i brutalitetit serb ndaj shqiptarëve. Pavarësia nuk është vetëm produkt i luftës. Ju na keni detyruar. Keni qenë shumë brutalë ndaj nesh.
Po, ka shumë brutalitet në hapësirat e Ballkanit Perëndimor, që në një mënyrë apo tjetër nuk kanë sjellë ndarje të reja. Unë pajtohem që ka pasur brutalitet nga institucionet serbe në Kosovë. Nuk u takoj atyre strukturave politike që nuk e pranojnë këtë fakt. Kjo është e kotë, e kotë të më thuhet. Kushdo që e ka pasur fuqinë në dorë në Kosovë, ka ushtruar dhunë – kjo është parë në deceniet e fundit. Fatkeqësisht, është kështu. Por, meqë ju po thoni, atëherë ç’do të bëjmë me brutalitetin e shqiptarëve më 17 mars në vitin 2004, kush është përgjegjës për atë brutalitet.
Për dallim nga Serbia, ne intelektualët në Kosovë kemi kritikuar vitin 2004. S’kemi asgjë të paqartë.
Thjesht po ju përkujtoj. E dini si ndodhi, kinse fëmijët serbë kanë detyruar fëmijët shqiptarë të hyjnë në lumë. Kështu e ka botuar një medium i fuqishëm botëror. Kurrë nuk është demantuar. Më vonë institucionet e drejtësisë në Kosovë kanë thënë se kjo nuk është e vërtetë. Pastaj vjen dhuna. Ju thoni se ata do të dënohen. Unë këtë e vlerësoj dhe besoj se një ditë do të dënohen.
Do të përgjigjen të gjithë ata që kanë bërë krim, natyrisht.
Kanë kaluar shtatë vjet. Tani parashtrohet pyetja, në atë ushtrim dhune kanë marrë pjesë mbi 50 000 njerëz që kanë qenë të inkurajuar nga një pjesë e institucioneve të Kosovës. A do të thotë kjo se një dhunë e këtillë do të sjellë ndarje të reja brenda territorit të Kosovës. Nuk mendoj që çdo dhunë duhet të sjellë apo të prodhojë secesion.
Po, ne kemi kërkuar falje për rastin e vitit 2004. Por, nuk ka pasur një kërkim falje nga Serbia për vitet ’90. Në Kosovë jua shohim për të madhe që edhe sot e kësaj dite nuk keni kërkuar falje për atë që ka ndodhur.
Pritni një moment. T’i rendisim faktet. Rreth Kosovës po zhvillohen hulumtime serioze për krimet që kanë ndodhur në të dyja anët. Fjalët për kërkim falje do të jenë pjesë e një procesi politik që kanë qëllimin e vet të pajtimit. Do të arrijmë ne deri tek ato fjalë, por në të njëjtën kohë duhet të ndodhin hulumtime serioze për krime. Kemi procese gjyqësore, të cilat po hapin rrugë që të arrijmë te gjendja e së drejtës. Ju vetë thatë se viti 2004 nuk i ka sjellë fajtorët para gjyqit, ku janë djegur kishat dhe janë vrarë serbët. Në vitin 1999 kemi vrasje masive të shqiptarëve. Nga viti 2000 kemi vrasje edhe të serbëve. Krime ka pasur në të dyja anët. Nuk dëshiroj të bëj krahasime. Çdo krim nuk duhet të krahasohet, por çdo viktimë duhet respektuar. Kam pranuar edhe serbë, edhe shqiptarë që kanë humbur më të afërmit, por nuk kanë përfunduar proceset gjyqësore. Do të vijë momenti edhe për kërkim falje. Në të vërtetë unë kurrë nuk kam ikur nga këto fjalë.
Por, e keni bërë kërkim faljen për Bosnjën...
Natyrisht, kur janë bërë hulumtime përkatëse dhe procese gjyqësore të shoqëruara me analiza juridike, e kam bërë atë. Por, duhet t’ju them një gjë. Kur e kam vizituar fshatin Cernicë atje, kam qenë te varri i një fëmije serb katërvjeçar, i cili është vrarë pse ka qenë serb. Është vrarë pas vitit ‘99. Atëherë pata thënë diçka që pala shqiptare duhet ta ketë parasysh. Kam thënë se në këtë moment duke u kujdesur për këtë fëmijë, duhet të kujtojmë edhe të gjithë fëmijët shqiptarë që kanë humbur jetën e kanë qenë totalisht të pafajshëm. Nuk guxojmë të vajtojmë vetëm tanët, por të gjithë ata që të pafajshëm kanë humbur jetën.
Po, unë nuk po i vajtoj vetëm shqiptarët.
Nuk po them që ju po i vajtoni vetëm shqiptarët. Po flas për marrëdhëniet që doemos duhet t’i kemi në Ballkanin Perëndimor. Edhe për të gjitha ato viktima që pafajshëm kanë humbur jetën nga një politikë e çoroditur. Tani kemi ardhur në një moment që një politikë të këtillë nuk e kemi. Kemi arritur në një pozitë që racionalisht t’i shtrojmë interesat nacionale. Por, mos prisni që dikush të heqë dorë nga të drejtat ligjore dhe kushtetuese si dhe interesat legjitime nacionale e që dikush në Serbi do të aplaudonte. Kjo nuk është zgjidhje që mund të supozohet. Duhet të respektohen kushtetuta dhe ligjet dhe brenda kësaj kornize të gjenden zgjidhje. Në këtë moment unë përfaqësoj këtë ide dhe gjurmoj të gjej një zgjidhje jo vetëm përmes dialogut shqiptaro-serb që vazhdon në këtë moment në Bruksel, por më vonë edhe jashtë kësaj. Ne jemi të detyruar të gjejmë zgjidhje për konfliktin. Çdo mjegullim i kësaj situate shkakton konfliktin e ngrirë. Konflikti i ngrirë askund nuk na çon. Në fund njerëzit do të pësojnë më së shumti nga ky konflikt i ngrirë. Unë po mundohem që palës shqiptare t’ia hap perspektivën.
Po na jepni neve mundësinë që të dalim nga ky konflikt i ngrirë, sepse ky konflikt është i ngrirë vetëm në Veri, me miratimin tuaj.
Tadiç: Pse mendon se është vetëm në Veri.
Ne nuk kemi problem me serbët brenda Kosovës. Ata jetojnë mirë, bile më mirë se shqiptarët në Serbi.
Serbët në Jug...jetojnë më mirë sesa serbët në Serbi?
Jo, jo, se shqiptarët në Serbi.
Mendoj se kjo nuk është realiste. Mos të bëjmë gara këtu.
Por, ju nuk e dini si jetojnë serbët në Kosovë.
Por, unë pranoj serbë edhe nga Jugu edhe nga Veriu.
Po, ju keni vizituar vetëm manastiret. Ne po ju thërrasim.
Por, ja mezi po pres të vijë, qysh nesër.
Thashë ne po ju thërrasim.
Nuk mundemi kështu. Duhet leje e institucioneve ndërkombëtare.
Mundeni edhe pa bashkësinë ndërkombëtare.
Është e pamundshme.
Ejani vizitojeni Thaçin dhe Pacollin. Pse nuk vini?
Tadiç: Më duhet t’ju them se nuk është reale kjo që po propozoni. Në atë moment po të ndodhte kjo, atëherë do të këtë pranim të dyja shteteve. Të jemi realistë, mos të bëhemi naivë.
Po, është e vërtetë që kur vizitoni një burrështetas në këso rrethanash, mund të interpretohet si pranim i një shteti, por ju mund të thoni se nuk jeni gati që ta pranoni pavarësinë e Kosovës.
Tadiç: Nuk dalim nga konflikti i ngrirë nëse Serbia e pranon Kosovën në formën e saj eksplicite. Nëse unë në këtë moment do të takohesha me z. Thaçi dhe Pacolli, atëherë kjo do të nënkuptonte se unë po e pranoj pavarësinë. Kjo është ABC’ja politike prej kur ekzistojnë bota dhe shtetet.
E di që është ABC’ja politike, por duhet relaksuar marrëdhëniet.
Tadiç: Nuk duhet t’jua shpjegoj. Ju thashë kjo është ABC’ja politike. Kjo qëndron kështu. Nëse unë do të bëja vizitën, do ta anuloja Kushtetutën e Serbisë. Edhe kjo nuk mund të ndodhë derisa të gjejmë zgjidhje. Puna ime është të gjej zgjidhje. Pra, të respektoj Kushtetutën dhe ligjet e shtetit tim dhe në kuadër të kësaj të gjejmë zgjidhje e jo që në start të humbim rastin për ta gjetur atë.
Por, sa vjet atëherë duhet pritur për zgjedhjen e problemit?
Tadiç: Ne kemi filluar dialogun, nuk ka kurrfarë problemi në këtë aspekt.
Dialogu i sapunisur nuk zgjidh probleme të serbëve në Veri. Ata nuk jetojnë në shekullin XXI. Ata jetojnë në një botë të kaluar. Kjo nuk është mënyrë për t’i ndihmuar ata. Hajde t’i ndihmojmë ata njerëz!
Tadiç: Si mendoni që Serbia nuk po u ndihmon.
Shteti serb nuk u ndihmon, ne nuk kemi mundësi. Atje jetojnë vetëm kriminelët dhe njerëzit, është johumane.
Tadiç: Po e di, kur po thoni se në Veri jetojnë vetëm kriminelët – por edhe kriminelët janë njerëz.
Nuk u ndihmohet vetëm me rroga?
Tadiç: Serbia për çdo vit ndan mjete të shumta për Kosovën. Shumë mjete. Kur po thoni hajdeni t’u ndihmojmë atyre njerëzve, ju po trokitni në dyert e hapura.
Nëse e keni me lehtë, po ju them se atje jetojnë vetëm kriminelët dhe serbët. S’ka shtet atje. Na jepni neve mundësinë, ne bëjmë për ta...
Tadiç: Me duhet t’ju them se ideja juaj nuk është realiste.
Unë jam realist...
Tadiç: Të jem real deri në fund...
Ata jetojnë në mënyrë katastrofike. Ku shkojnë ato mjete kur ata jetojnë aq keq me fajin tuaj.
Tadiç: Unë i di parametrat ekonomikë. Prodhimi shoqëror në Kosovë nuk mund të sigurojë kurrfarë ndihme të atij lloji çfarë ju po flisni dhe as nuk mund t’iu afrohet mjeteve që Serbia i ndan për Kosovë dhe Metohi. Nuk mundet sepse nuk ka prodhim shoqëror Kosova për sigurimin e një jete më të mirë.
Ne jemi gati ta bëjmë këtë...
Tadiç: Me duhet t’ju them se Serbia ndan mjete enorme për Kosovën në 10 vitet e fundit.
Atëherë, ku shkojnë ato mjete...
Tadiç: Kjo nuk është vetëm në juridiksionin e Serbisë, sepse Serbia nuk e ka pushtetin atje. Me marrëveshjen e Kumanovës dhe Rezolutën 1244, Serbia nuk ka të drejtë të qeverisë në Kosovë. Pavarësisht kësaj, Serbia ndan mjete për mirëqenien e këtyre njerëzve, ato mjete shkojnë për jetat e njerëzve, në rroga, në ndihma sociale, në ndihmë për drejtësi, në të gjitha sferat e jetës. Po, mos ta bënte këtë Serbia, atëherë do të bënte krim. Kur më thoni ju mua që t’ju mundësoni institucioneve të Kosovës ta bëjnë këtë, më duhet t’ju them se është joreale, sepse në Kosovë nuk ekziston prodhim shoqëror që mund të sigurojë ato mjete për ata njerëz.
Ne jemi gati t’ju ndihmojmë...
Tadiç: Jo. Unë thjesht po flas për parametrat ekonomikë. Kjo që po thoni ju është vetëm fjali. Nuk ka ekonomi në Kosovë që mund ta sigurojë këtë.
Ne shqiptarët, më shumë se askush tjetër duhet t’i respektojmë ata njerëz. Ne më mirë se çdokush tjetër e dimë se si jetohet në dhunë para vitit 1999. Dëshirojmë të bëjmë të kundërtën e asaj që kanë bërë serbët në Veri. Ata jetojnë shumë keq në Veri.
Tadiç: Mendoj se kjo nuk është reale. Unë respektoj fjalën, qëllimin dhe mendimin tuaj. E njëjta vlen edhe tek unë kur janë në pyetje shqiptarët. Pavarësisht a bëhet fjalë për Preshevën, Bujanovcin apo Kosovën. Unë thjesht konsideroj se Serbia ka obligim ndaj bashkëqytetarëve të saj, pavarësisht a janë ata shqiptarë apo serbë. Por, duhet të kuptoni se nuk është reale që ekonomia e Kosovës të krijojë mirëqenie për njerëzit atje.
S’është humane se si trajtohen ata njerëz. Janë shumë keq...
Tadiç: Çka nuk është humane, pse Serbia po ndanë mjete nga buxheti?
Ata njerëz janë pengje të një ideje. Idesë së ndarjes politike të Veriut. Ata keqpërdoren për atë arsyeje. S’është humane që ata njerëz të trajtohen në mënyrë çnjerëzore për shkak të idesë së ndarjes.
Tadiç: Por, tani kam një pyetje për ju. Çka mendoni cila është dëshira e atyre serbëve atje?
Mendoj që duhet t’i bindim ata për idenë evropiane, ku të gjithë të jetojnë të lirë. Duhet t’i bindim ata që kryeqyteti i të gjithë neve është Brukseli dhe jo ideja e ndarjes. Këto nuk shkojnë bashkë.
Tadiç: Po, e di. Por, thjesht këto nuk janë të barabarta. Ideja evropiane është shumë e përhapur te serbët e Veriut.
Ata s’e kanë idenë e Evropës, z. Tadiç.
Tadiç: Por, si more, nuk e kanë idenë. Mendoj se nuk keni të drejtë. Thjesht nuk keni të drejtë.
Unë kam qenë në Veri. E di si jetojnë serbët atje...
Tadiç: Por nuk mund të keni monopol të dijes mbi gjendjen atje.
Unë mendoj se nuk është fer...
Tadiç: Po çfarë pengjesh janë atëherë, nëse ndjenja dhe vullneti i tyre respektohet. Ata nuk mund të quhen pengje.
Nuk është njerëzore që ju politikanët në Serbi t’i trajtoni serbët ashtu si pengje të së ardhmes. Na lini neve t’u ndihmojmë.
Tadiç: Dhe keni gjetur zgjidhje...
Nuk është me rëndësi se çfarë duan ata në këtë moment. Për ta na e kemi tavolinën suedeze. Çfarëdo që ata dëshirojnë brenda Kosovës, mund t’i kenë.
Tadiç: Çka nëse ata nuk dëshirojnë të jetojnë në shtetin e Kosovës?
Por, ideja e Europës është zgjidhje e qartë...
Tadiç: Unë fare nuk po them se çfarë është dëshira ime në këtë moment. Unë thjesht po them çka është reale. Unë do të marr parasysh çdo realitet. Unë do të marr parasysh realitetin që shqiptarët në Kosovë nuk dëshirojnë të jetojnë nën sovranitetin e Serbisë, do të marr parasysh që serbët e Kosovës nuk dëshirojnë të jetojnë nën sovranitetin e Kosovës së pavarur.
Por, a e merrni edhe si gjendje reale që edhe shqiptarët në Luginën e Preshevës nuk dëshirojnë të jetojnë nën Serbi.
Tadiç: Po, unë çdo realitet duhet ta marr parasysh dhe duhet të gjej zgjidhje në kuadër të tij.
Por, kjo nuk është zgjidhje e së ardhmes.
Tadiç: Cila?
Nëse ju jeni për idenë evropiane, e kjo është ideja evropiane e z. Tadiç, njeriu që ka dyert e hapura për në Evropë, e ka idenë për integrime evropiane dhe e ka idenë për ndarjen e Veriut të Kosovës. Këto nuk shkojnë bashkë.
Tadiç: Për cilën ide ju po flisni? Për një ide që nuk po ma qartësoni mua.
Për idenë e integrimeve europiane.
Tadiç: Mirë!
Ju përfaqësoni idenë e integrimeve evropiane por në politikën tuaj që po bëni nuk po lejoni të njëjtën gjë për Kosovën.
Tadiç: Vërtet atëherë nuk po kuptohemi. Ju po thoni se integrimi i Serbisë në Evropë të jetë me Kosovën bashkë.
Jo, me Kosovën.
Tadiç: Mirë!
Por në të njëjtën kohë po kërkoni edhe Evropën, edhe serbët e Veriut në Serbi. Këto nuk shkojnë bashkë.
Tadiç: Më duhet të them se unë në asnjë moment nuk fola për ndarjen e Kosovën.
Por, në mënyrën si e thatë, kjo nënkuptohet.
Tadiç: Shumë gjëra nënkuptohen...Atëherë, më lejoni të them unë mendimin tim. Por, mos ma interpretoni atë që them unë. Ju po thoni së është e nënkuptuar. Asgjë nuk është e nënkuptuar përderisa nuk thuhet qartë, e sidomos në politikë. Pra, ka shumë zgjidhje. Ne e thamë se ekziston zgjidhja e modelit të Hong-Kongut dhe Ishujve Aleande, model ky që e ruan sovranitetin e Serbisë. Kemi qasjen gjermano-gjermane pas Luftës së Dytë Botërore (LDB). Të dyja palët janë marrë vesh që mos ta pranojnë njëra-tjetrën dhe kjo më vonë u ka mundësuar që të integrohen në institucione ndërkombëtare, edhe Gjermaninë Lindore edhe atë Perëndimore. Ekziston edhe ndarja si zgjidhje, por ka edhe zgjidhje të tjera që nuk janë të njohura. Por, ka edhe zgjidhje të tjera kreative siç ka qenë qasja gjermano-gjermane që e kanë shpikur disa njerëz të mençur. Por, ka shumë zgjidhje, por unë konsideroj se nuk është zgjidhje që njëra palë të fitojë të gjitha, e pala tjetër asgjë. Në këtë rast shqiptarët kanë fituar çdo gjë, nëse nënkuptohet pavarësia e Kosovës, kurse serbët kanë humbur të gjitha në Kosovë dhe Metohi. Ju mund të thoni se kjo nuk qëndron. Por, nëse i pyesim serbët në Kosovë dhe kur i pyet ata, dhe ata vijnë këtu dhe ma thonë se i kanë humbur të gjitha. Për mua është obligim që të marr parasysh qëndrimet e tyre. Por, më duhet të them se obligimi im që të kem parasysh edhe qëndrimin e shqiptarëve, pavarësisht ku jetojnë ata. Dhe më duhet të shpjegoj edhe një herë, sepse si duket ka paqartësi në këtë dialog, prandaj unë nuk mund të gjurmoj për zgjidhje praktike nëse nuk i marr parasysh realitetet e qëndrueshme. Kurdo t’i mohoja qëndrimet e serbëve në Kosovë, nëse doni të them atyre të Veriut apo në Jug, do të dukesha si Milosheviqi, i cili kishte mohuar çdo të drejtë të shqiptarëve para se të ndodhte konflikti, e të cilët edhe para konfliktit nuk kanë dashur të jetojnë nën sovranitetin e Serbisë. Nuk mund të sillemi në atë mënyrë. Duhet të gjurmoj për një zgjidhje mbi realitet që ekzistojnë. Nuk mund të gjurmoj zgjidhje mbi një realitet virtual. Vetëm këtë duhet t’ju them së paku të kuptoni në fund në këtë dialog.
Zoti Tadiç, a do ta pranojë Beogradi pavarësinë e Kosovës ndonjëherë?
Tadiç: Jo.
Pse?
Tadiç: Sepse kjo nuk është në pajtim me interesat tona nacionale.
Po, sikur Brukseli t’ju pyet: A e doni Kosovën, Evropën, apo NATO’n, çfarë do t’i thoni?
Tadiç: Nuk është reale që dikush në BE të parashtrojë një kusht të këtillë. Ne BE ka shtete të cilat nuk e kanë pranuar Kosovën. BE’ja ka kritere të caktuara për të qenë pjesë e kësaj. Ato janë të definuara me kritere të Kopenhagës dhe në mesin e atyre kritereve nuk është heqja dorë nga një pjesë e territorit të saj.
Kjo do të thotë se Kosova do të presë gjatë që pavarësia e saj të njihet nga Serbia.
Tadiç: Mendoj se kjo është e pamundur. Ne mund të arrijmë te zgjidhja përmes dialogut, ku të dyja palët pajtohen për një zgjidhje të qëndrueshme. Edhe njëra edhe pala tjetër në atë moment do t’i shtrëngojnë duart dhe do të thonë që e gjetëm zgjidhjen. Për këtë zgjidhje duhet ta kemi edhe pëlqimin e qytetarëve tanë. Pra, pavarësia e deklaruar në mënyrë të njëanshme dhe të pranohet nga Serbia nuk mund të jetë zgjidhje reale. Këtë e dinë të gjithë politikanët, edhe shqiptarë, edhe ata serbë, si dhe ndërkombëtarë. Askush nuk kërkon nga Serbia që ta pranojë Kosovën.
Ju e keni në plan ta takoni z. Thaçi, apo nuk e bëni për shkak të Dick Marty’it?
Tadiç: Nuk e kam të qartë pyetjen...
A do ta takoni kryeministrin Thaçi së shpejti?
Tadiç: Nuk është paraparë që të kem takim me Thaçin. Por, ne jemi takuar gjatë bisedave në Vjenë, por jo vetëm me Hashim Thaçin, Veton Surroin, Agim Çekun dhe ish – presidentin tuaj. Pra, unë nuk kam pasur kurrë problem të takohem me politikanë shqiptarë. Takimet eventuale duhet të kenë qëllim. Në këtë moment nuk është paraparë ndonjë takim mes meje dhe Thaçit. Sa i përket Dick Martyit, që kalimthi e përmendet, ky hetim duhet të sjellë disa rezultate.
Por, Dick Marty ka pasur problem në Bruksel me parlamentarët e BE’së.
Tadiç: Kur të kryhen të gjitha këto hetime që i kanë bërë edhe disa serbë, do të jetë shumë lehtë të hapen rrugë për takime legjitime të të dyja palëve.
Pse nuk keni qenë në Shqipëri. Ka qenë paraparë në shkurt një takim me presidentin Topi dhe kryeministrin Berisha?
Tadiç: Tërë vitin e kaluar kemi paraparë vizitën time në Shqipëri që të fillojmë një dialog politik, por pastaj brenda shoqërisë shqiptare pati paqartësi se kur duhet të organizohej kjo. Pati diskutime në mes të z. Topi dhe z. Berisha dhe kur u vendos unë e lëndova ligamentin dhe fizikisht nuk munda të shkoj dhe jam në procesin e shërimit.
Duke udhëtuar nëpër Serbi, sot e pashë që 85 km janë rrugë e vështirë. Meqë kemi një autostradë nga Tirana deri në Merdar, a do ta ndërtoni atë nga Merdari deri në Nish, që Tirana dhe Beogradi të jenë vetëm pesë orë larg?
Tadiç: Ne në Këshillin për Infrastrukturë kemi vendosur prioritete, së pari korridorin e dhjetë duhet ta kryejmë, duhet ta përfundojmë autostradën deri në Hungari, përfundon në mes të këtij viti. Kanë filluar punimet drejt kufirit me Bullgarinë dhe Maqedoninë. Sa i përket rrugës drejt Prokuples, është paraparë që një rrugë e këtillë të përfundohet dhe po shqyrtohet që të shkoj deri në Merdar. Kam informacione që Shqipëria gati e ka përfunduar rrugën që e ka përfunduar Behteli së bashku me mikun tim, Tarik Sharra. Mendoj se është me rëndësi vitale që të ndërtojmë rrugët që na lidhin, sepse do të kemi transport më të lirë. Në të kundërtën nuk ka zhvillim dhe nuk do të këtë jetë më të mirë për njerëzit tanë, pavarësisht a janë serbë apo shqiptarë. Duhet të ndërtojmë edhe rrugë të tjera që shkojnë kah Bllaca në drejtim të qyteteve të Kosovës, sepse gjithmonë ka pasur tregti tradicionale në mes tyre dhe vetëm në ato rrethana kanë jetuar mirë. Por, mos të harrojmë edhe vijat hekurudhore.
Pyetja e fundit. Unë do të bëja një pyetje tjetër që është e lidhur me kulturën dhe traditën. Çështja e nxehtë dhe shumë të ndjeshme është statusi dhe mbrojtja e manastireve mesjetare. Kosova ka pranuar koncesione të rëndësishme për këtë çështje dhe ka marrë përsipër detyrimin për ta mbrojtur këtë trashëgimi. Për Kosovën dhe traditën e saj mbrojtja e objekteve të kultit është shumë e veçantë. Shqiptarët etnikë për shekuj me radhë kishin marrëveshje për mbrojtjen e kishave dhe manastireve dhe i kanë ruajtur ato nga plaçkitjet dhe dëmet. Në këtë mënyrë janë mbrojtur Patriarkana e Pejës, Manastiri i Deçanit, Manastiri i Deviqit, ky i fundit është në zemër të Drenicës, dhe disa monumente të tjera. Në nivel lokal, shumica e popullsisë së Kosovës në njëfarë mënyre është tjetërsuar nga trashëgimia shumë e vlefshme kulturore dhe historike. Pse nuk i keni takuar asnjëherë shqiptarët për meritat që i kanë në ruajtjen e kësaj trashëgimie.
Tadiç: Mendoj se ideja juaj është e shkëlqyeshme dhe plotësisht e pranoj zërin tuaj kritik. Herën tjetër unë do të kërkoja këtë, por nevojiten disa institucione konkrete që të lejojnë një vizitë të këtillë. Herën e fundit dhe të parafundit kur isha në Deçan, por edhe herën e parë kur isha pas luftës në Kosovë, pati reagime agresive të banorëve lokalë shqiptarë. Gatishmëria ime është absolute që t’i vizitoj ata njerëz dhe vërejtja juaj është shumë me vend.
Tadiç
Faleminderit z. Tadiç.
Tadiç: Faleminderit shumë. Pata kënaqësinë që biseduam.
NOA
