A thua investitorët institucionalë më shumë dëshirojnë borde drejtorësh një nivel apo dy nivele? Çfarë mendojnë për pilulat helmuese dhe parashutat e arta? A janë të përgatitur të veprojnë në mënyrë të harmonizuar dhe më kryesorja, për cilën gjë nuk mund të heshtin investitorët institucionalë?
Studimi “Prapa kuintave: Preferenca për qeverisjen e korporatave të investitorëve institucionalë” të “MekKaher”-it, “Sautner”-it dhe “Starks”-it është publikuar në vitin 2008. Studimi është informativ dhe vë në pah strukturën e preferencave të investitorëve institucionalë në lidhje me qeverisjen e korporatave. Përsa i përket studimit, Kiril Nejkov i cili është drejtues i Projektit për Qeverisjen e Korporatave pranë Korporatës Ndërkombëtare Financiare (IFC) në Maqedoni thotë seu përqendruan në çështjet si vijojnë: A thua investitorët institucionalë më shumë dëshirojnë borde të drejtorëve me një nivel ose dy nivele? Çfarë mendojnë për pilulat helmuese, parashutat e arta dhe mekanizmat e tjerë të cilët kanë ndikim në lirinë e tregut të kontrollit të korporatave? Cilat janë dallimet brenda këtij grupi të investitorëve sa u përket karakteristikave të dëshiruara të qeverisjes së korporatave? A janë ata të përgatitur për të vepruar dhe votuar në mënyrë të harmonizuar? Pyetja e fundit – me qëllim e lënë për në fund – për cilën gjë nuk mund të heshtin investitorët institucionalë dhe për cilat çështje doemos duhet të përfshihen në diskutim dhe vendimmarrje. Le t’i shohim me radhë.
Tashmë për një kohë të gjatë zhvillohet debati se cili nga bordet e drejtorëve ai me një nivel apo ai me dy nivele i kontrollojnë më mirë menaxherët. Përgjigjet e pyetësorit, i cili ishte pjesë e studimit, rezultuan se investitorët institucionalë nuk i kushtojnë shumë rëndësi kësaj çështjeje. Mungesa e sistemit me një nivel është për shkak se drejtorët ekzekutivë dhe jo ekzekutivë bëhen shumë të afërt me menaxherët, prandaj nuk mund t’i kontrollojnë në mënyrë efektive. Nga ana tjetër – ekzistojnë kërkime të cilat konstatojnë se pikërisht për faktin se janë të afërt me menaxherët – kanë informata më të bollshme dhe më relevante, gjë që në përgjithësi çon drejt kontrollit më të mirë. Megjithatë, portofolet e investitorëve institucionalë të cilët ishin pjesë e studimit rezultuan se kur ata investojnë në kompanitë holandeze, ku kompanitë mund të zgjedhin nëse do të kenë sistem me një nivel ose me dy nivele – investojnë dy herë më shumë në kompanitë me sistem me dy nivele, krahasuar me kompanitë me sistem me një nivel të menaxhimit. Kjo nuk do të thotë asgjë, mirëpo është dhënë sa për ilustrim.
Bebçuk, Koen dhe Farel në vitin 2005 konstatuan se pilulat helmuese, parashutat e arta, bordet e bllokuar, kufizimi i mundësisë për ndryshimin e akteve me të cilët rregullohet aktiviteti i aksionarëve, kërkesa për shumicë –superiore për bashkim dhe për ndryshimin e statusit janë çështjet më të rëndësishme të qeverisjes së korporatave për mbarëvajtjen e kompanisë. “Prapa kuintave” tregon se pilulat helmuese, parashutat e arta dhe dispozitat për shumicë –superiore janë të rëndësishme, ndërsa të tjerat nuk janë.
Investitorët e ndryshëm kanë pikëpamje të ndryshme sa u përket mekanizmave të qeverisjes së korporatave. Kjo fjali paraqet një tautologji, por ja detajet: për fondet hexh aspekti më i rëndësishëm është se a ka dhe sa pronësi ka menaxhimi në kompani; kjo as që nuk është aspekti më i rëndësishëm për kompanitë e sigurimit, për të cilat më e rëndësishme është që aksionet t’i konvertojë me lehtësi në para; fondet investuese konsiderojnë se po aq e rëndësishme është pronësia e menaxherëve në kompani dhe transparenca e pronarëve ultimativ të aksioneve; ndërkaq fondet e pensioneve më së shumti shqetësohen për koncentrimin e pronësisë, pavarësinë e bordeve të drejtorëve dhe mundësinë që me lehtësi aksionet t’i konvertojnë në para.
Në fillimet e viteve të ’90-ta pohohej se investitorët institucionalë mund të kontribuojnë më tepër drejt përmirësimit të qeverisjes së korporatave dhe kontrollit të kompanive nëse ata janë unanim. Çështje tjetër është se sa me sukses i koordinojnë sot aksionet e tyre investitorët institucionalë, sidomos nëse një gjë e tillë ndodh pas dyerve të mbyllura. Nuk duhet harruar se veprimi i koordinuar i investitorëve institucionalë – veprimi unanim – është i kundërligjshëm në më tepër sisteme juridike. Çështje e kërkimit ishte edhe nëse investitorët do të jenë të gatshëm për bashkëpunim, nëse nuk do të kishte kufizime nga aspekti ligjor. Rezultatet tregojnë se një koordinimi i tillë do të ishte, ose është, shumë i përhapur. Një përqindje e lartë prej 59% u prononcuan se seriozisht do ta merrnin parasysh mundësinë për aksion të koordinuar; 41% e investitorëve nuk do të koordinoheshin, ndërsa gjysma e tyre nuk do ta bënin një gjë të tillë vetëm për shkaqe ligjore. Sipas kategorive: është e besueshme se do të koordinoheshin fondet hexh të pensionit, investitorët e mëdhenj dhe ata të cilët kanë horizont më të shkurtër të mbajtjes së aksioneve në pronësi.
Si përfundim – përgjigjja thelbësore. Kërkimi verifikoi se ka tre pikënisje të cilat janë më të rëndësishme për vënien në lëvizje të aktivizimit aksionar të investitorëve institucionalë – dhe se që të treja janë të lidhura me strategji. Së pari – pakënaqësia me objektivat e dhëna në strategjinë, së dyti – pakënaqësia me ndërmarrjen e planifikuar të kompanive tjera, dhe së treti – pakënaqësia e përgjithshme nga strategjia. Kjo ndodh me investitorë nga vende të ndryshme me investime në vende të ndryshme. Është interesante se pakënaqësia nga performaca e kompanisë nuk është edhe aq e rëndësishme. Ky kërkim dëshmoi se tek investitorët e sofistikuar e kaluara është indikator, ndërsa e ardhmja paraqet synim.
Projekti për Qeverisjen e Korporatave është bashkëfinancuar nga Sekretariati Zviceran i Shtetit për Çështje Ekonomike (SEKO). IFC është pjesë e Grupit të Bankës Botërore. Qendrimet e prezantuara janë të autorit, dhe domosdoshmërisht nuk pasqyrojnë pikëpamjet e IFC-së.
