Investitorët institucionalë kërkojnë që menaxherët të kenë pronësi në kompani, bordet e drejtorëve të jenë të pavarur dhe aksionet të kenë likuiditet të lartë. Për ata është më pak e rëndësishme nëse bordi i drejtorëve është i vogël për nga numri dhe nëse ka kufizim të kohëzgjatjes së mandatit të drejtorëve
Kiril Nejkov*
Sipas kërkimeve të Fondit Monetar Ndërkombëtar nga viti 2005, investitorët institucionalë në botë posedojnë pronësi me vlerë më të madhe se 20 trilionë dollarë. Investitorët institucionalë aktualisht janë forcë dominante në tregjet financiare. Prandaj, për kompanitë është me rëndësi të madhe që politikanët dhe hulumtuesit t’i kuptojnë preferencat në aspektin e qeverisjes së korporatave të këtyre investitorëve. Mirëpo, preferencat e tyre në lidhje me qeverisjen e korporatave mbeten private dhe aktivitetet e tyre në këtë drejtim më së shpeshti ndodhin parapa kuintave.
Jozef MekKaheri dhe Zaharias Sautner nga Universiteti i Amsterdamit, bashkë me Laura Starks nga Universiteti i Teksasit gjatë vitit 2007 dhe 2008 realizuan një studim për mënyrën se si investitorët institucionalë e vlerësojnë mbrojtjen e investitorëve në nivel kombëtar dhe cilët janë mekanizmat e preferuar për qeverisjen e korporatave. Ata konstatuan se në pjesën më të madhe të investitorëve institucionalë qeverisja e korporatave zë një vend të rëndësishëm në vendimet e tyre për investime dhe një numër i madh i tyre kanë dëshirë të jenë aksionarë aktivë. Që të dy konkluzionet janë të rëndësishëm dhe largpamës.
Në numrin më të madh të kërkimeve parapake, preferencat e investitorëve janë përcaktuar në mënyrë të tërthortë. Rëndësia e këtyre kërkimeve qëndron në faktin se të njëjtat i përcakton në mënyrë të drejtpërdrejt – përmes pyetësorit të cilit i janë përgjigjur 118 investitorë institucionalë, prej të cilëve mesatarisht secili ka pronësi në 89 kompani, me një përqindje mesatare të pronësisë prej 0,13% dhe me vlerë mesatare të pronësisë prej 6,1 milionë dollarë. Pyetësori kërkonte që këta investitorë t’i japin vlerësimet e tyre në lidhje me nivelin nacional të mbrojtjes së investitorëve, preferencat e tyre për sa u përket mekanizmave për qeverisje të korporatave, përgatitjen e tyre, të jenë aksionarë aktivë dhe të kenë aktivitete të koordinuara me investitorë të tjerë institucional. Si mekanizëm kontrollues, hulumtuesit i krahasuan të dhënat e pyetjeve nga pyetësorët e përgjigjur me portofolët e investitorëve të njëjtë për të parë nëse preferencat e tyre pasqyroheshin në politikat e pronësisë.
Me qëllim që krahasimi të jetë i thjeshtë, kërkimi u mbështet mbi perceptimet e investitorëve konkretisht për dy tregje të aksioneve – SHBA dhe Holandë. SHBA është marrë si një vend i cili ka të drejtë zakonore, me nivel të lartë të mbrojtjes së investitorëve, me nivel të ulët të koncentrimit të pronësisë dhe me pronësi të lartë institucionale. Holanda është marrë si një vend i cili ka të drejtë kontinentale me nivel të ulët të mbrojtjes së investitorëve, me nivel të lartë të përqendrimit të pronësisë dhe me shkallë të ulët të pronësisë së aksioneve nga ana e investitorëve institucionalë.
Nga kërkimi konstatohet se investitorët të cilët kanë perceptime negative për nivelin kombëtar të mbrojtjes së investitorëve mbështeten në nën-segmentin e mekanizmave të qeverisjes së korporatave të pranishme në nivel të kompanisë, me qëllim që t’i reduktojnë problemet e agjentëve dhe të sigurojnë kthimin e mjeteve të investuara. Domethënë – qeverisja e korporatave në një kompani është aq e rëndësishme për investitorët institucionalë sa është në përgjithësi mbrojtja e investitorëve në nivelin e një shteti më të dobët.
Mekanizmat kyç të cilët investitorët dëshirojnë t’i shohin në këtë rast janë: menaxherët të posedojnë pronësi në kompani, përkatësisht ata të jenë aksionarë (87%), shpërblimi i menaxherëve të mbështetet në fitimin e pronësisë (86%), pavarësia e bordit të drejtorëve (86%), transparenca e pronësisë eksplicite e aksionarëve të mëdhenj (85%), likuiditeti i lartë i aksioneve (85%). Nga ana tjetër, nga kërkimi u konstatua se më pak të rëndësishëm janë këto mekanizma: bordi i drejtorëve të jetë i vogël për nga numri (49%), kufizimi i kohëzgjatjes së mandatit të drejtorëve (50%) dhe fshehtësia e votimit (49%).
Kërkimi në vazhdim sugjeron se investitorët institucionalë janë të përgatitur të inkuadrohen në një numër të madh të mekanizmave të ndryshëm të aktiviteteve aksionare, prej të cilave aktiviteti më i shpeshtë është që të votojnë përmes shitjes – përkatësisht t’i shesin titujt e tyre. Gjithashtu, shpeshherë investitorët institucionalë janë të gatshëm të votojnë në kundërshtim me dëshirat e menaxherëve në asambletë vjetore të aksionarëve. Dhe së treti – gatishmëria që të bisedohet me menaxherët. Më tepër se 50% e investitorëve institucionalë do ta mbështeste njërin nga këta tre lloje të aktiviteteve. Interes më të vogël tek investitorët institucionalë nxisin – deklaratat publike në lidhje me kompaninë, dhënia e propozimeve në asambletë vjetore të aksionarëve dhe kontaktet e këshillave mbikëqyrës, kritikat publike apo ndërmarrja e veprimeve ligjore. Natyrisht se investitorë të ndryshëm institucionalë kanë edhe preferenca të ndryshme në këtë drejtim – për shembull –fondet Hexh janë të përgatitura të ndërmarrin aksione të këtilla prej investitorëve të tjerë.
Kompanitë e Shqipërisë duhet të lexojnë me vëmendje të madhe të dhënat të cilat rezultojnë nga kërkime të tilla. Në këtë mënyrë ata do të fitojnë indikacione për veprimet e ardhshme të investitorëve institucionalë të cilët marrin pjesë në strukturën e tyre të pronësisë. Gjithsesi do të ketë variacione pavarësisht nga fakti se prej ku vijnë investitorët dhe në cilat tregje investojnë. Mirëpo, indikatorët globalë çdoherë do të kenë vlerë të caktuar. Investitorët institucionalë paraqesin parti politike globale të biznesit. Prandaj, edhe disa herë do t’i analizojmë preferencat e tyre.
* Drejtues i Projektit për Qeverisjen e Korporatave pranë Korporatës Ndërkombëtare Financiare (IFC) në Maqedoni Projekti për Qeverisjen e Korporatave është bashkëfinancuar nga Sekretariati Zviceran i Shtetit për Çështje Ekonomike (SEKO). IFC është pjesë e Grupit të Bankës Botërore. Qëndrimet e prezantuara janë të autorit, dhe domosdoshmërisht nuk pasqyrojnë pikëpamjet e IFC-së
