Romë, 23 maj, NOA - Shkrimtarja shqiptare, Elvira Dones, gjatë një interviste për mediat italiane, shprehet edhe lidhur me zhvillimet më të fundit politike në vendin tonë.
Znj. Dones, ju jeni një grua, nënë, shkrimtare, gazetare dhe skenariste! Si mund t’i koordinoni të gjitha këto role me të gjitha angazhimet që keni?
Mund të shtoni se jam edhe shumë e lodhur! Unë sinqerisht nuk e di! Nuk është se dikush e mendon që nga fillimi nëse do ia dalë apo jo. Filloni ngadalë-ngadalë, për të tërhequr gjithçka më pas në jetën e përditshme. Një gjë është e sigurt: Unë gjithmonë e dija se do të isha një nënë dhe grua tipike shqiptare, një nënë Ballkani, tamam një femër. Pra, ky rol që unë nuk e kam vënë kurrë në dyshim, u shfaq që nga lindja e Antonyt, kur unë isha vetëm 19 vjeç. Ne u rritëm së bashku, unë dhe fëmija im i parë sepse në një kuptim, unë isha në atë fazë.
Unë mendoj se dëshira, pasioni në atë që bën është aq e madhe sa pastaj ju ndihmon të mësoni gradualisht, pak nga pak për të trajtuar më pas çdo gjë. Dhe mos harroni se ne jemi femra shqiptare: askush nuk na ka dhuruar ndonjëherë ndonjë gjë, nuk na ka bërë ndonjëherë punët e shtëpisë, askush nuk ka qenë e mësuar. Ne jemi si nënat tona shqiptare që na mësuan që të vogla të punonim shumë. Në thelb ne nuk kemi pasur një fëmijëri të vërtetë. Ne nuk kemi qenë vajza të vogla, por gra të vogla dhe këtë të gjithë shumë mirë e dimë. E kam realizuar këtë fakt, vetëm në Zvicër, kur e pashë mikeshat e mia, koleget e mia, që edhe pse bënin më pak, megjithatë, ishin më të lodhura se mua. Por unë isha e mbajtur, mbaja pa ankesë dhe gjithçka. Prandaj, përveç pasionit, unë mendoj se edhe “shqiptarizmi” më ndihmoi shumë.
Atje, më ka ndihmuar nëna ime, e cila duke nisur të më jepte mësim që shtatë vjeçe sesi mbahej një shtëpi, më bëri që unë të mos e di se çfarë do të thotë që të mbytesh në një gotë me ujë. Thënë kështu, unë them se kjo ishte e vështirë, po, shumë e vështirë. Tani pak më pak për shkak se fëmijët e mi janë rritur dhe janë autonomë. Tani unë kam më shumë kohë për profesionet e mia që kanë nevojë për shumë punë dhe më shumë disiplinë. Unë nuk mund ta përballoj ndonjëherë çrregullin. Kurrë nuk akumuloj shumë punë sepse unë nuk mundem. Do të ishte një luks për mua të lë mënjanë diçka dhe ky është një luks që nuk mund t’ia lejoj vetes.
Përveç kësaj, edhe unë dua të gatuaj pasi për mua gatimi është një zbutës, por është gjithashtu dhe mbi të gjitha, të japësh dashuri. Unë mendoj se është shumë e rëndësishme t’i mbledh të dashurit e mi rreth një tavoline. Unë duhet të them se Vasco burri im më ndihmon shumë.
Cili është ushqimi që preferoni, që përdorni më së shumti? Atë tonën të Mesdheut, apo atë amerikane? Unë gatuaj alla-shqiptare, alla-italiane dhe gjithashtu dua kuzhinën franceze dhe atë të Afrikës së Veriut e cila më lejon mua që të kem një kënaqësi shumë. Nga amerikanët, unë vetëm jam përpjekur të bëj kuzhinën nouvelle të Kalifornisë. Shtëpia jonë në SHBA, është si një port detar i vogël, ku shumë nga shokët ndalojnë për të ngrënë qoftet tona shqiptare (qofte), tarator (kos me salcë e kastravec), byrek (shtresa makaronash, mbushur me perime etj), dhe shumë pjata të tjera. Shumë nga kolegët dhe miqtë e ftojnë veten edhe për ushqimin tonë të dashur italian, që e do aq shumë familja ime. Unë duhet të them se më pëlqen edhe ushqim indian. Me pak fjalë, unë e adhuroj gatimin.
Pas shtatë librave në gjuhën shqipe, Elvira vendos për të shkruar në italisht. Nuk ishte një arsye e veçantë që ka çuar në këtë vendim?
Kjo ishte e natyrshme, ngaqë unë kam jetuar 16 vjet e gjysmë në Zvicrën italiane. Shumë tekste gazetareske i kishte shkruar tashmë në përkthimin italisht dhe për përkthimin nga shqipja në italisht të disave nga librat e mi, unë kam vënë një dorë të rëndë. Një tjetër i kishte përkthyer atë vetë, kështu që unë më në fund thashë: Unë mund edhe të shkruaj në italisht. Edhe botuesit më kanë këshilluar të njëjtën gjë. Kështu që unë shkova në literaturë në italisht, një italishte mjaft të natyrshme, por edhe me frikën e madhe për gabime, sepse unë me të vërtetë e dua këtë gjuhë. Duke qenë shkrimi, feja ime e vetme, nuk ka qenë një shaka për të shkruar një roman direkt në italisht. Duhet të thuhet gjithashtu se në librin “Virgjëresha të betuara”, frazat e para në fillim të romanit ishin në italisht, pa e kuptuar filloi dhe kështu shkoi.
Shumë shpesh, nëpër librat tuaja, artikujt tuaj të shumtë dhe intervistat, ne të gjithë mendojmë ndjenja të forta që ju shprehni në lidhje me tema si "gratë”, “dhimbja”, ‘të drejtat dhe fuqizimi". Duket se kjo është pikë e dobët e juaja. Shumë ju akuzojnë si një feministe. Si mund ta përshkruani këtë?
Do të jetë një nder të jem feministe. Mos harroni se feminizmi në Evropë, i ka çuar gratë që të kemi të drejtat të cilat gratë gëzojnë sot. Rruga për të shkuar për të arritur të drejtat e barabarta, madje edhe për gratë perëndimore, është ende e gjatë dhe shumë më e gjatë për ne gratë e Ballkanit juglindor, Evropën Juglindore. Shaka?! Unë e nuk kam parë veten kurrë si një feministe, thjesht sepse unë nuk kam pasur mundësi të jem pjesë e një grupi të lëvizjes feministe, por unë e kam parë gjithmonë me një sy shumë të kujdesshëm në statusin e grave si në Shqipëri dhe në pjesë të tjera të botës ku unë jam punuar dhe vëdorën time. Por atëherë çfarë u do akuzuar nga feminizmi?! Sidomos në trojet tona, dhe ne i mirëpresim gratë që në një mënyrë inteligjente dhe jo nga llogoret, kërkojnë të marrin të drejtat e tyre dhe respektin që ato meritojnë. Natyrisht unë nuk pajtohem dhe nuk pëlqen feminizmi mjaft ideologjik, që e tregon njeriun si një lloj i keq, një lloj i luftës, duke u përpjekur në këtë mënyrë ta ndajnë botën në dy grupe. Jo, burrat dhe gratë janë komplementare dhe nuk shtien ndaj njëri-tjetrit. Ne vetëm duhet ta duan njëri-tjetrin. Nga kjo pikënisje dhe vetëm nga këtu, ne duhet të fillojmë një dialog për të ndërtuar barazinë.
Në vend të kësaj, për lëvizjen feministe e '68-ës, duke filluar nga zemërimi, vrulli i shprehur në tone qoftë edhe pak të forta e të ekzagjeruara, ishte e dobishme në kohën e protestave, sepse gratë i kishin të vetmen mënyrë që mund të bënte të sigurt të ndihej zëri i saj dhe të fitohej terren.
Sot, ne kemi një tjetër lloj feminizmi që unë do ta quaja se kupton më mirë lëvizjet e grave. "Ne trojet tona shqiptare, Kosovë dhe Ballkan, ne kemi absolutisht nevojë për gra të zgjuara dhe që i ndihmojnë gratë e tjera në një vizion inteligjent dhe aktiv. Sepse problemi nuk është vetëm për të marrë veten, sot, por për t’u lënë fëmijëve tanë një Shqipëri më të mirë për gratë, për të gjithë. Unë besoj se në Shqipëri në ditët e sotme, nuk po bëhet shumë për këtë dhe madje edhe nga vetë gratë. Ju duhet të ngrini zërin shumë më tepër dhe më mirë e jo vetëm të festoni më 8 mars për bamirësi. Por unë gjithashtu besoj se gratë duhet të organizohen më shpesh që të kërkojnë dhe të marrin të drejtat e tyre në Shqipëri, e cila mbetet ende shumë maskiliste. Në mesin e grave të organizatave të ndryshme, duke përfshirë edhe studentët e universitetit etj, unë jam e bindur se ne mund të koordinojmë më mirë dhe të bëjmë më të mirën, absolutisht.
Në politikën shqiptare, ka pak gra të cilët na përfaqësojnë. Si e shpjegoni këtë fakt sipas mendimit tuaj?
Eshtë një prej problemeve tona si shqiptarë në Ballkan: trojet tona kanë qenë gjithmonë maskiliste dhe për këtë arsye gruaja ka qenë gjithmonë shumë e dobët në përfaqësimin, në qoftë se nuk ka qenë e papërfaqësuar plotësisht për një kohë të gjatë, të gjatë.
Kështu që përpjekjet e para të viteve të fundit, ende lënë shumë për të dëshiruar, sepse është një pjesë e madhe e grave të tjera dhe sidomos nga fshatrat, të cilat nuk janë të përfaqësuara. Ka ende një rrugë të gjatë për të shkuar në drejtim të emancipimit të vërtetë. Kjo është pjesë e kulturës tonë të fortë maskiliste, traditë e vjetër që jashtë është pothuajse e ndryshuar.
Cila nga këto fraza ju pëlqejnë: “E huaj kudo, apo "në shtëpi kudo"?
Vendoshmërisht, “në shtëpi kudo”. Unë kam një marrëdhënie shumë të veçantë me vendet, sepse para së gjithash nuk e kanë një kuptim të këtij lloji patriotik dhe nacionalist të asaj që unë mund të bëj, sepse ndjehem unë nuk do të ndiej ndjenjën e detyrës. Pra, unë jam e lumtur kudo që të kem mundësi. Ndiej shumë nevojë të di dhe të prek kultura të ndryshme, gjuhë të ndryshme, shprehje, dhe në të vërtetë të kërkoj informacion për gjithçka në lidhje me vendin ku aktualisht banoj, sociologji politikë, letërsi, film, kinema. Unë ha bukë dhe kinema, në njëfarë kuptimi.
Unë shpesh e filloj ditën me një film edhe para se të ha mëngjes. Po, në shtëpi, kudo, por kjo nuk do të thotë se ndonjëherë nuk keni momente të vetmisë. Vetmia është pjesë e jona, e qenieve njerëzore. Një shkrimtar është shpesh vetëm.
Kur keni filluar të shkruani?
Unë kam qenë gjithmonë një vajzë paksa "e çuditshme": kam vendosur të shkruaj kur unë isha vetëm katër vjet e gjysmë. Unë nuk e di saktësisht se çfarë është duke menduar të bëjë një shkrimtar, por unë e dija se doja ta bëja këtë dhe deklaratat e mia më dukeshin qesharake e të mjaftueshme për t’i bërë të rriturit të qeshin. Në dhjetë vjeç, kam shkruar romanin tim të parë disa faqe që kam quajtur "roman" sepse unë nuk mund të gjeja titullin. Natyrisht, unë ende kam shumë xhelozi për romanin tim të parë të titulluar "Romance".
Si e vlerësoni faktin se diaspora shqiptare nuk mund të votojë në ambientet e konsullatave dhe ambasadave të saj për të zgjedhur qeverinë e vendit të tyre të origjinës?
Vetëm dy epitete do t’i vija: E egër dhe e papranueshme. Kjo situatë duhet të ndryshohet dhe sa më shpejt që të jetë e mundur. Është një trishtim i madh. Këtë fakt unë e konsideroj një papërgjegjshmëri skandaloze ndaj të ardhmes së një vendi të vogël si yni, ku popullsia nuk i kalon tre milion e gjysmë! Ne jemi më shumë ose më pak se gjysmë milioni shqiptarë që jetojnë jashtë vendit dhe të na bëjnë jopjesëmarrës në Shqipëri, kjo është me të vërtetë e pakuptimtë dhe e papranueshme.
Në mbrëmjen e 14 majit, në emisionin "Che tempo che fa" në Rai Tre gazetari Fabio Fazio tha se luftërat janë rezultat i dështimit të qenieve njerëzore. Është e habitshme kjo deklaratë e tij e fortë! Mund të na thoni më shumë për këtë?
Kjo është një deklaratë e fortë dhe jo inkurajuese, por është e vërtetë për fat të keq. Evidente se dialogu i paqes, po fut ujë nga të gjitha anët. Mekanizmat e diplomacisë dhe të politikës, janë të dështuar para se të fillonte lufta, për të ndaluar tmerret dhe për të siguruar arsyeshmërinë e funksioneve. Pra, po, ne jemi të dështuar edhe pse është e vërtetë se ka shumë lëvizje të paqes në botë. Ka xhepa të paqes në çdo shoqëri, në çdo vend siç ka edhe vende që inkurajojnë dialogun përpara se bomba të fillojë të bjerë, megjithatë, me sa duket, nuk është e mjaftueshme! Rastësi që duket se ka jo pak vlerë, fakti i botimit të librit tim të ri "Lufta e Vogël Perfekte”, e cila i thotë “Jo” luftës së fundit në Kosovë, gjithashtu të bën të mendosh mbi luftën aktuale në Libi!
Projekti më normal, misioni më i natyrshëm i njeriut, duhej të ishte ai i paqes, bashkëjetesës në këtë tokë të bekuar, por ajo nuk është. Historia njerëzore është bërë me luftë, një luftë që vazhdon e papakësuar.
"Lufta e Vogël Perfekte" romani juaj i ri që tregon dhimbjet dhe normalitet e luftës, kjo pasi njerëzimi pavarësisht nga çdo gjë, e ka bërë luftën si normale! Çfarë është antidot për luftën sipas mendimit tuaj?
Bukuria dhe mirësjellja. Kjo fjalë e fundit unë do të doja një moment për ta shpjeguar më mirë edhe në qoftë se unë nuk e di nëse unë mund të shpreh forcën që përmban kjo fjalë në gjuhën angleze, për shembull, se në këtë rast është pak e ndryshme nga italiane: mirësjellja në anglisht ka të bëjë me një formë të madhe të përulësisë, aftësinë për të dëgjuar dhe të absorbuar një botë pa agresion. Por, kur flasim për bukurinë, jo thjesht flasim për një bukuri estetike nga jashtë, por unë flas për atë të sjelljes njerëzore, bukurinë për të dëgjuar të tjerët, të dish të përballesh edhe me luftën, kujtoj këtu dinjitetin e grave të tilla si ato nga Kosova, për shembull. Unë kam shumë miq në Kosovë dhe kam vizituar shpesh Prishtinën. Në atë qytet, unë lë zemrën çdo herë që shkoj. Ndoshta sepse në fakt, luftën 78-ditore, unë e kam jetuar shumë afër me sytë dhe historitë e miqve të mi të Kosovës në Prishtinë, por edhe në Zvicër. Gratë kosovare më kanë mësuar se çka është bukuria. Këto gra më folën në lidhje me përdhunimin me një dinjitet të matur dhe të pabesueshëm.
Së fundi, unë do të doja një opinionin tuaj mbi politikën shqiptare në përgjithësi dhe ngjarjet që kanë ndodhur gjatë zgjedhjeve të fundit.
Unë mendoj se ka një nevojë shumë të madhe për ndryshim në Shqipëri. Dhe këtu unë flas si një person i lidhur askund. Ne mendojnë se kjo është e qartë, sepse unë kam dëgjuar shumë akuza që largohen kur gjejnë kohë. E vendosur për të bërë atë që bëj, unë gjithashtu kam vendosur të mos licencohem askund. Sigurisht, unë kam bindjet e mia për shumë çështje sociale në përgjithësi, mbi të cilat unë punoj, kështu zemra ime rreh nga e majta e moderuar dhe unë refuzoj të flas për komunizmin ku shpesh dikush përpiqet të më vendosë. Por pastaj unë do të doja të dija se cili prej politikanëve shqiptarë të cilët e përdorin komunizmit si propagandë, megjithatë, nuk ishin komunistët në kohën e diktaturës së hekurt të Hoxhës?! Shqipëria është një botë më vete sa i përket politikave të saj. Situata e saj është jashtëzakonisht komplekse duke pasur parasysh të kaluarën e saj e cila është shumë e pranishme. Le të kujtojmë se e kaluara e saj nuk është e largët, dhe madje shpesh, në fakt, e pranishme.
Unë jam dhe luftoj për një të ardhme më të mirë për Shqipërinë, për një shoqëri të shëndoshë dhe një demokraci që paraqitet me zell më në fund. Nga kjo pikëpamje, unë mendoj se pas gjithë këtyre viteve nga qeveria dhe koalicioni i Partisë Demokratike, ka një moment për ndryshim real dhe radikal. Duke thënë këtë, përsëris që nuk do të punësohem nga askush, siç nuk kam bërë ndonjëherë. I mbeten shumë kritike së djathtës shqiptare, siç shpesh edhe në drejtim të së majtës. Në këtë kohë, ajo që percepton populli shqiptar, është një dozë e madhe e korrupsionit në të dyja anët. Një zhurmë e bardhë përbëhet nga shumë klithmat e fushatave zgjedhore, që bëhet në mënyra të paimagjinueshme, me politikanët me tone kaq agresive.
Unë mendoj se edhe koalicioni i majtë ka probleme në këtë moment dhe ka dy më kryesore: gjuha e tij komplekse që është e vështirë që të depërtojë në fshat, familje e përbërë nga njerëz të zakonshëm, njerëz të thjeshtë, si shumica prej nesh. Kjo kërkon komunikim më të thjeshtë dhe të besueshëm, të drejtpërdrejtë dhe të pakomplikuar, pasi nuk bën asnjë përpjekje për të fituar zemrat dhe mendjet e njerëzve të zakonshëm, njerëzit në përgjithësi.
Dhe problemi i dytë është se ende nuk e ka vënë në qarkullim “gjakun e ri". Kjo e fundit shfaqet edhe te PD-ja, ku klani i Berishës nga kancerizuar gjithë partinë, pasi ka futur në parti interesat e biznesit. Të dyja palët nuk u japin mundësi shumë të rinjve të përgatitur politikisht, për të shkuar drejt rinovimit të ideve dhe projekteve. Midis toneve majtas dhe djathtas në Shqipëri, veçanërisht ato të bëra nga kryeministri ynë Sali Berisha, janë më absurdet dhe të papranueshmet.
Përveç inicialeve të emrave të Kryeministrave përkatës të dy vendeve tona (Itali dhe Shqipëri – S.B.) çfarë gjëra të tjera janë ose mund të jenë, sipas mendimit tuaj, ngjashmëri në mes të politikës bashkëkohore të Shqipërisë së ushtruar nga Sali Berisha dhe italiane bashkëkohore siç është Silvio Berlusconi?
Ky konceptim i politikës si një biznes personal. Në fund të fundit, kryeministri italian zotëron pothuajse të gjitha mediat italiane dhe televizionet, e kjo ndodh gjithnjë e më shumë në Shqipëri. Kjo mënyrë e konceptimit të kryetarit nga politika, për të futur sa më shumë në xhep dhe pastaj për t’u bërë më shumë agresiv. Ja, kjo është një ngjashmëri e madhe midis dy vendeve tona, gjithsesi me mënyra disi të ndryshme, sepse çdo shtet ka karakteristikat e veta.
Përshtati: n.e/NOA
