Materiali i zgjeruar mbi zukatin vjen në kuadrin e një cikli shkrimesh dhe materialesh filmike që gjeni tek rubrika Edukatë Fetare e NOA, një bashkëpunim me Komunitetin Mysliman të Shqipërisë, në kuadrin e Muajit të Madhërueshëm të Ramazanit
Zekati është njëri prej elementëve themelorë mbi të cilët ngrihet Islami. Zekati shpreh veprimin e dhënies së një malli në sasi dhe masë të caktuar nga persona të caktuar personave dhe vendeve të caktuara.
Në mënyrë të veçantë, zekati nuk është vetëm një ndihmë materiale-pasurore, por një adhurim si namazi, agjërimi dhe haxhi. Njeriu që beson, me anë të zekatit zbaton një urdhër të Zotit duke fituar sevape për ahiretin. Ndërkaq, sevapi i fituar është elementi më i rëndësishëm që formon jetën e pasme para së cilës do të ndodhet njeriu pas bëmave të tij në këtë botë.
Ndërsa adhurimet si namazi dhe agjërimi kryhen me trup (fizikisht), zekati është një adhurim që ka të bëjë vetëm me pasurinë dhe shpreh një organizim që synon ngritjen e nivelit të gjendjes dhe mirëqenies shoqërore jo vetëm të një grupi, por të të gjithë individëve të shoqërisë. Zekati nuk është një institucion ndihme i rekomanduar siç janë institucionet e solidaritetit dhe ndihmës në sisteme të tjera, përkundrazi, një element mbi të cilin ngrihet feja, një parim ndër parimet kryesore dhe emërtimi i njërit prej katër adhurimeve ku futen edhe namazi, agjërimi dhe haxhi.
Në të njëjtën kohë, zekati është njëra prej të drejtave të të varfrit mbi pasurinë e të pasurit. Dhe këtë të drejtë është Allahu që e përcakton, Ai që është pronari i vërtetë i pronës dhe pasurisë. Prandaj është eliminuar trualli që do t’i linte shteg të pasurit që, duke i dhënë zekatin të varfrit, ta linte atë nën detyrimin e mirënjohjes.
Zekati në Islam
Data kur zekati u shpall si farz i pamënjanueshëm për besimtarin e ngarkuar për ta dhënë atë, është viti i dytë i hixhrit. Pas kësaj date, zekati i përgatitur mendërisht dhe i përhapur gjer atëherë si praktikë e lënë në dëshirën e personit, hyri në zbatim si një adhurim i pamënjanueshëm dhe filloi të zbatohej pa përjashtime. Ajetet me kuptimin “falni namazin dhe jepni zekatin” ose “e falin namazin dhe e japin zekatin”, të cilat e pohojnë karakterin kategorik të zekatit nga kjo datë e pas, përsëriten në më shumë se dyzet vende të Kuranit[1] me anë të foljeve të diatezave të ndryshme.
Ajeti “merr zekat prej mallrave të tyre që, me këtë, t’i pastrosh ata”,[2] i cili e urdhëron Profetin për organizimin dhe zbatimin e dhënies dhe mbledhjes së zekatit, bashkë me ajetet që tregojnë se kujt duhet t’i jepet zekat,[3] tërheqin vëmendjen në mënyrë të veçantë me qëllim që të mos lihet ndonjë boshllëk. Siç dihet, në hadithin e njohur si “hadithi Xhebrail”, tregohet se Xhebraili i pati shkuar Profetit me pamje njeriu dhe e pati pyetur për çështje të ndryshme. Ndër këto, pyetjes së tij se “ç’është Islami”, Profeti i qe përgjigjur: “Ta adhuroj Allahun, të mos i bëj shok, ta fal namazin e ta jap zekatin dhe ta mbaj agjërimin e ramazanit!”[4] Kjo përgjigje dhe dialogë të ngjashëm[5] janë elementë të veçantë që tregojnë për detyrimin e dhënies së zekatit.
Pas këtij momenti, njerëzit që i shkonin për ta pyetur për fenë dhe për ta mësuar atë, Profeti i urdhëronte bashkë me faljen e namazit, edhe për dhënien e zekatit,[6] dhe për të njëjtën gjë i porosiste edhe personat që i çonte me mision fetar në vende të ndryshme.[7] Duke u vënë si kusht, atyre që i jepnin besën, dhënien e zekatit,[8] Profeti e përkufizonte Islamin “si dëshmim se nuk ka zot tjetër veç Allahut dhe se Muhamedi është i dërguari i Tij, si falje të namazit, dhënie të zekatit, shkuarje në haxh dhe agjërim të muajit të ramazanit”[9] dhe, kështu, duke e theksuar se edhe zekati është një ndër kushtet e Islamit.
Të gjitha zbatimet e Profetit, i cili e ka përkufizuar dhe praktikuar në detaje zekatin e përshkruar në Kuran në pikat e tij kryesore, nxjerrin në pah në mënyrë që s’ka nevojë për argument tjetër, se zekati është një farz i pamënjanueshëm.
Pas vdekjes së Profetit, kur disa njerëz filluan të thoshin se pranonin të falnin namaz por jo të jepnin zekat, Hz. Ebu Bekri pati thënë se, po të duhej, do t’u shpallte luftë atyre që i ndanin namazin me zekatin nga njëri-tjetri dhe, me gjithë kundërshtimet e personave të rëndësishëm si Hz. Omeri, duke u mbështetur në hadithet e Profetit lidhur me këtë çështje, nuk pati bërë lëshim nga ky mendim.[10] Dihet se qoftë Profeti,[11] qoftë kalifët pas tij,[12] patën ngarkuar me detyrën e organizimit të dhënies dhe mbledhjes së zekatit persona me rëndësi duke filluar nga sahabet.
Kjo ndjeshmëri në organizimin e dhënies dhe mbledhjes së zekatit pati dhënë rezultatin e realizimit të sihariqit të Profetit, sipas të cilit “do të vinte një ditë kur dikush do të përsillej me sadaka floriri në dorë dhe nuk do të gjente njeri për t’ia dhënë”[13] dhe historia është bërë dëshmitare e asaj kohe, veçanërisht në periudhën e kalifatit të Omer b. Abdulazizit, kur një pasuri e tillë qe përjetuar nga të gjitha shtresat e shoqërisë.
Morali i “dhënies” dhe zekati
Duke e vlerësuar përgjegjësinë e vënë nga Islami për dhënien e zekatit është e pamundur të mendohet zekati në mënyrë të pavarur nga parimet e tjera. Zekati i sjell shoqërisë lumturi dhe mirëqenie vetëm kur të vlerësohet në tërësinë e tij. Sepse pa u njohur elementët që e bëjnë zekatin farz dhe që nxisin “dhënien” nga llojet e tjera të sadakasë jashtë zekatit, është e pamundur të konceptohen dhe kuptohen detajet e çështjes.
Islami është një fé që e nxit dhe e inkurajon personin të bëjë sakrificë nga ajo që përbën vetveten e tij. Sepse ndërsa çdo gjë s’përbëhet prej materies, edhe njeriu s’është një qenie e kufizuar vetëm me jetën e kësaj bote. Ashtu siç ka njeriu një sërë nevojash në jetën e kësaj bote, edhe në jetën e amshuar pas kësaj bote ka gjëra për të cilat ai do të ketë nevojë. Po qe se çështja shihet nga ky këndvështrim, krahas vlerave materiale tërheq vëmendjen veçanërisht ekzistenca e vlerave moralo-shpirtërore. Emërtimin e përgjithshëm të fitimit të këtyre vlerave moralo-shpirtërore mund ta bëjmë “sevap” ose mirësi. Sevap është emërtimi i shndërrimit të veprimeve të mira të bëra në jetën e kësaj bote, në fitim në botën e amshuar pas vdekjes.
Kur çështjen e vlerësojmë nga këndvështrimi i zekatit, na del para fakti që Islami e nxit seriozisht “dhënien”. Islami pothuajse synon që dhënien ta kthejë në moral tek ndjekësit e tij dhe premton që përgjegjësen e të gjitha dhënieve Allahu personalisht do t’i kthejë në shpërblim. Në mësimet e Islamit, ndërsa koprracia është një element që e largon njeriun nga Allahu dhe xheneti, bujaria është ndër elementët e rëndësishëm që e afrojnë njeriun te Allahu dhe xheneti.[14]
Prandaj, besimtari është altruist, domethënë, mendon për tjetrin para vetes. Besimtari që e bën shprehi t’i ndihmojë materialisht vëllezërit në emër të të mirës së shoqërisë, zotëron një besim të tillë që, po të duhet, të japë edhe jetën. Me një aspekt, kjo do të thotë fitim i xhenetit të amshuar duke dhënë pasuri dhe jetë.
Para bujarisë ndodhen dy pengesa themelore. Njëra nga këto është përpjekja e djallit për ta penguar njeriun që të japë duke e trembur me varfëri, kurse tjetra, koprracia.[15] Edhe ilaçi i të dyja sëmundjeve ndodhet po brenda trupit të Islamit. Elementi më me rëndësi në mjekim është besimi dhe për një njeri që beson, kërkesat dhe dëshirat e Zotit përmbajnë rëndësi në shkallë të parë. Në Deklaratën e Tij të Lartë, në çdo rast, Allahu e nxit dhe inkurajon dhënien duke thënë “jepni”.[16] Edhe i Dërguari i tij, ndërsa në njërën anë e thekson vazhdimisht të njëjtën pikë,[17] nga ana tjetër, e tregon zbatimin e saj personalisht në praktikë.[18] Këtu përqendrohet edhe gjendja e sahabëve që e bartën fenë në supe për në të gjithë botën.[19]
Çdo gjë që ka të bëjë me ekzistencën përbëhet prej mirësisë së Allahut. Për rrjedhojë, njeriu që beson, duke i dhënë vlerat që ka në dorë në vendit ku i thuhet t’i japë, i përgjigjet me mirësi mirësisë së Allahut duke e treguar edhe në praktikë se beson. Në të njëjtën kohë, çdo mirësi është ftesë për një mirësi të re. Dhe kjo sjell me vete jetesën e vazhdueshme të njeriut që jep, në brezin e favorit me anë të mirësisë hyjnore.
Rëndësia e zekatit
Për ta konceptuar dhe kuptuar rëndësinë e zekatit, duhet bërë kujdes veçanërisht në dy aspekte të tij. I pari prej këtyre janë urdhrat, porositë dhe zbatimet e Allahut dhe të të Dërguarit të Tij lidhur me të; i dyti, përfitimet e zekatit për njerëzimin për sa u përket individit dhe shoqërisë. Me të dy aspektet, zekati na del para si një zbatim të cilit njerëzimi duhet t’i dalë për zot.
Siç e shprehëm edhe më parë, me sa kuptohet si nga deklaratat e Kuranit dhe të Profetit mbi këtë pikë, si nga veprat e feve të mëparshme, zekati bashkë me namazin kanë qenë adhurime të pashmangshme, të pranishme në të gjitha fetë qiellore. Pavarësisht nga cilësia, çdo profet e ka urdhëruar bashkësinë e vet për të dhënë zekat. Edhe pse nuk i kemi në dorë librat dhe fletët e dhëna çdo profeti, mund të arrihet në këtë opinion duke u nisur nga ato që ekzistojnë.
Njëri prej formave të adhurimeve të përmendura më shumë bashkë me namazin nga Kurani, është zekati, gjë që ka shumë rëndësi përsa i përket tregimit të rëndësisë që i ka dhënë Zoti zekatit.
Fakti që edhe Profeti paqja qoftë mbi të e ka treguar detyrimin e zekatit si njërin prej pesë themeleve mbi të cilët ngrihet Islami,[20]veçanërisht, fakti që e ka deklaruar vetë se nga ç’mall dhe në ç’masë duhet dhënë dhe e ka ndjekur personalisht me këmbëngulje këtë,[21] madje specifika të tilla si shpallja e luftës kundër atyre që, megjithëse besonin, rezistonin të jepnin zekat,[22] të gjitha këto janë të mjaftueshme për të treguar se ç’adhurim me rëndësi është zekati.
Vetëm fakti i emërimit të nëpunësve të mbledhjes së zekatit dhe ndarjes pjesë për këta nga produktet e mbledhura si zekat, në të njëjtën kohë, fakti që këtë vlerësim e bën vetë Kurani, e vënë në shesh rëndësinë që i jepet zekatit.
Konkludimi për kufr (mohim) për ata që e mohojnë detyrimin e zekatit është një aspekt i veçantë i kësaj rëndësie.
I Dërguari i Allahut paqja qoftë mbi të i cili bënte të ditur se në shoqërinë ku zbatohet institucioni i zekatit, nuk mbeten të varfër,[23]me këtë deklaratë shënonte rëndësinë shoqërore të zekatit dhe jepte sihariqin se në ato periudha kur zekati të funksionojë si institucion, do të përjetohet pasurimi shoqëror dhe historia është dëshmitare se, në periudha të ndryshme, zekati e ka dhënë një fryt të tillë.[24]
Zekati është një urë. Profeti paqja qoftë mbi të ka thënë se zekati është ura e Islamit[25] dhe ka treguar se diferencimi i natyrshëm në jetën shoqërore do të rrafshohet në një linjë të natyrshme me anë të një ure si zekati. Sepse zekati është një adhurim i rëndësishëm që e afron të pasurin pranë të varfrit dhe të varfrin pranë të pasurit. Sepse Islami, duke i kundërshtuar dhe hedhur poshtë në themel mendësi egoistike, të tilla, si “puno ti të ha unë” ose “të ngopem unë, pa për të tjerët, ç’më duhet mua se vdesin?”, i parandalon qysh në fillim dukuritë negative që mund të lindin mes shtresave të sipërme e të poshtme të shoqërisë, dhe tregon truallin ku mund të lindë përgjigjja me respekt dhe dashuri e shtresës së ulët ndaj qëndrimeve dhe sjelljeve të dhembshura të shtresë së lartë.
Allahu e ka pajisur botën me dhunti në atë masë e cilësi që do t’u mjaftonin të gjithëve. Në një botë ku të mirat dhe dhuntitë e dhëna prej Tij pa kundërshpërblim, janë shpërndarë e shpërndahen pa respektuar kriteret e drejtësisë, ngrenë kokë shqetësimet dhe, ndërsa një pakicë noton në mirëqenie, shumica dërrmuese bën një jetë të shqetësuar mes mjerimit. Ja, pra, zekati është një adhurim pasuror i bërë farz për të pasurit për ta eliminuar këtë çekuilibër në shpërndarje dhe për të ngritur drejtësinë. Në këtë mënyrë, malli shpëton së qeni një dhunti që shkon e vjen vetëm midis të pasurve dhe i ofrohet përfitimit të shtresave më të gjera.
Bota është një manual dhuntish të ofruara përfitimit të njerëzve dhe çdo njeri mund dhe duhet të përfitojë nga këto dhunti. Njeriu këtu lind, rritet e zhvillohet dhe, më në fund, siç ka ndodhur me paraardhësit, e braktis këtë botë me anë të vdekjes dhe mërgon në botën e amshuar. Pra, kjo botë nuk është një vend për të mbetur në të gjer në pafundësi, por një vendbanim i përkohshëm. Njëkohësisht, ajo dhe dhuntitë brenda saj janë krijuar për të qenë vetëm një e mirë dhe janë vendosur si elementë që tregojnë ekzistencën dhe unitetin e Krijuesit të Lartë. Ja, pra, kjo lidhje ngrihet me anë të zekatit dhe në mënyrë të vazhdueshme, “dora që jep” mbahet e gjallë në kujtesë.
Megjithëse njerëzit janë të barabartë për nga krijimi, paraqesin ndryshime sipas pozitës së tyre në jetën shoqërore. Jo vetëm që pozita dhe niveli i çdokujt nuk janë të barabartë e të njëjtë, por ky dallim ekziston edhe në aspektin e mundësive materiale. Në një anë, kjo është e detyrueshme të jetë kështu! Ky dallim është pothuaj i domosdoshëm në mënyrë të paevitueshme në mënyrë që individët të mund të krijojnë një shoqëri të qetë dhe ta realizojnë këtë jo me ndonjë shtrëngim çfarëdo, por brenda një ecurie të natyrshme.
Një njeri e ka pothuajse të pamundur t’i plotësojë i vetëm të gjitha nevojat e veta. Veçanërisht në ditët tona është kategorikisht e pamundur që një person i vetëm të mund të realizojë i vetëm ato prodhime ushqimi, veshmbathjeje, industriale, etj., që i realizon një industri e tërë dhe për të cilat ai ka nevojë të pamënjanueshme e të përditshme. Për rrjedhojë, domosdoshmëria e veprimit të koordinuar për sigurimin e nevojave është e pamënjanueshme.
Në të kundërt, njeriut do t’i duhej ta shpenzonte tërë jetën për të siguruar vetëm nevojat vetjake dhe, prapëseprapë, nuk do t’ia arrinte dot përfundimit të kërkuar. Mirëpo nevojat e njeriut nuk janë të kufizuara vetëm në aspektin fizik. Ai ka edhe aspektin e tij shpirtëror. Nevojat e tij të këtij aspekti janë të pakufishme. Specifikat si dituria, kultura dhe edukimi përfshihen në këto nevoja. Ja, pra, po qe se çështja do të shihej nga ky kënd, e fshehta dhe urtësia e krijimit të njerëzve me aftësi dhe mundësi të veçanta do të kuptoheshin më mirë.
Çdo njeri nuk mund të bëhet i suksesshëm në të njëjtin nivel në çdo punë. Për shembull, dikush është një rrobaqepës i suksesshëm, por nuk e bën dot punën e berberit, kurse nuk e di fare se si bëhen gjellët. Dikush është një bujk që e njeh bujqësinë, por nuk e njeh aspak përpunimin e lëndëve të para bujqësore që i prodhon vetë. Të gjitha këto janë shkaqe që i shtrëngojnë njerëzit të jetojnë së bashku. Në këto kushte, edhe dallimet shoqërore, dashje pa dashje, lindin vetvetiu.
Gjithsesi, ky diferencim ka edhe aspektin e tij të provës. Zoti i vë në këtë mënyrë në provë njerëzit dhe personi provohet me anë të përgjegjësive të sjella nga jetesa në bashkësi. Fundja, edhe qëllimi final i ardhjes së njeriut në këtë botë, a s’është kalimi nëpër mijëra distilatorë për të arritur pa hasur në pengesa te synimi final?
Adhurimet e zbresin diferencimin brenda shoqërisë në nivelin më të ulët. Ashtu siç kanë namazi, agjërimi dhe haxhi aspekte realizimi dhe funksion të tillë, ka edhe zekati. Zekati është një formulë dinamike që e zbret në nivelin më të ulët diferencimin mes të pasurit dhe të varfrit. Ndërsa me formulën e zekatit rregullohen dhe zbuten qëndrimet armiqësore të të varfërve ndaj të pasurve, gjithashtu me këtë formulë parandalohet që të pasurit, duke iu nënshtruar ndjenjave të krenarisë dhe mendjemadhësisë, të ngrenë pushtet dhe sundim mbi të varfrit dhe, kështu, në shoqëri sigurohen paqja dhe qetësia.
Zekati si forcë potenciale
Zekati është një adhurim i shumanshëm që nuk ka për objekt vetëm paranë në dorë, përkundrazi, që përfshin shumë gjëra që kanë vlerë materiale. Me këtë aspekt, zekati i intereson pothuajse çdokujt që ka mundësi materiale në dorë dhe i mban përgjegjës të gjithë individët e shoqërisë në emër të përmirësimit të gjendjes së përgjithshme të shoqërisë. Në këtë pikë, Islami e ngarkon me përgjegjësinë e dhënies së zekatit çdo mysliman që zotëron mundësinë materiale në masën nisab, duke përjashtuar nevojat bazë, si ushqimi, veshmbathja, banesa dhe mjetet e transportit. Sigurisht, njeriu mund të zotërojë më shumë pronë, por kushti i kësaj është të japë zekatin e mallit që ka në dorë.
Me këtë aspekt, zekati është forca më me rëndësi që vlen për ta mbajtur në këmbë shoqërinë në kuptimin material dhe detajet lidhur me potencialin që e nxjerr në shesh këtë forcë janë përcaktuar nga vetë Profeti. Ndërkaq, është një e vërtetë që çështjet e parashtruara, Islami i ka paraqitur jo si një strukturë që do të paraqiste ndryshime sipas kushteve të ditës, por si vlera praktike që mund të kuptohen dhe të përdoren nga çdo njeri. Ndërsa raporti në zekatin e mallit të tregtisë është 1/40 (2.5%), në mallrat e tjera ky raport paraqet ndryshueshmëri sipas gjendjes së mallit dhe vlerës së tij. Vetëm se të gjitha këto vlera përcaktojnë kufijtë minimalë të zekatit në atë mënyrë, që kur të jetë vendi dhe koha, porta për t’i rritur këto raporte në vartësi të kërkesës, është e hapur.
Si përcaktohet përgjegjësia e zekatit?
Kur malli i një personi arrin në masën nisab që i nënshtrohet zekatit – në mallrat që duhet të plotësojnë kushtin e stazhit njëvjetor – personi e shënon këtë çast dhe pas një viti, gjatë të cilit malli mund t’i ketë pësuar shtim ose pakësim, po qe se malli është në masën nisab ose mbi të, për atë person, dhënia e zekatit për atë mall bëhet farz. Personi i jep zekatin e atij malli sipas llojit të tij dhe në masën që duhet.
Vlerat për të cilat duhet dhënë zekat dhe raportet e tyre mund t’i përmbledhim shkurt kështu:
Mallrat që i nënshtrohen zekatit
a) Mallrat e tregtisë
Çdo lloj malli që është objekt tregtie, si ushqimet, veshmbathja, kafshët, argjendaria, parcelat e tokës bujqësore, shtëpitë dhe trojet, janë mall tregtie dhe i nënshtrohen zekatit. Ndërkaq, që një mall të mund të konsiderohet mall tregtie, duhet që të plotësojë nijetin e tregtisë, domethënë, të mbahet në dorë për të siguruar fitim dhe të ofrohet për shitblerje.
Masa nisab për mallrat e tregtisë është vlera korresponduese e 85 gr. ar ose 595 gr. argjend. Edhe nëse kjo masë bie, brenda vitit, nën këto shifra, është kusht që në krye e në fund të vitit të kapë masën nisab. Këto mallra për të cilat do të jepet zekat, vlerësohen në fund të vitit sipas çmimit të çmimit të tregut të shitjes me shumicë. Rritja apo ulja e çmimeve brenda vitit nuk merret parasysh.
Kafshët që ushqehen për tregti konsiderohen mallra tregtie dhe i nënshtrohen zekatit në masën 2.5%.
Zekati i mallrave të tregtisë mund të jepet në masën 2.5% nga vetë mallrat për të cilat jepet zekat, ose 2.5% mbi vlerën e përgjithshme të tyre në monedhë ose mall të ndonjë lloji tjetër.
Nën dritën e këtyre të dhënave, në fund të vitit, tregtari e llogarit në monedhë sipas çmimit të shitjes me shumicë mallin e tregtisë që zotëron. Pastaj duke i shtuar kësaj paratë gjendje, paratë që ua ka dhënë borxh të tjerëve, paratë që ka për të marrë nga shitjet, vlerat e çeqeve, seneteve dhe shumat në llogari të hapur, dhe duke zbritur borxhet, nxjerr bilancin përfundimtar për të cilin jep zekatin në masën 2.5%.
b) Kafshët
Kafshëve u bëhen klasifikime të ndryshme dhe për çdo klasifikim bëhen zbatime të ndryshme përsa i përket masës që kërkohet për zekat dhe vlerës që i jepet. Këto janë specifika të përcaktuara dhe zbatuara veç e veç nga i Dërguari i Allahut. Kështu, nisabet dhe zekatet lidhur me llojet e deveve, të trashave dhe të imtave që ndodheshin në dorë të çdokujt veçanërisht në atë periudhë, mund të përmblidhen në një tabelë të tillë:
Të trasha
Nisab Sasia vaxhib
30 1 viç qumështi
40 1 viç mashkull trevjeçar
60 1 viç dyvjeçar
70 2 viça dyvjeçarë dhe 1 dem trevjeçar
80 2 dema trevjeçarë
90 3 viça dyvjeçarë
100 2 viça dyvjeçarë dhe 2 dem trevjeçar
120 3 dema trevjeçarë ose 4 viça 2vjeçarë
Të imta
Nisabi i të imtave (dhen-dhi) është 40 krerë dhe zekati i tyre jepet në këtë mënyrë:
Nisab Sasia vaxhib
40-120 1 dele
121-200 2 dele
201-399 3 dele
400-449 4 dele
500-599 5 dele
Pas numrit 599, zekati llogaritet duke shtuar për çdo 100 dhen, një dele.
Nga kafshët veç atyre që u përmendën më sipër dhe nga kafshët që ushqehen, përveç për qumësht dhe mish, edhe për tregti, merret 1/40. Në të vërtetë, e njëjta gjendje vlen edhe për personat që i ushqejnë kafshët e sipërpërmendura për tregti. Edhe produktet si krimbi i mëndafshit, mjalti dhe veza pranohen si mallra tregtie dhe për to duhet të jepet zekat në masën 2.5%.
c) Vlerat e tundshme
Masa e nisabit që e bën të domosdoshëm zekatin për sendet e zbukurimit dhe stolitë që përdoren veçanërisht nga gratë jashtë qëllimit për tregti, në ar është 85 gr., kurse në argjend, 595 gr. dhe personi që zotëron 85 gr. ar ose 595 gr. argjend, duhet ta japë zekatin e tyre në masën 2.5%. Edhe vlera të tilla, si aksionet, bonot, çeqet dhe kambialet që emërtohen përgjithësisht letra me vlerë dhe që përdoren në vend të monedhës e mund të kthehen në monedhë, trajtohen si mallra tregtie dhe për to jepet zekat në masën 1/40.
Përgjithësisht pranohet edhe marrja e zekatit për sendet e zbukurimit mbi nevojat, për koleksionet dhe gurët e çmuar.
Shprehet me peshë se edhe nga autoveturat mbi nevojat si dhe nga autoveturat e shtrenjta mbi statusin e personit, duhet të merret zekat.
d) Vlerat e patundshme
Zekat duhet të jepet edhe për pasuritë e patundshme jashtë nevojave bazë të njeriut, si shtëpitë, tokat dhe vendet e punës. Po qe se parcela tokësore përdoret për qëllime bujqësore, nga prodhimi i saj, sipas punës së shpenzuar, merret zekati i quajtur “e dhjetë” në masën 1/10 ose 1/20. Në këtë rast, zekati merret jo nga vlera e parcelës, por nga prodhimi i marrë. Ndërkaq, konkluzioni mbi pronat e patundshme të mbajtura me synim tregtie, është i njëjtë me zekatin e mallrave të tregtisë.
Është pjesërisht e diskutueshme çështja se në investimet me qëllim prodhimi si fabrika dhe në pasurinë e patundshme me të ardhura qiraje, a do të jepet zekat nga të ardhurat, apo nga vlerat e pasurisë së patundshme. Pikëpamja më me peshë është të jepet zekat nga vlerat në vetvete sipas parimeve të interesave. Në të njëjtën mënyrë, qëndrime të ndryshme ka edhe në përqindjet e zekatit. Disa dijetarë islamë, duke e përngjasuar të ardhurën e qirasë me të dhjetën, mbrojnë pikëpamjen se duhet marrë qira në masën 1/10 ose 1/20, kurse disa të tjerë mbrojnë vlefshmërinë e masës 1/40 të statusit të mallit të tregtisë.
e) Mineralet
Zekat duhet dhënë edhe për mineralet si dhe për të gjitha sendet me vlerë të fshehura nën tokë. Masa e zekatit që duhet të merret për të gjitha pasuritë që ndodhen nën tokë, si ari, argjendi, smeraldi, diamanti, mermeri, gëlqerja, nafta, gazi natyror, etj., është 1/5 ose, ndryshe, 20%.
f) Prodhimet bujqësore
Në prodhimet bujqësore ekzistojnë dy praktika. Po qe se kultivimi bëhet me shpenzime pune, si ujitja, spërkatja me kimikate, etj., nga prodhimi duhet të merret zekat në masën 1/20. Por po qe se pas mbjelljes, bima zhvillohet dhe prodhimi merret në ecurinë e vet natyrale pa bërë asnjë shpenzim, duhet të merret zekat në masën 1/10, pra “e dhjetë”.
Veç këtyre, janë edhe përgjegjësi të tjera që e gjallërojnë jetën shoqërore. Ndërsa disa prej këtyre janë konsideruar të detyrueshme, disa të tjera janë pranuar si vullnetare dhe dhënia e tyre nga të pasurit është nxitur dhe inkurajuar. Sipas kësaj, krahas sadakasë së fitrit, kurbaneve dhe flive të ndryshme të përkushtuara për një qëllim të caktuar, institucionet e vakfeve dhe të gjitha llojet e sadakave nafile mund të vlerësohen si potenciale të parapara nga Islami në jetën shoqërore në emër të përmirësimit të gjendjes së të varfrit.
Fakti që deklaratat në Kuran lidhur me sadakatë paraqesin përgjithësime me shprehje të përgjithshme pa bërë kufizime me anë të ndonjë kushti, është me rëndësi përsa i përket faktit që, në të njëjtën kohë, tregojnë se në sadaka nuk është vënë kufizim. Për shembull, ajetet me kuptimin “Ai patjetër e sjell rezultatin e gjësë që jepni”[26], “çdo gjë që jepni në emër të dobisë, patjetër do t’ju kthehet si shpërblim dhe në asnjë mënyrë ju s’do të pësoni padrejtësi”[27], si dhe “Allahu e di çdo gjë që jepni”[28], janë ato që të vijnë menjëherë nëpër mend.
Janë edhe qindra deklarata të Profetit lidhur me këtë çështje[29] dhe secila prej tyre nxit dhe inkurajon kujdesin dhe ndihmën ndaj të varfërve.
[1] Shih. Ahzab, 33/33; Bakara, 2/3, 43, 83, 110, 177, 277; Nisa, 4/77; Haxh, 22/87; Nur, 24/57; Muxhadele, 58/13; Muzemmil, 73/20; Tevbe, 9/5, 11, 18, 71; Bejine, 97/5; Maide, 5/12, 55; Enfal, 8/3; Neml, 27/3; Lukman, 31/4; Ra’d, 13/22; Fatir, 35/29.
[2] Tevbe, 9/103.
[3] Shih. Tevbe, 9/60.
[4] Buhari, Iman, 36; Muslim, Iman, 1, 5, 7.
[5] Dialogu mes Profetit dhe beduinit që pati shkuar te ai për ta pyetur për Islamin dhe që, në fund të bisedës, duke i vërtetuar thëniet e Profetit, qe shprehur duke u betuar në Allahun se do t’i bënte as më pak e as më shumë të gjitha ato që i kishte thënë Profeti, është një model i mirë i kësaj. Shih. Buhari, Ilm, 6; Muslim, Iman, 6.
[6] Në lidhje me bijtë Abdulkajs që tregojnë se do të shkonin në Medine vetëm në periudha të caktuara për ta mësuar Islamin, shih. Buhari, Iman, 53; Zekat, 1.
[7] Në lidhje me këtë çështje, është e njohur ngjarja e bisedës së zhvilluar nga Profeti me Muadh Ibn Xhebelin kur po e niste këtë me detyrë për në Jemen. Shih Buhari, Zekat, 40, 62; Muslim, Iman, 29, 31.
[8] Shih. Buhari, Zekat, 2; Muslim, Iman, 97, 99.
[9] Buhari, Iman, 1, 3; Muslim, Iman, 19-22.
[10] Shih. Ibnu’l-Ethir, Kamil, 2/161.
[11] Profeti pati ngarkuar personalisht me detyrën e organizimit të dhënies dhe mbledhjes së zekatit sahabet, si Muadh Ibni Xhebel, Hz. Omer, Ubejj Ibni Ka’b, Zejd Ibni Harithe, Mahmije Ibni Xhez, Ebu Rafi, Kajs Ibni Sa’d Ibni Ubade, Muhamed Ibni Mesleme, Ubade Ibni Thabit dhe Ibni Lutejbijje. Shih Buhari, Zekat, 41, 67.
[12] Disa prej personave të ngarkuar me detyrën e nëpunësit të zekatit në periudhën e kalifëve rashidinë, janë këta: Enes Ibni Malik, Abdullah Ibni Sa’d, Ebu Ubejde Ibni Xherrah dhe Imran Ibni Husajn.
[13] Shih. Buhari, Zekat, 8; Muslim, Zekat, 59, 61.
[14] Shih Nisa, 4/28; Tegabun, 64/16; Al-i Imran, 3/180; Tirmidhi, Birr, 40; Ebu Davud, Zekat, 46; Kenzu’l-Ummal, 6/347.
[15] Në një ajet, lidhur me këtë çështje, thuhet kështu: “Pa dyshim, shejtani ju frikëson me varfëri dhe ju shtyn në mëkat. Kurse Allahu, nga lartësia e Tij, ju premton falje e favor. Allahu e përfshin çdo gjë dhe e di çdo gjë.” (Bakara, 2/268) Po të shihen Kur’ani dhe hadithet në kuptimin e nxjerrjes së bujarisë në plan të parë dhe mbajtjes qëndrim ndaj koprracisë, dalin në pah shumë urdhra, porosi dhe zbatime lidhur me çështjen. Si modele, shih Lejl, 92/5-11; Tegabun, 64/16; Buhari, Mezalim, 8; Tevhid, 23; Muslim, Zekat, 63, 64, 87; Birr, 57; Tirmidhi, Zekat, 23; Birr, 35, 83; Musned, 6/346, 354.
[16] Në Kur’an ka shumë ajete që fillojnë me “jepni” dhe të gjithë këta, pothuajse në çdo rast nxisin dhe inkurajojnë njeriun që beson, të japë sadaka. Si modele, shih Bakara, 2/43, 83, 110, 177, 254; Maide, 5/55; Tevbe, 9/71; Ibrahim, 14/31; Merjem, 19/31, 55; Enbija, 21/73; Haxh, 22/35, 41, 78, etj.
[17] Buhari, Deavat, 11; Ebu Davud, Edeb, 100; Tirmidhi, Birr, 40; Musned, 1/136; Kenzu’l-Ummal, 6/571; Ibni Sa’d, Tabakat, 2/152; Ibni Kethir, Bidaje, 6/63.
[18] Buhari, Bed’ul-Vahj, 5, 6; Muslim, Fedail, 48, 50, 57; Musned, 6/465; Ibni Hisham, Sire, 4/135; Ibni Haxher, Isabe, 2/187; Ibni Kethir, Bidaje, 6/63.
[19] Lidhur me bujarinë e sahabeve në përgjithësi, duke filluar me Hz. Ebu Bekrin, Hz. Omerin, Hz. Osmanin, Hz. Aliun dhe Hz. Hatixhenë, në burimet më themelore ndodhen shumë detaje. Megjithëse përgjithësisht, shumica e këtyre përqëndrohen në vendet ku tregohet për vlerat dhe virtytet, zënë vend edhe në veprat ku shprehen kushtet e asaj dite dhe procesi historik. Si modele, shih Muslim, Eshribe, 140; Ebu Nuajm, Hilje, 1/130; Taberi, Tarihu’l-Umem, 4/252; Ibni Kethir, Bidaje, 3/158, 159.
[20] Buhari, Iman, 1, 3; Muslim, Iman, 19-22.
[21] Shih Buhari, Zekat, 33, 45, 46, 65; Muslim, Zekat, , 7, 10, 24; Hudud, 45; Ebu Davud, Zekat, 4, 11, 12; Tirmidhi, Zekat, 5, 9; Ibni Maxhe, Zekat, 20; Nesai, Zekat, 5; Zinet, 39.
[22] Shih, Buhari, Zekat, 1; Ebu Davud, Zekat, 4; Nesai, Zekat, 4.
[23] Shih Buhari, Zekat, 8; Muslim, Zekat, 58, 59, 61.
[24] Ka një njohje dhe opinion të përgjithshëm se një bollëk i tillë është përjetuar veçanërisht në periudhën e Omer Ibn Abdulazizit. Madje thonë se ai bënte shpallje të tilla, si “Ku janë borxhllinjtë? A nuk ka nga ata që duan të martohen? Ku janë të varfrit? A ka jetimë? Le të vinë që t’ua plotësoj nevojat të gjithëve!” Shih. Ibni Kethir, Bidaje, 9/208, 209.
[25] Hejsemi, Mexhmau’z-Zevaid, 3/62.
[26] Sebe, 34/39.
[27] Bakara, 2/272.
[28] Bakara, 2/273.
[29] Si shembull, shih. Buhari, Ilm, 15; Zekat, 5, 10; Edeb, 34; Muslim, Zekat, 66-68.
