Nga Ardian Vehbiu Mitet e mbështetura në rrejshmëri (fallacies) vijnë e bëhen të rrezikshme kur fillojnë të përdoren si premisa në arsyetimet, ose kur merren për të mirëqena. Një mit i tillë, i vulgarizuar tej mase tani së fundi, është ai i Skënderbeut katolik, ose ushtar të Papës. Në fakt, historianët ende nuk e kanë saktësuar dot se cilës fe i përkiste pikërisht Heroi ynë kombëtar; prandaj çdo përpjekje për të absolutizuar njërën hipotezë në dëm të së tjerave, do parë si formë uzurpimi kulturor dhe nuk duhet lënë pa u “ndëshkuar”. Po të njihemi me biografinë e Skënderbeut, aty ndeshim në prova që ai të ketë qenë edhe i krishterë ortodoks, edhe i krishterë katolik, edhe mysliman, në periudha të ndryshme të jetës së vet. Duke u përkitur, së paku formalisht, të tri feve kryesore të Ballkanit, ky arbër mesjetar mishëron kontradiktat e kohës dhe konfliktet ndërfetare në një gadishull që shumë shpejt do të binte praktikisht i tëri në duart e osmanëve. Për të sqaruar përkatësinë fetare të Gjergjit, do të ndihmojë edhe historia e familjes së tij. Kështu, ati i tij, Gjoni, shfaqet në dokumente si katolik në vitin 1410 kur i shkruante Republikës së Venedikut dhe nëpërmjet saj Papës, për t’iu ankuar për juridiksionin e peshkopatës së vet; por si ortodoks në 1419, kur lidhte një aleancë me carin e Serbisë. Më vonë, në 1430, Gjoni do t’u nënshtrohej osmanëve dhe do të shndërrohej në mysliman, duke marrë emrin Hamza (Kamusa). Në një dokument të analeve të Raguzës, Gjergji do të paraqitet si: “… i lindur prej Kamusa Kastriotit, zot i Krujës.” Edhe emrat e vëllezërve dhe motrave të Gjergjit nuk lënë shumë shteg për dyshime: Stanish, Reposh, Konstandin (vëllezërit) dhe Maria, Jella, Angjelina, Vllajka, Mamica (motrat). Disa prej këtyre nuk mund të jenë emra katolikësh, por vetëm të krishterësh ortodoksë. Më pas, Stanisha do të bëhej mysliman, do të merrte emrin Karagus dhe do të kishte një djalë, Hamzanë, i cili do të luftonte përkrah Skënderbeut, dhe më pas do ta tradhtonte. Dihet edhe se Gjon Kastrioti me të bijtë i pat dhuruar manastirit të Hilandarit, në Malin e Shenjtë (Athos), dy katunde: Radostushën dhe Trebishtën; akti i dhurimit të tyre, në sllavonishte, është ruajtur. Më pas, dikur midis viteve 1426 dhe 1431, Gjon Kastrioti dhe të bijtë Reposh, Konstandin dhe Gjergj blenë, prej igumenit të manastirit të Hilandarit, “Pirgun e Shën Gjergjit” po në Malin e Shenjtë (këtë akt-shitjeje A. Plasari e cilëson si provë përfundimtare të përkatësisë së Kastriotëve në Kishën ortodokse, meqë pronat në Malin e Shenjtë mund t’u shiteshin vetëm besimtarëve të asaj kishe dhe askujt tjetër). Pirgu i Shën Gjergjit, në Hilandar, quhet ndryshe edhe “Pirgu shqiptar” (арбанашки пирг). Më anë tjetër, një vëlla i Gjergjit, Reposhi, është varrosur në narteksin e kishës së Hilandarit, në Malin e Shenjtë, jo si “murg”, siç është thënë shpesh, por si “dukë ilir”, sikurse shkruhet në mbishkrimin serbisht të varrit. Ka spekulime që Gjon Kastrioti vetë mund të jetë varrosur në Malin e Shenjtë, diku pranë të birit.
Një legjendë që përsiatet ndonjëherë, sipas së cilës Gjergji dhe Donika Araniti kanë lidhur kurorë në manastirin e Shën Mërisë së Ardenicës, nuk rezulton e faktuar as e dokumentuar gjëkundi; sikur të provohej, gjithnjë sipas Plasarit, do të përbënte një argument më shumë për përkatësinë e Gjergjit në ferrëfimin ortodoks. Ka edhe të dhëna të tjera, që duket se e mbështetin ortodoksinë e Gjergjit. Kështu, Plasari shënon se ambasadori që dërgoi ai te Alfonsi i Napolit, peshkopi Stefan i Krujës, e nënshkroi traktatin e Gaetës “me shkronja greqishte;” për t’u vënë re edhe se ky peshkop Stefan i Krujës, sipas Plasarit, nuk përmendet gjëkundi në dokumentet katolike të kohës, kështu që nuk do të ketë qenë i asaj hierarkie. Ekziston edhe një dokument aragonez i vitit 1453, ku dikush ankohet se në Krujë “nuk kishte as prift, as xhakon latin…” Më tej akoma, historianët vërejnë praninë, përkrah Skënderbeut, të një murgu athonit (ortodoks) të quajtur Zaharia, të cilin Skënderbeu e paskësh bërë “at shpirtëror të vetin” (Plasari e thekson këtë, duke u mbështetur te Jorga dhe Beduli); edhe Nifoni, patriarku i mëvonshëm i Konstandinopojës dhe shenjtori i ardhshëm i Kishës ortodokse, “u hirotonis prift me bekimin e arkiereut të qytetit të Krujës”, vëren ky autor. Ky studiues arrin pastaj në përfundimin se lidhjet e intensifikuara të Gjergj Kastriotit me Vatikanin dhe katolikët anembanë Europës kishin natyrë më shumë politike se shpirtërore; dhe se vetëm katolikët ishin në gjendje, në atë kohë, të jepnin ndonjë ndihmë domethënëse me para, armatime dhe ushtarë, për Skënderbeun dhe përpjekjet e tij kundër osmanëve. Në rrethanat kritike të përballjes me superfuqinë më të madhe të kohës, diferencat mes dy kishave – të Perëndimit dhe të Lindjes – do t’i jenë dukur këtij arbri krejt të parëndësishme, aq më tepër që ai vetë ishte mësuar me dinamikat e kalimit nga njëra fe te tjetra, për arsye madhore. Shto këtu, më në fund, që në ato vite dramatike për Europën bashkimi i kishave po merrej seriozisht në shqyrtim nga të dy krahët (Koncili i Ferrara-s, më pas i Firenze-s etj., që gjithsesi nuk dha ndonjë rezultat). Shkruan Plasari: “mes njeriut të fesë dhe burrit të politikës, ai [Gjergji] mbeti vendosmërisht ky i dyti.” Çfarë mund të nxjerrim nga të gjitha këto? Edhe po të mënjanojmë me kujdes interpretimet e historianëve, dhe veçanërisht ato të Plasarit, faktet flasin qartë: Arbëria nga ku rridhte Skënderbeu dhe ku vepronte ai i përkiste, në thelb, Kishës ortodokse; në një kohë që katolikët ishin fort të pranishëm në vijën bregdetare, ose në Arbërinë Venedikase. Vetë familja e Kastriotëve, si familje feudale, e përdorte përkatësinë në këtë apo në atë fé, duke përfshirë këtu edhe fenë islame, si instrument politik për të mbijetuar dhe/ose përfituar sipas rrethanave. Skënderbeu lindi pas gjase në fenë ortodokse dhe u rrit dhe u edukua në fenë Islame, por erdhi duke u afruar me katolicizmin, meqë kjo i hynte në punë edhe për arsye politike. Nëse afrimi i Skënderbeut me Vatikanin ishte edhe pasojë e zgjedhjeve të tij mirëfilli “ferrëfyese” (për të përdorur një term të Plasarit), këtë nuk e gjejmë dot. Po ashtu, që Vatikani vetë kishte interes ta paraqiste dhe ta propagandonte Gjergj Kastriotin si “atlet të Krishtit” dhe komandant të asaj kryqëzate që nuk u krye kurrë, nuk do të thotë, automatikisht, se Skënderbeu luftonte për Vatikanin dhe interesat e tij në Ballkan. Miti për Skënderbeun katolik të kulluar ose kryesisht katolik nuk ka ndonjë bazë reale. Shënim bibliografik: Të dhënat e mësipërme i kam nxjerrë nga dy vepra: Skënderbeu, një histori politike, e Aurel Plasarit (Instituti shqiptar i studimeve “Gjergj Fishta”, Tiranë 2011); dhe Skënderbeu, jeta dhe vepra, e Kristo Frashërit (Botimet Toena, Tiranë 2002). Faqet po ua lë studentëve që t’i gjejnë, se ashtu edhe i shfletojnë pak librat vetë. Shtoj edhe se shumë prej këtyre të dhënave dihen botërisht, nuk është se u zbuluan tani vonë; nëse ne nuk i njohim, për këtë padije i detyrohemi propagandës dhe mitit. – Blogu “Peizazhe të Fjalës” Gazeta “Shekulli”
