Dy momente kanë qenë më të vështira të karrierës politike të kryeministrit aktual dhe sikundër thotë ai, i ka përjetuar keq. E para ishte terapia e shokut në vitin 1992 kur Presidenti i Republikës merrte 16 dollarë rrogë dhe qytetarët 4 deri në 8 dollarë. Dhe i dyti, momenti i skemave piramidale. “Ato filluan në vitin 1991”, - pranoi Berisha. Kurse rrëfeu edhe se “në 17 janar të vitit 1996, Guvernatori i Bankës Qendrore më bën një letër, ku më paralajmëron për rrezikun e tyre dhe më kërkon që ato të shndërrohen në banka”. Për Berishën një gjë e tillë do të ishte katastrofa më e madhe.
Në një bashkëbisedim sot në Durrës, me studentët e Universitetit, "Aleksandër Moisiu", kryeministri u ndal gjatë në jetën e tij politike të 20 viteve të fundit. Takimi erdhi si ftesë e studentëve në këtë takim, organizuar prej tyre me rastin e 8 Dhjetorit, Ditës së Rinisë. I konceptuar në formën e një bashkëbisedimi, të rinjtë i drejtuan Kryeministrit Berisha pyetje mbi çështje të ndryshme si arsimi i lartë, integrimi i vendit në BE etj.
Më poshtë gjeni të plotë këtë bashkëbisedim:
Kohët e fundit janë shkruar dy libra. Ne jemi kuriozë të dimë a i keni lexuar “Kurbanin” e Ramës dhe “Enver Hoxhën” e Fevziut. Ka një përpjekje për të shkruar histori. A mendoni se ka ardhur koha për t’u rishkruar historia?
Kryeministri Berisha: Në këtë rast më ka ndodhur e kundërta. Normalisht, unë duhet të lexoja librin e kundërshtarit politik, sepse librat e kundërshtarëve duhet t’i lexosh gjithnjë. Nuk e kam lexuar, por kam ndjekur mediat, shtypin e shkruar dhe kam lexuar shumë paragrafe dhe pasazhe të tij. Si rregull, unë nuk lexoj memorie, kam një koncept timin për memoriet, por nuk më ka penguar kjo që ta lexoj. Libri, siç keni konstatuar, është përgënjeshtruar universalisht, sepse rezulton që autori, gjatë shkrimit të tij, ka harruar se janë me qindra dëshmitarë, të cilët i njohin ngjarjet ndryshe nga ato që i përshkruan ai. Por edhe kjo nuk është një pengesë serioze për mua, për ta lexuar. Z. Rama ka të regjistruar në politike zinxhirin më të gjatë të disfatave politike. Politika është fitore e disfata, por z. Rama ka zinxhirin më të gjatë të disfatave absolute dhe rezulton se ai nuk është marrë aspak me analizën e tyre, çka do të më interesonte, sepse njeriu në politikë është i detyruar të analizojë fitore dhe humbje dhe analizimi i fitoreve dhe humbjeve në politikë është detyra më e vështirë për politikanin. Këtë ai e ka injoruar. Ka edhe një moment, përse unë nuk e kam lexuar. Nuk e kam lexuar, sepse nga pasazhet që ka botuar shtypi, rezulton se ai operon në mënyrën më të vjetër me armikun e brendshëm dhe kjo për njeriun e lirë është kryekëput e papranueshme. Gjatë 20 viteve në politikë, unë kam pasur dhe kam me dhjetëra bashkëpunëtorë, që sot bashkëpunojnë me mua, ose që kanë kaluar në kampet e tjera. Po marr dy prej tyre, Spartak Ngjelën dhe Preç Zogaj. Dua t’ju tregoj një gjë intime. Sa herë që bie fjala për ta, absolutisht, kujtoj vetëm momentet e bashkëpunimit me ta. Sa herë që bie fjala për avokatin, unë kujtoj fushatën e tij, me të cilën ai kontribuoi, për kryetar bashkie të Tiranës dhe e mundi zotin Rama. Tani ju e dëgjoni vetë se çfarë flet e thotë ai në media. U ndala në këtë moment për të thënë se nuk mund të operosh kurrë, nuk mund ta trajtosh bashkëpunëtorin tënd si një armik. P.sh merrni qëndrimin e zotit Rama ndaj ish Kryeministrit Fatos Nano. Fatos Nano ka qenë kundërshtari im më kryesor. Unë dhe ai jemi në dy kampe, por mënyra sesi e përshkruan ai, Fatos Nanon, absolutisht, është mënyra më primitive njerëzore, e cila është identike me ato të Enver Hoxhës, për Haxhi Lleshin, për Zai Fundon apo për ndonjë tjetër, të cilin ai e ka ekzekutuar. A mund të pajtohemi me këtë? Të ndalemi te ky moment. Dakord, Sali Berisha është armiku i jashtëm për të dhe le të shkruajë. Unë nuk e konsideroj armik atë. Absolutisht jo. Por një njeri që e mori nga Parisi dhe e bëri ministër, të cilin e kandidoi për kryetar bashkie dhe kryetar bashkie e bëri Partia Socialiste, pasi nuk bëhet kush kryetar bashkie në Tiranë pa parti, nuk ka njëri që të fitojë individualisht, pa mbështetje partiake, në Tiranë, cilido qoftë ai mbi këtë tokë, pra, ky njëri e solli nga Parisi, e bëri ministër, e propozoi për kryetar bashkie dhe në fund, ai punoi sëbashku me mua për rrëzimin e tij, se sheshet e MJAF-it i mbushte PD-ja. Duhet ta shohësh të vërtetën siç është, në sy, sepse këtë e dinë të gjithë. E rrëzova dhe çfarë bëri ai? I ofroi postin e kryetarit të partisë dhe iku, por edhe mund të mos ikte. Zotëria ka pësuar vetë personalisht disfatë pas disfate, edhe disfatën më të rëndë personale dhe nuk ikën. Fatos Nano humbi zgjedhjet dhe iku, ka qëndruar në interferencë. Tani, kur ti merr dhe shkruan me kaq urrejtje ndaj tij, ti shpalos klishenë më të vjetër të doktrinës totalitare, se vetëm aty mund të gjesh një qëndrim të tillë. E njëjta edhe ndaj Ilir Metës, i cili në Partinë Socialiste ka merita shumë të mëdha. Kur ata deputetë bënin rezoluta në parlament kundër meje, kundër Partisë Demokratike, për anëtarësimin në NATO dhe rezolutat kundër janë njëra pas tjetrës, Ilir Meta ishte kundër, Pandeli Majko ishte kundër, sepse ata ishin pro Aleancës së Atlantikut. Ata mbanin me vete atë ideal të lëvizjes studentore dhe ata mund të ishin në Partinë Demokratike, por zgjodhën Partinë Socialiste dhe nuk bënë gabim, e zgjodhëm me qëllim rinovimi. Ndaj, kur ti vjen dhe e gjen gati, ti, me bashkëpunëtorët e tu, duhet të mendosh se sot është një botë e lirë, nuk është më koha e diktaturës. Këta janë fatlumë, se ky do t’ju bënte atyre atë që ju ka bërë Enveri kundërshtarëve. Ndaj nuk mund të lexohet ky libër, sepse përbën në këtë aspekt, modelin më primitiv të qëndrimit, model klasor tipik, sepse, vetëm kur udhëhiqesh nga lufta e klasave, mund t’ia lejosh vetes të shkruash për ata, me të cilët ke një përpjekje të përbashkët. E them edhe njëherë, unë nuk shkruaj memorie, por nuk mund të konceptoj kurrë që për ish bashkëpunëtorët e mi të shkruaj duke shkelmuar mbi meritën e tyre. Lexoni librin e dytë, mbi diktatorin. Autori ka paraqitur në mënyrën më të dokumentuar mizoritë e tij, për të mbajtur pushtetin. Libri nuk ka paraqitur batërdinë e tij nëpërmjet urisë dhe sëmundjeve, por ka paraqitur të gjithë qëndrimet e tij dhe pa asnjë pasion politik. Gjykojë vetë. Ai ka paraqitur qëndrimin e tij ndaj çështjes kombëtare, ka paraqitur me gojën e tij, me ditarin e tij se çfarë qëndrimi kishte dhe sesa i nënshtruar ishte ai ndaj Dushatit dhe Popoviçit. Mendoj se ky libër hedh dritë mbi bazë dokumentesh, gjer sot, asnjë të përgënjeshtruar. Kush ishte Enver Hoxha? Një vrasës, që në vitet e parë të karrierës së tij politike. Një diktator i egër, i cili eliminoi një nga një bashkëpunëtorët dhe shokët e tij, imagjino pastaj se çfarë ndodhte më të tjerët. Të tjerët ishin anonim për të. Jeni shumë fatlumë që në memorien tuaj, ju nuk keni copëza të asaj periudhe, e cila për të gjithë ata që e kanë jetuar është një jetë e këputur, janë vite të këputura jetë, në variantin më real. Pra, libri ndriçon dhe historia, për mendimin tim, duhet të shkruhet. As ju nuk e njihni historinë, as unë nuk e njoh historinë e vendit tim. E kam theksuar dhe e theksoj se mund të njoh shumë mirë historinë e një vendi tjetër, por jo të vendit tim, sepse ajo ishte e ndaluar dhe thellësisht e interpretuar mbi bazën e kultit të diktatorit, se si të ndërtohej kulti i diktatorit, ku banditi ishte bërë hero dhe themeluesit ishin shndërruar në tradhtarë. Cila është historia sot, cila duhet të jetë e vërteta e dokumenteve? Ne kemi histori qëndrese, kemi pasur dritëhijet tona, kemi bërë gabimet tona. Por kurora me pavarësinë e Kosovës bëhet një histori ndër më të ndriturat e një kombi. Një komb jetim, një komb, i cili historikisht, gjatë shekullit që shkoi, është mbështetur fuqishëm nga SHBA dhe ka fituar. Ne duhet t`i nxjerrim dhe ju duhet t`i mësoni. Shqiptarët duhet ta mësojnë historinë e tyre, siç ishte. Ajo nuk ka qenë kurrë rozë, nuk ka qenë kurrë kryekëput në pozitive dhe negative, siç duan ta paraqesin sot, me klishe tërësisht negative. Historia duhet të dalë siç është dhe unë besoj se ky vit, viti i 100 vjetorit të pavarësisë, do të jetë një frymëzim i madh për historianët tanë, do të jetë një frymëzim i madh për studiuesit tanë, që të nxjerrin të vërtetat historike të Shqipërisë dhe shqiptarëve.
Ju keni drejtuar vendin dy herë. Cila ka qenë reforma juaj me e vështirë?
Momentet më të vështira të karrierës sime politike kanë qenë dy. Ka qenë terapia e shokut. Çfarë ishte terapia e shokut? Në vitin 1992, Presidenti i Republikës merrte 16 dollarë rrogë, qytetarët merrnin 4 deri në 8 dollarë. Çmimet ishin simbolike, një kilogram bukë kushtonte 26 qindarka, sepse i tillë ishte deformimi i tregut që kishim trashëguar. Tani duhej që të liberalizoje çmimet dhe fillimisht, një grup produktesh më jetike si buka, mielli, sheqeri, orizi, gjalpi, vaji e të tjerë u mbrojtën, u mbajtën çmime të kontrolluara dhe u quajtën grupi i shportës. Mirëpo, nga njëra ana, ishte grupi i shportës, nga ana tjetër, tregu që nuk pranonte kurrë të punonte me këto çmime. Askush nuk kishte interes të punonte tokën. Duhej të importoje me 100 dhe të shisje me 2.5. Pra, një spirale ekonomike shkatërrimtare dhe rruga ishte që t`i nxirrje në treg dhe të liberalizojë çmimet. Ne e bëmë këtë dhe momenti ka qenë ky. Në një moment nga FMN u kërkua që buka të rritej dhjetë here. Unë thashë jo, buka do të rritet dhe do të dalë në treg me atë çmim. Ata kërkonin një çmim patjetër të përcaktuar 30 apo 60 lekë të vjetra, nëse nuk gaboj, unë nuk rashë dakord dhe bëra atë që mendova. Më thanë se nëse ndodh ndonjë destabilizim, do të kisha përgjegjësi vetë. Unë u them dakord dhe i rritëm çmimet. Sigurisht që ishte dhimbje, ishte shumë e vështirë, sepse në të vërtetë çdo kafshatë numërohej, por, absolutisht, ishte e vetmja rrugë për të mbushur dyqanet, të cilat ishin bosh. Sikundër magazinat tona ishin bosh, sepse ishte punuar vetëm 20 për qind e tokës bujqësore. Në fund të katër viteve, ne patëm një rritje prej 15 herë të çmimeve dhe një rritje prej 19 herë të rrogave. Pra, ne arritëm të shmangim pasojat. Ky ka qenë momenti i parë i vështirë. Moment tjetër i vështirë, shumë i rëndë për mua, ishte momenti i skemave piramidale. Ne nuk dinim se çfarë ishin. Ato filluan në vitin `91 dhe në mënyrë absolute, asnjëri nuk kishte dijeni se çfarë ishin ato, të paktën për mua. Cilat ishin njohuritë për to do t’ju jap një shembull. Në 17 janar të vitit `96, Guvernatori i Bankës Qendrore më bën një letër, ku më paralajmëron për rrezikun e tyre dhe më kërkon që ato të shndërrohen në banka. Imagjinoni edhe ai vetë se çfarë koncepti kishte, që do ishte katastrofa më e madhe, nëse ato do të shkonin drejt bankave. Ato vetëm banka nuk mund të shndërroheshin kurrë. Ato u fuqizuan shumë, gjykata u dha të drejtë atyre, për fat të keq dhe vendosëm që cilado që ishte piramidë, ta bllokonim. I bllokuam dhe tani momenti ishte në `97. Kundërshtari im ju tha qytetarëve se do të paguante çdo qindarkë. Të paguajë çdo qindarkë do të thoshte t`ua merrje paratë atyre që nuk kishin marrë pjesë në skemat piramidale dhe t`ua jepje atyre që kishin humbur paratë. Kjo nuk kishte moral. Kishte të bënte edhe me një moment të tjetër. Në disa momente, kombi është si individi dhe nuk ka individ të pranojë një borxh që se ka marrë. Borxhi është i vjetër sa njeriu dhe unë ju thashë jo, nuk mund të paguaj asgjë. Një borxh që nuk është marrë, nuk mund të njihet. Shkova në një postulat të lashtë dhe i qëndrova atij. Nuk mund të bëja një akt të tillë moral, sepse kjo do të thoshte të njihja një borxh që nuk ishte marrë kurrë nga qeveria dhe u vërtetua që qeveria nuk kishte prekur asnjë qindarkë prej tyre. Duhej që të merrja para të taksapaguesve, që nuk ishin angazhuar në skemat piramidal dhe të shpërbleja këta të tjerët. Nuk e bëra. Gjithnjë e kam pasur në ndërgjegjen time, nëse e pata drejt apo bëra gabim dhe nuk besoj se kam bërë gabim, sepse ajo krizë u kalua, megjithë se pati pasojat e veta, por u kalua në rrafshin ekonomik, shumë më shpejt, sesa, nëse krijoheshin spirale për zvarritjen e saj. Së dyti morali është moral. Njeriu nuk mund të njohë një borxh që nuk e ka marrë.
Sistemi i Bolonjës duket që ka imponuar një kërkesë të re ne tregun e punës. E thënë më qartë, për të gjetur një vend pune nuk mjaftojnë 3 vjet, por duhen 3+1 apo 3+2 dhe, ndërkohë që kostot e studimit janë rritur, oferta që vjen nga tregu i punës duket që nuk ka shumë lidhje me kërkesën, nga pikëpamja strukturore. Zoti Kryeministër, a mund ta konsiderojmë të suksesshëm Bolonjën në arsim dhe cilat, sipas gjykimit tuaj, janë pasojat në tregun e punës dhe në strukturën e të papunëve?
Procesi i Bolonjës është një proces europian, është një proces pan-europian. Europa e adaptoi këtë proces e frymëzuar nga modeli anglo-sakson, i cili, pa dyshim, për mua është model lider. Europa në union e adaptoi këtë model dhe mendoi se e ka pasur drejt. Absolutisht, synimi i tij më kryesor është përshtatja me tregun dhe ne duhet të bëjmë gjithçka që të zhdukim barrierat, të cilat pengojnë punësimin me trevjeçarin. Synimi kryesor është të punësoheni me trevjeçarin dhe pastaj, ju të keni zgjidhje, nëse doni të ecni më tutje, ecni. Synimi kryesor është të këputej në mes një sistem burokratik, i cili ju impononte juve nga viti i parë, në vitin e pestë dhe nuk ju jepte mundësi. Por, sërish e them, për ju dhe për vendin, shkollimi juaj më i madh është interesi më i mirë, sepse unë këtë nuk mund ta fsheh, ne nuk kufizojmë. Jemi në një stad dhe ne duhet të kemi edhe mirëkuptimin. Cili është stadi? Ne të gjithë, së bashku, duam që Shqipëria të bëhet vend i zhvilluar, por Shqipëria bëhet vend i zhvilluar mbi bazën e dijes. Pa dije, Shqipëria nuk bëhet vend i zhvilluar. Duhet të dimë që kemi gjithsej 240 mijë të diplomuar në universitete. Ju garantoj që Shqipërisë i nevojiten 600-700 mijë. Ne kemi një politikë të përshpejtuar. Në vitin 2005, ne kemi patur 4 herë më pak studentë për 1 mijë banorë, sesa vendet e Europës, në një kohë kur neve na takonte të kishim edhe më shumë se ata, sepse ne kemi shumë të rinj, jemi komb i ri. Pra, ëndrra universitare e të rinjve tanë ndrydhej, faktikisht, hidhej në rrugë dhe nuk përfillej. Në qoftë se është shtuar numri i studentëve nga 52 mijë në 138 mijë, për mua treguesi i parë është se ëndrra e të rinjve po ecën drejt shndërrimit në realitet. Dëshira e të rinjve për të studiuar në shkollat e larta ka qenë shumë herë më e madhe, sesa plotësohej ajo. Sot i jemi afruar mesatares europiane dhe duhet ta kapim atë, por, sërish, po të marrim përqindjen e popullatës me diplomë universitare, ajo është 7.8 për qind, në një kohë kur në SHBA është 32 për qind, në vendet e veriut është 27 për qind dhe kështu me radhë. Ne duhet të ecim dhe unë e kuptoj që ky sistem është në rrafsh sasior, por do të përqendrohemi që të bëjmë gjithçka për rrafshin cilësor. Ju garantoj për këtë. Ndërkohë, ju keni vështirësi për t`u adaptuar me tregun. Kjo nuk është përgjegjësia juaj. Ky është problem i degëzimeve më të mëdha që duhet të ketë sistemi ynë arsimor. Sot operohet në shkollat e larta me 520 programe, që ndoshta nuk janë të mjaftueshme dhe duhet të krijojmë programe të reja, për t`u përshtatur më mirë me tregun.
Si mendoni ta zgjidhni çështjen e pronave?
E drejta e pronës është e drejtë themelore kushtetuese për qytetarin, por e vërteta është se ajo është elementi më themelor i këtij sistemi. Në këto 20 vite, kjo e drejtë ka njohur zhvillimet e veta, duhet të them në masën dërrmuese mbi 80%, kjo e drejtë ka marrë zgjidhje ligjore, kushtetuese. Kjo e drejtë nuk do të thotë se është zgjidhur, se edhe 1% po mbeti pa zgjidhur, duhet të zgjidhet, sepse, siç thashë, është e drejtë themelore kushtetuese. Nuk është statistika ajo që i jep përgjigje problemit, këtu është zgjidhja, përgjigja. Cili ka qenë qëndrimi ynë? Ka dy qëndrime. Ka një qëndrim të kompensimit simbolik dhe e kanë ndjekur disa vende. Ne nuk kemi ndjekur këtë qëndrim. Ne kemi ndjekur qëndrimin e njohjes në vlerën e tregut, që është shumë herë më i kushtueshëm. Ne kemi ndjekur këtë qëndrim si zgjidhjen më të plotë. Cili është stadi aktual? Stadi aktual është se ne po punojmë shumë, megjithëse ka probleme të mëdha me pronën, që krijohen me mbivendosjet, keq-vendosjet dhe falsifikimet, me këto mekanizma të përdorura gjerësisht, për fat të keq, që do të marrin përgjigje nëpërmjet hartës dixhitale. Ne po ndërtojmë regjistrin e tokës dhe regjistri dixhital i tokës, pas regjistrit të gjendjes civile, është regjistri më i rëndësishëm i vendit. Pas ndërtimit të regjistrit, puna nuk ndërpritet. Por ky regjistër do t`i japë vlerësim të plotë dhe real të gjithë përmasave të problemit. Dhe unë sërish jam me idenë se ne duhet t`i qëndrojmë parimit të tregut, ndonëse është më i zgjatur, sepse kërkon burime shumë më të mëdha financiare, por e bën të drejtën e plotë.
Liberalizimi dhe masivizimi i arsimit të lartë, a garanton cilësi në universitetet shqiptare dhe barazvlefshmëri në diploma?
Jam plotësisht dakord me ju, që problem më kryesor, tani ne kemi cilësinë dhe përqendrimi ynë më maksimal duhet të jete tek cilësia. Ne besojmë se është e domosdoshme që të vendoset një mekanizëm i ri financiar në universitet tona, në të cilin, paraja të ndjekë studentin, studenti të ndjeke cilësinë. Nuk është proces i thjeshtë, sepse një nga misionet më kryesore të universiteteve është debati i lirë dhe kjo është normale, por unë besoj se me mekanizmin e ri financiar të sjellim një frymë të re menaxhuese në universitete tona, frymë, e cila do të shërbejë si bazë e një suksesi të ri. Këtë e them se universiteti juaj është sot një universitet i hapur, në një kohë të shkurtër, ka bërë një progres të madh. Universiteti juaj është i lirë dhe i angazhuar në lidhje shumë të fuqishme ndërkombëtare, të cilat janë shumë të domosdoshme dhe këto ekzistojnë. Ne do të bëjmë gjithçka për kushtet tuaja. Do të fillojë ndërtimi i kampusit të ri universitar dhe ju garantoj se do të keni një kampus shumë modern, do të keni bibliotekat, laboratorë shumë modernë, por, sërish, këto nuk mjaftojnë. Ne duhet të gjejmë stimulin, nxitjen që t’ju shtyjë juve drejt cilësisë, t`i shtyjë pedagogët drejt cilësisë. Nuk mund të them se ka qenë e papritur për ne, apo që se kemi parashikuar që ky masivizim do të ndikojë në cilësi, por masivizimi ishte jetik. Për të qenë vend i zhvilluar duhet të bazohemi në dijen dhe dija duhet të jetë e pranishme kudo. Sot kemi arritur dy tregues ndër më kryesoret, 70% e atyre që mbarojnë maturën hyjnë në universitete dhe 91% e atyre që mbarojnë klasën e nëntë ndjekin në shkollën e mesme. Këto janë arritje të mëdha. Tani duhet të përsosemi drejt cilësisë.
Doja të dija diçka për Universitetin e Durrësit, meqë përmendët kampusin universitar, do të doja të dija se kur do të ndërtohet ky kampus?
Vendi është përzgjedhur. Një vend me një sipërfaqe të madhe dhe u përzgjodh qëllimisht në mënyrë që të ndërtohet vërtet kampus. Është bërë tenderimi, është lidhur kontrata dhe shumë shpejt, ju do të inauguroni fillimin e punimeve. Natyrisht, është ndërtesa e parë, por do të vazhdohet me ndërtesat e tjera dhe Durrësit do të ketë një kampus tërësisht të ri.
Shpesh kemi dëgjuar të flitet që një nga prioritet e qeverisë në lidhje me edukimin do jetë formimi profesional. A ka qeveria një plan konkret?
Orientimi dhe formimi profesional është një nga çështjet më themelore që kemi dhe është një problem multidimensional. Sistemi, duhet të jemi realistë, në orientimin profesional, pas diplomimit, është në fillimet e tij. Por janë fillime të sigurta. Fakti që ne kemi liberalizuar dhe do të liberalizojmë edhe më tej masterin dhe më pas kurset, kjo është pikërisht për t’u dhënë mundësi të rinjve të orientohen drejt profesioneve, ku ata e shohin veten se japim më shumë, ose mund të sistemohen. Orientimi profesional ka problemin tjetër themelor të arsimit profesional, i cili në Shqipëri pësoi një rënie të lirë. Në vitin ’90, Shqipëria kishte rreth 540 shkolla të mesme, nga të cilat më pak se 50 gjimnaze dhe gjitha të tjerat shkolla bujqësore, të cilat formonin në drejtim të bujqësisë, kishte dhe një seri shkollash të tjera teknike, por të shumtat ishin shkolla bujqësore. Këto u mbyllën dhe pasojat qenë dy. Së pari, një rënie e menjëhershme e viteve të shkollimit tek shqiptarët, nga 11 tek 9. Së dyti, rënia e madhe e arsimit profesional, pasi nuk mund të vazhdohej në atë mënyrë, sepse nuk mund të kishe 400 shkolla bujqësore në Shqipëri. Kjo ishte absurde dhe ishte një sistem i bazuar mbi absurdin hiperkolektivist. Ne jemi përpjekur shumë në drejtim të arsimit profesional dhe ky është viti më shpresëdhënës. Kemi pasur vështirësi, sepse familjet nuk i çonin fëmijët në shkolla profesionale dhe vendosëm bursë për të gjithë ata që i dërgojnë në këto shkolla. Kjo funksionoi diçka, por jo dhe aq intensivisht. Këtë vit, nga njoftimet që kam nga Ministria e Arsimit, ka një rritje të ndjeshme. Raporti arsim profesional - arsim i përgjithshëm në vendet e BE është pothuajse 1 me 1. Tek ne, para dy vjetësh ka qene 22%, sivjet shpresoj të jete 24%. Pra, ka një tendencë rritje dhe ne do të bëjmë gjithçka për ta rritur më tej. Ka pastaj edhe variante të tjera, në rast se kjo nuk funksionon në këtë formë, do të detyrohemi të fuqizojmë komponentin profesional në të gjitha shkollat, sepse prej tij nuk mund të hiqet dorë, është jetik për përshtatjen me tregun.
A mund të kemi një rishikim të çështjes së stazhit, për të pasur një zgjidhje më të pranuar dhe cila ishte arsyeja e vendosjes së provimit të shtetit?
Po e nis me provimin e shteti. E vërteta është se nuk është më risi. Unë kam dhënë provim shteti në vitin ’67, kur jam diplomuar. Provimet e shtetit janë një imponim ndaj studentëve, për shkak të detyrimeve të tyre, kur ata marrin të ushtrojnë profesionin e tyre ndaj qytetarëve. Kjo nuk është një praktikë e re dhe as një praktikë shqiptare, por është një praktikë standard dhe një kusht, sepse profesionet e rregulluara janë një kush për integrimin në BE. Unë i kam ndjekur debatet televizive të studentëve me pedagogët, për problemin e tyre. Çështja e stazhit, po marr mjekësinë, ka qenë 3 vjet dhe është bërë 1 vit. Varietetet janë të ndryshme në botë. Nuk ka fakultet më të vështirë dhe me burokratik në SHBA, sesa Fakulteti i Mjekësisë, i cili është 8 vjet dhe pasi e mbaron, për të marrë një të drejtë për të punuar duhet të bësh një stazh, i cili ka qenë nga më të vështirët. Të tjerët e kanë një vit, siç e vendosëm ne. Stazhi është i domosdoshëm, por ajo çka unë mendoj se duhet të shqyrtohet janë disa kushte dhe për këtë jam dakord. Derisa ligji të kërkon një gjë, duhet që ligji të parashikojë një mbështetje për realizmin e saj. Ndaj, ju garantoj se ne do të përpiqemi që ta bëjmë sistemin sa më të përshtatshëm. Nuk mund të them të heqim dorë nga profesionet e rregulluara, edhe unë mund të kem mendimet e mia, por këto janë standarde europiane që kanë të bëjnë me përgjegjësi ndaj qytetarëve dhe nuk i lëvizim dot.
Duke dalë nga pyetjet e bëra deri më tani, dua të di cilët janë shkrimtarët tuaj më të preferuar, qoftë vendi apo të huaj, këngëtari juaj më i preferuar, lloji i pikturës që pëlqeni?
Me shkrimtarët unë kam një raport të tillë. Për vite të tëra mbaj njërin prej tre më shumë, pastaj kaloj tek tjetri. P.sh. në vit të dytë në Fakultet, gjatë gjithë vitit kam lexuar vetëm Dostojevskin dhe problemi ishte se duke lexuar edhe mjekësi, zhyteshe edhe me thellë sesa duhej në personazhin e tij. Pastaj kam qenë shumë i pasionuar pas Hygoit, Heminguejt, Markezit, Xhoisit. Me shkrimtarët, nuk qëndroj shumë besnik vetëm me një. Poetët i dua shumë. Lexoj poezi, i lexoj edhe si një lloj ushtrimi, sepse poezia të kërkon të përqendrohesh, nuk mund të lexosh poezi pa u përqendruar, por e dua dhe më disiplinon mendimin. Dëgjoj muzikë dhe iPad, iPhone i krijonë një avantazh të jashtëzakonshëm njeriut. Avantazhi për mua është se më jep mundësi të dëgjoj edhe këngët e para që më kanë bërë përshtypje në jetë, kur kam qenë fëmijë 5-6 vjeç, edhe ato të sotme. Kam dashur shumë këngëtarë dhe vazhdoj t`i dua. Sidomos kur ke një fonoteke të pasur, të shtrirë në kohë. Natyrisht, unë kam listat e mia më të pëlqyera në iPhone dhe në këto lista do të gjesh Edith Piaf, por do të gjesh edhe Adel, apo Amy Winehouse. Dua t`ju rrëfej se unë për muzikën bashkëkohore kam si instruktore mbesën time, Sarën, 14 vjeç dhe unë i besoj zgjedhjeve që bën ajo.
Vështirësitë që po has Europa në vitet e fundit, a do e vështirësojnë integrimin tonë në BE, apo ai do të vazhdojë të mbetet synimi ynë më i madh?
Për ne integrimi në BE, mbetet prioriteti më i madh i këtij shekulli, pas anëtarësimit në NATO dhe ne do të vazhdojmë me të gjithë përpjekjen tone të përmbushim çdo detyrim që rrjedh ne procesin e anëtarësimit. BE është një bashkim vlerash, në të cilën qytetarët bëhen më të sigurtë, më të lirë. BE, në një aspekt, është një rregull ndërkombëtar, nga i cili përfitojnë të gjithë vendet anëtare. Në mënyrë të padiskutueshme, ne kemi pasur një pengesë dhe unë e kam theksuar, përderisa një forcë kryesore politike merr përsipër të mos votojë ligjet me 3/5 që kërkohen nga BE, Brukseli ka të drejtë të thotë zgjidhni këtë problem, sepse pavarësisht se ti thua se këta nuk janë anti-europianë, por e kanë atë si mekanizëm për të ardhur në pushtet, kjo nuk na intereson, neve na intereson që forcat politike të votojnë ligjet që janë për qytetarët shqiptarë. Unë këtij qëndrimi i përmbahem. Ne do të bëjmë gjithçka për t`u anëtarësuar. Kriza është më e thella që ka njohur BE, që nga themelimi i saj dhe, për fat të keq, kriza ka ngërthyer arritjen më të madhe të këtij Bashkimi, që është euro, monedha e përbashkët. Ju i përkisni erës së euros, por duhet të dini që një nga krenaritë e mia më të mëdha ka qenë leku, siç ka qene marka për gjermanin, franga për francezin, lira për italianin, sepse monedhat janë simbole kombëtare. Këto u dorëzuan dhe u krijua euro dhe kjo përbente një hap kolosal përpara, në kuadrin e bashkimit. Vështirësia është e euros, por është edhe më e thellë, vështirësia duhet të jete në faktin se financat e shekullit që shkoi nuk do të mund të jenë më financat e këtij shekulli. Rregullat mbi të cilën funksionuan financat e shekullit të njëzetë janë qartësisht difiçitare sot dhe njëri prej tyre është borxhi. Borxhi është një proces, një fenomen që ka shoqëruar zhvillimin e kapitalizmit, që është kontraktuar në dekada. Ti merr borxh, investon në një industri, në një proces dhe kjo e rikthen dhe ti paguan. Qartësisht bëhet evidente se faturat nuk po paguhen dot. Çka do të thotë se borxhi është marrë jo mbi bazën e kritereve solide dhe kanë krijuar tani pamundësinë e pagesës. Shtoi kësaj faktin se euro, në mënyrë suplementare, është një monedhe e vetme me 17 Ministri Financash, të cilat nuk funksionojnë në unitet. Problemi shumë serioz është euro, se ekzistojnë të gjitha potencialet për t`u kapërcyer kjo krizë dhe do kapërcehet. Kjo krizë nuk ndodh në një kontinent të varfër, por ndodh në një kontinent më të pasurin e botës. Kriza nuk ndodh në një kontinent pa ekonomi reale, sepse ekonomia reale e Europës është ekonomia më e fuqishme në botë. Merrni Italinë, e cila është një vend që prodhon nga sateliti, tek shishja e verës së cilësisë më të mire. Pra, ka një ekonomi reale. Por është sëmurë mekanizmi financiar. Dy vite nuk është se kanë gjetur ndonjë zgjidhje. Përpjekjet janë të jashtëzakonshme, uroj dhe shpresoj që euro të mbetet, sepse ajo përbën pas themelimit të BE, arritjen e dytë më të madhe të popujve të Europës.
Shumë kompani kërkojnë eksperiencë pune, çfarë keni të implementuar në program për punësimin e këtyre studentëve?
Cili është qëndrimi im për problemin e parë, arsimin privat. Në rast se ju i referohemi sistemeve, sistemet më të avancuara janë ato që kanë pranuar arsimin privat, ose kanë vendosur mekanizma menaxheriale të njëjta me ato private. Do të jap një shembull. Në këtë reformë, ne punojmë me një ekspert shumë të njohur britanik dhe një ditë e pieta se sa universitete private ka Britania. Përgjigja e tij ishte se mund të ketë 1 ose 2, ose mund të mos ketë, por universitetet e Britanisë funksionojnë si universitetet më private, se gjithë universitetet private të tjera. Kjo për Britaninë. Kurse në SHBA, në sistemin e arsimit të lartë, i cili përben dhe gjënë me të çmuar që ka ai vend i lirisë, kontribut të jashtëzakonshëm ka sektori privat. Absolutisht që sot ka dobësi në sektorin e arsimit privat, por realiteti është ky që po të hysh dhe të studiosh kriteret, kushtet, këto dobësi ekzistojnë edhe në shumë universitete publike, pra, nuk janë vetëm të sektorit privat. Sektori privat përbën një mundësi mobilizimi shumë të madh fondesh shkollimi. Sektori privat përbën një mundësi tjetër të madhe, për shtimin progresiv të stafit akademik të vendit. Një nga dobësitë e mëdha të sistemit tonë është ky. Unë nuk them se ne do të shkojmë siç është një fakultet mjekësie në Baltimore, që ka 960 pedagogë për 460 studentë. Të gjithë janë kërkues, studiues, por raporti që ne kemi student-pedagog është i papërshtatshëm. Ne duhet të kemi shumë më tepër. Këto universitete bëjnë mirë të afishojnë stafet pedagogjike, sepse ka stafe pedagogjike të rinj të mirëshkolluar, të cilët kanë dhe duhet të kenë ambicie për të përmirësuar punë e tyre. Ne, si qeveri, duke u përcaktuar që e mbështesim dhe e nxisim arsimin privat, ne kemi një gjë në dorë, klasifikimin e tyre. Ne morëm një kompani gjermane dhe ajo bëri një klasifikim dhe e shpalli atë. Ky proces do vazhdojë. Edhe ndaj kësaj kompanie pati kritika dhe është normale, nuk jam kundër, por kjo kompani është zgjedhur tani për klasifikimin në mbarë Europën. Ju garantoj se përveç klasifikimit, nuk kemi mekanizëm për të kontrolluar cilësinë. Ne do të bëjmë gjithçka, por, në fund, do jetë klasifikimi dhe ky klasifikim do të shkojë duke u forcuar. Ka pasur klasifikime që janë bërë në vende të tjera dhe më pas u mbyllën të gjitha. Unë nuk jam për këtë, por të jepet mundësia për tu përmirësuar kërkesat, ke një afat dhe duhet të përmirësosh cilësinë. Nëse e përmirësojnë mire, përndryshe nuk kanë të ardhme. Lidhur me punësimin. Punësimi, krijimi i mekanizmave të punësimit është objektiv themelor i kësaj qeverie dhe i çdo qeverie. Si student në biznes ti e ke më të qartë krizën e madhe që ndodh sot, në Europë dhe në botë. Jemi nga më të paktat vende, sipas vlerësimeve të disa institucioneve ndërkombëtare, që nuk kemi rritje të papunësisë, por rënie të papunësisë. Dhe kjo, sepse me mekanizmat që kemi vendosur ne ia kemi dale dhe vitin e kaluar, ne kemi qenë i vetmi vend me rritje të investimeve të huaja në Shqipëri. Vitin e kaluar, sipas statistikës së UNCTAD-it, e cila është më e sakta, në Shqipëri janë investuar vetëm nga të huajt, përjashto investimet vendase, 1 miliardë e 97 milionë dollarë. Pra, nuk kemi mekanizëm tjetër më të fuqishëm që të bëjmë gjithçka për një klimë biznesi më të mirë. Dhe meqenëse jam këtu, po ndalem ne çështjen e taksave. Ju dëgjoni që opozita bërtet me të madhe të rrisim taksat, të vendosim taksën progresive. Tani dua t’ju bëj një qartësim në këtë mes. Pyeteni një arsimtare, një infermiere, një mjek, një punonjës, i cili me politikën e mëparshme të taksës progresive arrinte të merrte 220 mije lekë rrogë dhe pasi paguante taksën, merret 213 mije lekë. Sot, po ky person merr 510 mijë lekë dhe pasi paguan taksën, merr 450 mijë lekë, cilën do preferente ky punonjës 213-mijëshin apo 450- mijëshin. Kur ardhëm në pushtet në vitin 2005, ne premtuam revolucionin fiskal. Të ardhurat nga tatimet dhe doganat, në vitin 2004, ishin 97 miliardë lekë, ndërsa të ardhurat nga tatimet dhe doganat, në vitin 2009, duke ulur taksat, duke vendosur këtë sistem fiskal, u rritën në 188 milionë lekë. Pse këto janë të lidhura? Sepse kjo bëri të mundur të dyfishojmë rrogat, sepse, nëse nuk do të vendosnim këtë sistem fiskal, ne do të ishim me të ardhurat e mëparshme. Ne vërtet vendosëm një sistem të tillë 10%, por ky sistem bëri të mundur një rritje të madhe të të ardhurave. Ky sistem bëri të mundur që nga viti 2005 në vitin 2011, ne kemi marrë në buxhetin e shtetit 8 miliardë dollarë më shumë, sesa ç’merrej me ecurinë e mëparshme dhe këto kthehen në punësim dhe në rroga. Përse Shqipëria që nuk ka taksë progresiste nuk pësoi krizë, kurse ata me taksë progresiste pësuan krizë?! Taksa, e thotë Regani, kurrë nuk mund të luftosh varfërinë duke luftuar të pasurit dhe shembulli më tipik jemi ne, me sistemin e shkuar. Ka një studim të një grupi më serioz ekonomistësh të Oksfordit, që kanë marrë në studim 800 mijë sipërmarrje për dhjetë vjet dhe ky studim ka dëshmuar se ulja me 1 dollarë e taksës së fitimit nga ky dollar 0.54 i takon punëtorit, i kalon në formë rroge, shtim vende pune, kushte pune. Prandaj ata që përdorin dogmën e vjetër luftë me të pasurit, ajo nuk zgjidh. Ne do të vazhdojmë dhe ju them se në mënyrën më periodike, ne insistojmë më tej të lehtësojmë bizneset, të krijojmë më shumë vende pune.
FUND
