Intervistë me shkrimtarin amerikan, Louis Romano, autor i librit “BESA”, marrë nga shkrimtarja shqiptare me banim në SHBA, Raimonda Moisiu.
Shkrimtari Louis Romano është lindur dhe rritur në Bronx, New York. Ai ka jetuar për vite në lagjen “Little Italy”, një bllok banesash të Bronx-it, në qytetin e New York-ut. Mbas një karriere të suksesshme në biznes, ai u dha mbas pasionit të hershëm të tij për të shkruar. Rezultati debutues i parë i tij do të ishte romani, “Fish Farm” (Rezervati i Peshkut)”. Ndërsa në pranverën e vitit 2011, botoi vëllimin me poezi; ”Foleza e ankthit” “ Kohët e fundit shkrimtari amerikan, Louis Romano botoi librin ‘fiction’ në gjuhën angleze,të titulluar me fjalën më domethënëse në gjuhën shqipe: “Besa”.
Një histori mjaft e bukur dhe e shkruar mjaft mirë me talent e përkushtim. Për realizimin me sukses të këtij romani, shkrimtari Lous Romano studioi kulturën shqiptare për vite, veçmas i intriguar ato c’ka ai lexonte për ngjarjet nga GJAKMARRJA. Autori nuk ngurron të bëjë krahasimin me “Vendetta siciliane”. Ashtu siç është e vështirë të shpjegohet koncepti “Vendetta Siciliane” po ashtu është e vështirë për të shpjeguar këtë koncept për njerëzit që nuk e kuptojnë fenomenin e GJAKMARRJES. Meqenëse fjala “BESA” është e vështirë të përkthehet në gjuhën angleze dhe për të shmangur konfuzionin, disa miqtë e tij shqiptarë dhe amerikanë i sugjeruan që shkrimtari duhet të provonte një titull tjetër. Por shkrimtarit Louis Romano, termi ”BESA” ju duk tejet domethënës dhe se fjala “BESA” është shumë e rëndësishme në gjuhën shqipe.
Libri “BESA” është më tepër në lidhje me fjalën e nderit, kodi i respektit dhe i premtimeve të mbajtura, më shumë se- hakmarrje. Autori Louis Romano ka njohuri të mira të kulturës dhe historisë italiane. Kjo edhe për shkak të origjinës së tij. Është një rrëfimtar shumë i mirë e i zoti, di sa ta tregojë e shkruajë atë. Ai shfaqet autentik dhe i sinqertë. Shkrimtari amerikan Louis Romano tashmë në të 60-a ka filluar karrierën e tij për të shkruar vonë. Ai ka një histori të suksesit në industrinë e energjisë, përfshirë këtu edhe pozicionet menaxheriale të mëparshme me kompani të tilla si “Hess & Castle Oil”. Aktualisht drejton biznesin Informa Energy, Inc. Dhe një partner ne firmën e konsumimit të energjisë. Në këtë bisedë, Louis Romano shpalos historinë e tij, se çfarë e frymëzoi atë personalisht, një shkrimtar amerikan, për të shkruar në lidhje me kodin e shenjtë shqiptar “BESA”.
******
Na tregoni kush është shkrimtari Louis Romano? Ku jetoni? Kur keni menduar për herë të parë, t’i përkushtoheni artit të të shkruarit?
Unë jam nga Bronx, New York, aktualisht jetoj në Neë Jersey. Unë gjithmonë jam shquar për të shkruar, kështu që kam filluar të shkruaj që nga shkolla e mesme e në kolegj. Në fakt vëllimin me poezi” Foleza e ankthit” (ANXIETY’S NEST) që u botua në pranverën e vitit të kaluar ishin poezi të shkruara kohë më parë që në vitet ’60-‘70s. Ndërsa unë e familja ime u kujdesëm për të ngritur biznesin tonë, unë kam pasur pak kohë apo aspak, për t’iu përkushtuar artit krijues. Jo se nuk do të shkruaja por nuk do të ishte e njëjta gjë si të shkruash një libër. Por gjithsesi unë i premtoja vetes time se kur unë të mundem do të shkruaj një ditë. Dhe premtimin e mbajta në moshën 58 vjeçe, katër vjet të shkuara fillova t’i përkushtohem artit kreativ.
Besoj se kjo zgjuarsi vjen nga diku në gen….A ka qenë ndonjë nga prindërit të cilët kanë shkruar? Kush iu ka inkurajuar ju, të shkruani?
Prindërit e mi kanë qenë shumë punëtorë, dhe nuk kanë pasur kohë për të shkruar. Unë kam studiuar në një shkollë të mesme katolike dhe ka qenë mësuesi im ai që më ka inkurajuar i cili pëlqente shumë essetë e mija me rreth 500 fjalë. Tema e një esseje njëherë ishte një personazh real e i paharrueshëm i jetës time. Mësuesi im pat qenë Kapiten ne Ushtrinë e SHBA-ës, kështu që kur unë shkrova për vëllain tim më të madh Anthoni i cili ishte ushtar në Vietnam në atë kohë, mësuesi e lexoi atë duke u lotuar. Në fakt unë nuk kisha vëlla më të madh ushtar në Vietnam. Ajo c’ka unë shkrova ishte krejt imagjinatë. Mësuesi im kurrë nuk e morri vesh që ishte fantazi dhe për vite me radhë më pyeste për “vëllain tim, Anthony”, ndërsa unë vazhdoja të fantazoja histori të ndryshme për të. Në atë kohë unë mbeta jo vetëm në atë kurs, por dhe në disa lëndë të tjera. Mësuesi iu tha mësuesve të tjerë që më kishin ngelur në klasë, se Lou nuk është aq i mefshtë sa ju e mendoni. Kjo është mëse e vërtetë.
Të shkruarit ishte instinkt i brendshëm apo ju e ndjenit se duhet të shkruanit?
Është mëse e vërtetë! Ngjarjet dhe poezia lindën krejt papritur te unë. Unë kurrë nuk e detyroja veten për të shkruar. Kam qenë në klinikën e një doktori, kur u frymëzova dhe kam shkruar një nga poezitë e mija më të mira, vetëm duke soditur një çift që ishin në dhomën e pritjes.
Sapo keni nxjerrë nga botimi librin tuaj të fundit “BESA”. Pse e keni titulluar librin tuaj në gjuhën shqipe dhe si keni arritur të realizoni botimin e tij?
Fillimisht librin e kam botuar vetë. Por më pas ka qenë Shtëpia Botuese; 9ine Inc Publishing. që e botoi atë. Për realizimin me sukses të këtij romani kam studiuar kulturën shqiptare për vite, veçmas kam qenë i intriguar ato ç’ka unë lexoja për ngjarjet nga GJAKMARRJA. Ashtu siç është e vështirë të shpjegohet koncepti “Vendetta Siciliane” po ashtu është e vështirë për të shpjeguar këtë koncept për njerëzit që nuk e kuptojnë fenomenin e GJAKMARRJES. Meqenëse fjala “BESA” është e vështirë të përkthehet në gjuhën angleze dhe për të shmangur konfuzionin, disa miqtë e mi shqiptarë dhe amerikanë më sugjeruan që duhet të provoja një titull tjetër. Por termi ”BESA”më dukej tejet domethënës dhe zbulova se “BESA” është shumë e rëndësishme në gjuhën shqipe. Libri “BESA” është më tepër në lidhje me fjalën e nderit, kodi i respektit dhe i premtimeve të mbajtura, më shumë se- hakmarrje.
Çfarë ka qenë e dobishme në lidhje me atë eksperiencë për ju? Cilat ishin impresionet tuaja të para?
Orët e leximit dhe të hulumtimit kanë qenë tejet instruktive e ndriçuese për mua. Koha që kam kaluar me miqtë e mi shqiptarë në shtëpitë e tyre, zyra, dasma dhe funeralet e tyre kanë ndikuar shumë te unë. Ashtu sikundër ne italianët, shqiptarët janë njerëz të ndjeshëm, bujarë, mikpritësa, të gjallëruar, flasin me zë të lartë, të zëshëm, të vetëdijshëm dhe seksi. Unë ndjehem si në shtëpinë time me ta…
Nga ku i keni marrë subjektet? Ishte e vështirë për të arritur në ato gjëra që ju shkruani në lidhje me to? Që ku fillon ky libër?
Subjektet e mia i morra të gjithë rreth e rrotull meje – në rrugët e New York City.
A e keni ndërmarrë ndonjë studim për kulturën shqiptare, apo keni qenë frymëzuar nga diçka tjetër?
Një nga klientët e mi të biznesit më dhuroi Kanunin. Kam lexuar atë dhe ri-lexuar atë. Ky ka qenë një “terren” trajnimi për mua.
A keni miq të tjerë që ju dhanë idenë për rrëfimin “Besa”?
Po. Rick dhe Shpresa Metalia Elezi janë ata që kanë influencuar me ndihmesën e tyre. Miku im i dashur Hamdi Nezaj dhe miku im i golfit, Dino, anëtar i Bordit,- kanë qenë një ndihmesë e madhe.
Libri “Besa” ka një strukturë veçanërisht interesante. Si e keni realizuar atë?
Unë jam prozator- rrëfimtar i ngjarjeve. Dhe ky është një rrëfim.
A ka ndonjë diçka tjetër që ju ka ndihmuar në atë periudhë të ngarkuar teksa ju ishit duke shkruar romanin?
Po është mëse e vërtetë! Besnikëria, mikpritja dhe inkurajimi nga miqtë e mij të shtrenjtë shqiptaro-amerikanë dhe anasjelltas. Gjeja kohë të qetë për të shkruar, në zyrë, në shtëpinë time . por pjesën më të madhe të librit e kam shkruar gjatë pushimeve për të luajtur golf në Republikën Domenikane dhe Meksikë. Gjithmonë gjej kohë për të shkruar.
Kanë thënë se libri “Besa”, i Louis Romanos dëshmon të jetë një histori e vërtetë. A është ky libër i bazuar në fakte të vërteta?
Ka disa fragmente realë brenda rrëfimit por libri është kryesisht fantazi.
Cilat ishin ankesat e redaktorëve?
Fjalët shqiptare ishin një sfidë për ta, por siç e theksova më lart ne kemi punuar me ndihmën e miqve të mi, shqiptaro-amerikanë..
“Besa” ishte konceptuar fillimisht si një dramë jo si një komedi. A jeni përpjekur për të riformuar botën politikisht, atëherë?
“BESA” nuk ka asnjë lidhje me komedinë. Unë jam përpjekur për të treguar se hakmarrja është diçka që ne kemi nevojë për të lënë pas nesh.
A keni menduar ndonjëherë për ta shkruar skenar filmi? A do të jeni në gjendje ta bëni atë?
Nuk kam tentuar deri më tani për të shkruar një skenar filmi. David Armstrong, një shkrimtar mjaft i njohur për filmat Sci-Fi,ka shkruar skenarin e “Besa” dhe ka fituar çmime. Kjo po do të bëhet një film.
Zakonisht sa një përshkrime regjisoriale mund të bëjë një shkrimtar për të realizuar një skenar-filmi?
Sipas mendimit tim regjisori ka nevojë për të parë filmin, dhe volumin e faqeve të librit. Kjo mund të dëmtojë regjisorët gjatë procesit krijues.
Nëse kjo do të ndodhë, si do të ndiheni ju në rast se “Besa” që ju keni shkruar, bëhet film, por dikush tjetër do të jetë regjisori i saj, a do ta mendoni se kjo do të jetë krijim i juaji?
Patjetër. Historia e “Besa” është baza që skenari i filmit do të ndërtohet. Unë shpresoj dhe do të ndihmoj me çdo mënyrë që mundem.
A janë shkrimet tuaja, essetë,novelat poezitë janë të sajuara apo origjinalet tuajat? Për mua që i kam lexuar kam mendimin se ato janë emocionet tuaja origjinale…
Keni të drejtë. Gjithçka është nga brenda meje. Emocionet e mia nuk janë të sajuara, por janë ndjenjat origjinale..
Pse shkruani?
Pse artisti pikturon një pikturë ose një skulptor bën një skulpturën e tij?
Të shprehurit e ndjenjave, dashuria për njerëzit, dashuria njerëzore dhe dashuria për të komunikuar me botën njerëzore..
Ju jeni amerikan, italian në origjinë…Cilat janë ndjenjat tuaja për Kosovën dhe kulturën shqiptare në tërësi?
Unë pëlqej shumë traditat tuaja, muzikën, dhe dashuria për jetën, ushqimet, respektin dhe nderimin që ata tregojnë për prindërit, familjen, miqësinë dhe bujarinë veçmas me të huajt. Brenga ime e vetme është që nuk jam në gjendje të flas gjuhën tuaj të bukur shqipe.. A ka shkolla të gjuhës shqipe në New York City? Besoj se ka, por unë mbase jam i moshuar për ta kapur e mësuar atë. Ashtu si trashëgimia e kulturës sime siciliane dhe trashëgimia e kulturës shqiptare është një kulturë që u mënjanua nga kulturat e tjera. Por zemrat e sicilianëve dhe zemrat e shqiptarëve kurrë nuk mund të ndryshojnë e të mënjanohen.
Si do ta interpretoni krizën e tanishme ekonomike globale? Është fantazi apo një realitet i dhimbshëm?
Unë e shoh atë si një riciklim të biznesit. Ky i fundit, jo ndryshe nga depresioni i madh është globale dhe më gjerë dhe me sa duket e pamundur për t’u zgjidhur. Unë besoj në rrugën kapitaliste të jetës për të mirën e njerëzimit dhe do ta refuzoja kategorikisht komunizmin, socializmin dhe teorinë marksiste. Unë akoma shpresoj se do të dalin udhëheqës të zotë për të na nxjerrë nga kjo krizë e vështirë globale..
Na tregoni diçka rreth librave të tjerë që keni shkruar. Çfarë jeni duke shkruar tani?
Libri im i parë në zhanrin e prozës është “Rezervati i Peshkut” (Fish Farm). “Besa” është libri im i dytë në këtë gjini, me të cilin mendoj se kam bërë një punë shumë të mirë. Jam në proces të redaktimit të një libri tjetër dhe gati më shumë se gjysma e tij është redaktuar. Ky libër është në lidhje me një vrasës serial. Jam në proces të një libri me foto për një burrë 82 vjeçar i cili jeton në Bruklin dhe kurrë nuk ka pasur ujë të ngrohtë apo ngrohje në shtëpinë ku ai jeton edhe sot e kësaj dite. Mjerisht ky është një libër rreth një individi që është abuzuar me të dhe aspak imagjinar.
Një mesazh për komunitetin e shkrimtarëve shqiptaro-amerikan?
Madhështia e popullit shqiptar duhet t’i rrëfehet botës. Jo vetëm gjendjen e Shqipërisë dhe Kosovës përmes viteve të shtypjes, por atë që është në zemrat dhe mendjet e shkrimtarëve dhe artistëve shqiptarë. Unë shoh Rilindjen italiane dhe pyes veten se çfarë po ndodhte në Shqipëri gjatë asaj periudhe. Pse kaq pak kreativitet nga njerëz të tillë të shkëlqyer, të ndjeshëm dhe të talentuar. Unë besoj se arti, arti i të gjithë popullit shqiptar gjatë asaj periudhe u përpoq ta ndriçonte historinë në njëfarë mase por ndodhi edhe ajo që arti u persekutua prej tyre… Kjo nuk mund të ndodhë dhe nuk do të ndodhë më në një Shqipëri të lirë. Ajo çfarë shqiptaro-amerikanët kanë arritur në 50 vitet e fundit në SHBA-ës në biznes e tregëti është vërtet impresionuese. Ajo çfarë komuniteti i shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë do të bëjë –do të mbetet EPIKE! Së pari, ne duhet të inkurajojmë të gjithë shqiptaro-amerikanët për të lexuar librin “BESA”! Jo sepse shqiponja me dy koka është në kopertinën e parë, por për shkak se ata duan për të pasuruar veten me fjalët dhe mendimet.
