Sabit Brokaj, ish-ministri i Mbrojtjes flet rreth çështjes së asgjësimit të lëndëve helmuese luftarake të Sirisë. “Jam kundër mbërritjes së LHL-ve në Shqipëri. “Persona publikë”, po nxisin frymën antiamerikane, është shprehur ai për mikrofonin e "Shekullit"
Ai është kundër shkatërrimit të lëndëve helmuese luftarake të sjella nga Siria në territorin shqiptar. Dhe për këtë jep shpjegimet e tij si mjek e ish ushtarak. Por kjo nuk e pengon të thotë se ai që duhet të heshti në këtë rast është Berisha, si një njëri që armët kimike ka dashur t’i përdori kundër popullit të tij, pikërisht në vitin 1997.
Shqipëria nuk ka më Lëndë Helmuese Luftarake dhe është krijuar një përvojë për shkatërrimin e tyre e tyre. Pas kësaj përvoje mund të jemi në gjendje të përballojmë një operacion të tillë?
Në fakt nuk mund të thuhet që nuk kemi përvojë, por gjithsesi unë gjykoj që përvoja është e pamjaftueshme. Së pari për llojin e sasinë që pretendohet të vijë. Por dhe LHL-të, nuk janë po të njëjtat që ka pasur në depozita ushtria shqiptare, pra ne nuk kemi pasur “Zarin” dhe as “VX”. Ne kemi pasur një sasi prej 16 ton që u shkatërruan, por në rastin konkret bëhet fjalë për shumë më tepër se kaq. Teknolgjikisht ne nuk kemi kapacitete në infrastrukturë. Tjetër gjë është edhe kohëzgjatja e këtij procesi, kemi të bëjmë me një kohëzgjatje shumë e madhe. Të flasim më konkretisht: Edhe në Gërdec nuk deshi njeri që të shpërthente municioni. Një aksident njerëzor ishte. Por probabiliteti, që në një kohë të gjatë në një proces më të ndërlikuar, aksidenti nga një gabim njerëzor apo nga ndonjë arsye tjetër, është shumë më i madh. Ndaj gjykoj se veprimi kundërshtues është i arsyeshëm, aq më shumë që kjo mori edhe karakterin e panikut. Dhe të marrim një shembull, që në një kinema me 700 veta, dikush të thërrasë “ra zjarr” pa qenë fare e vërtetë, njerëzit do të shtypin njëri-tjetrin dhe do ketë viktima paçaka se në të vërtetë s’kishte zjarr. Paniku në fakt nuk u shkaktua nga pala jonë, por demonstrimi kundër këtij lloji ka dhe elementë që unë i gjej plotësisht të justifikueshëm. Fillimisht ishte një media e huaj që tha se do të vijnë në Shqipëri lëndët kimike. Dhe ne besojmë gjithmonë më shumë të huajt se sa veten. Por kur “ata” thanë se do vijnë në Shqipëri LHL-të siriane dhe qeveria shqiptare nuk foli gjë. Dhe ndaj qeverisë shqiptare, duke e ditur që historikisht qeveritë tona kanë qene servile dhe të mefshta, menjëherë lindi dyshimi. Dhe këto dyshime kishin në bazë fillimin e një paniku.
Si do ta cilësonin qëndrimin e kryeministrit për çështje?
Kryeministri foli korrekt dhe aq duhet të thoshte. D.m.th që është bërë një bisedë e tillë, por nuk ka një vendim të tillë. Dhe cilido kryeministër këto fjalë do të thoshte dhe kaq do të thoshte, asgjë më tepër. Mirëpo del një Uoker, apo një tjetër nga përtej Atlantikut dhe thotë: “shiko se vendimi u mor dhe ato erdhën”. Theksoj se një amerikan si Uokeri apo ndonjë tjetër, besohet më shumë se kryeministri ynë, që për rastin konkret ishte shumë korrekt në komunikim me popullin e vet. Kaq mjafton që të lindi dyshimi për kryeministrin apo për qeverinë dhe të krijohet një frymë, që në të vërtetë ka vërtet informacione të pamjaftueshme dhe një qëndrim jo aq të prerë, sa për t’i dhënë mundësi të krijohet situata. Por deklarimet e kryeministrit për mua kanë qenë korrekte dhe kaq mund të thuhej, dhe fryma që u krijua nga komunikues të huaj, nga media të huaja apo dhe nga ekspertët të huaj, doemos solli këtë çast paniku. Gjykoj që edhe deklaratat e mëparshme të bëra nga Rama apo nga Meta, kanë qenë korrekte dhe të mjaftueshme që procesi të ndiqet në mënyrë të natyrshme. Pra nuk tha njeri që “të mos diskutohet”, nuk tha njeri “të mos shikohen shumë elementë edhe me ekspertët”. Pa diskutim. Por e thashë dhe më parë se, fara që u mboll nga komunikimi me jashtë, solli këtë situatë, që të thuash tani se patjetër do të këtë vendim parlamenti, patjetër do të ketë referendum. Padyshim opozita do mundohet ta shfrytëzojë këtë çështje nga të dyja anët. Edhe po qe se Rama do të fliste prerë e të thoshte “jo ne nuk pranojmë” do të quhej antiamerikan, por edhe po të thotë “do të shohim gjërat një për një” do të quhet pro-amerikan dhe anti-popull apo servil. Kështu që gjykoj se kësaj fryme, që është normale në një popull, në ngacmime të tilla dhe në diferenca të tilla midis pohimit në vend dhe ngacmimeve nga jashtë, të lindin situata të tilla. Si të thuash psikoza e turmës është sëmundje ngjitëse të cilën nuk e parandalon dot. Dhe vjen ky çast.
Opozita tanimë është ngritur kundër këtij “vendimi”. A është një veprim që e mbështesni?
Për mua opozita me zë të plotë u ngrit kundër kur pa turmat. Fillimisht edhe opozita ka qenë e matur dhe nuk është se u shpreh në mënyrë të prerë apo radikale. Kur pa që kishte popull që lëvizte kundër Ramës, pra kundër qeverisë dhe tha që “po e shfrytëzoj unë këtë rast”. Dhe po bën deklarime që në fakt më shumë po i bëjnë dëm vetë asaj. Politikanët e opozitës mendojnë se do të përfitojnë nga fakti që duke qenë turma dyshuese dhe pretenduese ndaj Ramës, do të bëhet me PD-në. Këtu është si të thuash “budallallëku” i opozitës. Nuk është se opozita fiton me këtë rast, se këto janë vendime të mëdha dhe vendimet e mëdha duhen gjykuar me gjakftohtësi sa nga pushteti aq dhe nga opozita. Sepse opozita ishte në pushtet dhe sërish nesër do të vijë në pushtet.
Berisha po përpiqet të marrë një rol në këtë situatë? Si e gjykoni ju këtë rol të tij duke qenë se ai para pak kohe la detyrën si kryeministër?
Berisha bie shpejt në histeri. Po pa popull përpara nuk duron. Është si puna e demit me toreadorin, i cili ndizet dhe sulet sapo sheh bezen e kuqe. Saliu nuk ka reflekse që ta përmbajnë kur shikon turmën, aq më shumë tani që është realisht i braktisur edhe nga njerëzit e tij, jo vetëm nga shqiptarët në tërësi si popull. Ai tani gjykon së “më erdhi shansi që të ringjallem, të hipi në podium dhe të bëjë ndonjë çudi”. Kur ai vetë s’ka bërë asnjë herë ndonjë çudi përveç marrëzive. Ndaj dhe kjo është një marrëzi tjetër. Por cili është roli i Berishës? Pse e merr këtë rol ai kur atje ka një kryetar PD-ja i cili ka dhe konfidencën e vet, në takimet e tij me autoritetet e huaja? Ç’punë ka në këtë mes Saliu kur realisht ai, Lëndët Helmuese Luftarake që i dispononte vetë, u sul t’ia hidhte popullit të vet. E kam fjalën për Lëndët Helmuese që u dërguan në Vlorë por që fatmirësisht nuk u përdorën nga policia. Po ky njeri çfarë nuk bëri që të sillte helme të pakontrolluara në Shqipëri. Pra nga na doli ky ish-kryeministër që armët kimike të vetat ka dashur t’i përdori kundër popullit të tij dhe helmet e botës me ligj deshi t’i sillte në Shqipëri. Ndërsa tani na del si kundërshtari më i madh i këtyre armëve kimike. Jo nuk është aspak e kjo, por është refleksi që përmenda pak më parë: shyqyr që ka një turmë kundër qeverisë. Dhe Saliu kujton se atë turmë do ta kanalizojë në interes të politikës apo të personit të vetë. Gjë që është për mua krejtësisht idiote. Por ajo turmë që ka dhe deputetë socialistë që kanë punuar kundër Lëndëve kimike, sikundër dhe unë, nuk do të thosha kurë që “flet mirë Saliu dhe këto janë në favor të Saliut. Kjo është kujdesi i popullit ndaj një formacioni që është dhënë së jashtmi dhe ky refleks i mbijetesës është normal që të shqetësohen dhe vetëm kaq. Dhe po t’i thuash popullit nesër qartë dhe prerë procesin dhe procedurën, unë jam i bindur se ata kthehen në shtëpi dhe Saliu mbetet vetëm me Bashën aty te podiumi.
Deklarimet e pamatura sjellin reaksion që nuk kontrollohet më
Kundër transportit të Lëndëve helmuese luftarake nga Siria për tu shkatërruar në Shqipëri, janë ngritur edhe zërat të tjerë, që kanë peshë në opinion. Duke folur për këtë pikë, Sabit Brokaj thotë se ata duhet të jenë më të përmbajtur në deklarimet e tyre: “Personat publikë në Shqipëri më shumë gjuajnë rastin që një ngjarje e madhe t’i nxjerri ata në evidencë, se sa ti shërbejnë publikut në vetvete. Kjo pyetje më ngacmoi të më kujtohet deklarimi i një analisti që thoshte: “Po bëhet populli antiamerikan”. Populli antiamerikan nuk bëhet kurrë për një çështje, sikundër dhe politika shqiptarë po t’i thotë “Jo” Amerikës për këtë çast nuk bëhet antiamerikane. Ndoshta këta njerëz përfaqësojnë grupe shoqërore që brenda vetes së tyre kanë krimbin e antiamerikanizmit. Ata mendojnë se shyqyr që edhi çasti që u mblodhën 5-së veta dhe shkuan të protestojnë tek ambasada. Dhe kaq u duhet që ata të argumentojnë tezën e tyre apo ta ngacmojnë atë për t’u zhvilluar. E theksoj përsëri, këto janë vendimmarrje të mëdha, si “Po” dhe si “Jo”, këto e duan kujdesin jo vetëm nga qeveria, por nga çdo njeri intelektual, analist apo person publik që është më i përgjegjshëm dhe më i ndërgjegjshëm se sa masa tjetër e popullit. Ata duhet të jenë të matur sepse fjalët e tyre sjellin reaksione të cilat më pas nuk kontrollohen dot më. Do të sjell me këtë rast një shembull. Kur Pandeli Majko ishte kryeministër dhe u pohua një pasiguri për bankat greke në Shqipëri, në Vlorë njerëzit u sulën të tërhiqnin paratë. Dhe natyrisht dihet se çfarë ndodh po ikën paratë nga banka, fillon falimentimi. Por ishte vetëm një shprehje, që kaloi një masë dhe populli kapi çastin delikat të kësaj shprehje. Ndaj është më vend që personat publik duhet të maten kur flasin, sepse fjala e tyre në popull kthehet në veprim për këto probleme. Sepse vetvetiu, këto gjëra nuk mund të jenë që në fillim të qarta e të prera, pasi gjithmonë ka konfidencialitet në biseda politikanësh. Gjithnjë ka një proces deri tek vendimmarrja. Dhe nuk mundesh që gjërat që janë në proces, t’i bësh të kryera. Por e ritheksoj se orekse të këtij karakteri, të ringacmuara së jashtmi, pikërisht nga ekspertë amerikanë, të cilët e vunë qeverinë në një pozicion të vështirë me pohimet e tyre e ndezën këtë opinion në ambientin shqiptar”
Amerika të japi siguri maksimale
Si vend anëtar i NATO-s a ka Shqipëria ka detyrimet e saj. Duke folur për këtë çështje Sabit Brokaj thotë: Sigurisht që ne si vend i NATO-s që kemi detyrime. Dhe kur merr përsipër këto detyrime në një farë mase edhe nderon veten që: “unë jam i zoti të realizoj detyrat”. Por dhe këtu ka një problem, sepse del një zëdhënëse e NATO-s dhe thotë që nuk është vendim i këtij organizmi. Prandaj dhe gjërat janë ngatërruar ca. Por gjithmonë ka një masë, e cila parashtrohet me mundësitë e vendit përkatës, të cilat vendi vetë i njeh mirë. Por i njeh gjithashtu dhe partneri tjetër. Sepse ne themi që armët kimike nga Siria do t’i sjelli Amerika, apo me kë bëhet marrëveshja, por këtu vendi kryesor i sigurisë është Amerika. Natyrisht për masat e realizimit në Shqipëri, ambientale, infrastrukturore, teknologjike ma merr mendja që dhe ajo i studion apo duhet t’i studiojë, që ky investim në Shqipëri, ose ky aplikim, është i dëmshëm apo është i pasiguritë. Vetiu ky instalim në Shqipëri ka një përgjegjësi të dyanshme dhe natyrisht nuk vdesin amerikanët po të ndodhi aksidenti, vdesin shqiptarët. Por përgjegjësia e një vendi të tillë si Amerika që realisht dominion dhe komandon botën, vetiu gjykohet. Kjo do ta lehtësonte ose do t’i jepte plus një vendimmarrje pozitive. Por, sërish e theksoj që një bisedë e bërë me një zyrtar të lartë amerikan, Kerrin, që të nesërmen është denoncuar ndryshe nga çfarë foli eksperti amerikan. Ky konflikt pohimesh dhe kjo diferencë interesash bën që situata të ketë këtë pasojë. D.m.th një reagim publik kundërshtues.
Konventa nuk lejon transportimin e LHL-ve
Nëse marrim të mirëqenë që operacioni caktohet të kryhet në Shqipëri dhe gjithçka eci mirë deri në fund të tij. Por sa të rrezikshme janë për njerëzit çlirimi i gazit apo mbetjet, nëse ka të tilla? Kësaj pyetje Sabit Brokaj i përgjigjet: “Këtë punë e njoh mirë. Unë kam qenë mjek ushtarak dhe kam dhënë leksione për masa mbrojtëse nga Lëndët Helmuese që nga nëndetësja ku rinim me kundërgaz nën det në temperaturën 40 gradë, e deri në majë të malit. Lëndët kimike njihen dhe janë tmerrësisht të rrezikshme. Një frymëmarrje në prani të avujve të zarinës, është vdekjeprurës. Probabiliteti në infrastrukturë e në gabimet e mundshme e bëjnë fatale një aksident të tillë. Ndaj duhet të ketë transparencë. Dhe transparenca duhet të jetë fillimisht tek masat absolute të sigurisë dhe jo vetëm pasojat e çastit, por për pasojat shumëvjeçare. Deri tani nuk është thënë asgjë e tillë. E kam pohuar dhe më parë këtë që do të them tani: Pse nuk shpërbëhen këto lëndë helmuese në Siri shtrohet pyetja. Pra atje ku janë. Se ka një pikë në konventën ndërkombëtarë për lëndët helmuese, e cila nuk lejon transportimi e tyre nga një vend në tjetrin. Dhe ajo që do të thosha tjetër është: nëse transportohen t’i marri Rusia si vendi i origjinës, sepse ata dinë dhe formulën e sintezës së tyre por dinë dhe dekompozimin e kësaj formule. Ndërkohë që kanë hapësira të pamasa që mund t’i shkatërrojnë këto lëndë helmuese luftarake. Një gjë e tillë e bën vetiu reagimin e publikut shqiptar, si të politikanëve dhe të intelektualëve, shumë të kujdesshëm, shumë të rezervuar dhe kundërshtues. Por duhet të dihet dhe sasia, sepse nuk thuhet, se mbase është një sasi e përballueshme, nuk thuhet siguria dhe pasiguria, dhe e fundit nuk thuhet efekti afatgjatë. Do ikin ekspertët, do iki teknologjia por mbetjet do të depozitohen këtu. Këto mbetje kanë efekte apo jo? Sepse mbetjet radioaktive në Japoni, si pasojë e dy bombave atomike, veprojnë edhe sot e kësaj dite. Më kujtohet që ka ndodhur një aksident në poligonin e një bazë të NATO-s në Itali, në vitit 1965. Ky aksident ka pasur probleme dhe më pas. Dhe italianët e vitit 1965 ishin shumë më mirë nga Shqipëria në vitit 2013. Madje në mënyrë të përsëritur këto aksidente kanë ndodhur dhe në vende të tjera. Prandaj rezervat për ardhjen e Lëndëve Helmuese nga Siria janë krejt normale që të shprehen. Ndërsa kundërshtimi ndaj qeverisë pa një vendimmarrje, them se padiskutim këtu ka një gjë të nxitur”.
