Miq të nderuar!
I jam shumë falenderues organizatorëve, sepse zakonisht nuk ndodh që në vajtje-ardhjet e njerëzve të politikës mes Shqipërisë dhe Kosovës të përfshihen dhe takime të hapura publike të kësaj natyre. I besojmë më shumë se ç’është e mundur shkëmbimeve në nivelin politik dhe pasqyrimit të tyre në media, çka mendoj se nuk e mbush dot boshllëkun e mungesës së komunikimit të drejtpërdrejtë në nivele të tjera të mjedisit publik. Madje, bindja ime është se edhe brendapërbrenda vendit, - flas të paktën për Shqipërinë, - ndërveprimi ynë me publikun vuan nga njëanshmëria, vendos nën diktatin e axhendës sonë politike, e cila duke u mediatizuar krijon përshtypjen e gabuar se ndërveprimi ndodh në mënyrë cilësore.
Këto ditë në Tiranë jemi duke diskutuar me Ministren e Arsimit për sesi mund të çelim një rrugë të re ndërveprimi mes nesh dhe shoqërisë, si mund ta bëjmë më të vlefshëm rolin tonë në procesin e ndërveprimit me njerëzit dhe si mund të krijojmë vlerë të shtuar, me përfitim reciprok, nga ky ndërveprim. Për momentin po diskutojmë dy ide. Njëra është marrja nga çdo ministër e një gjimnazi në kujdestari, për të ndërvepruar me nxënësit në realizimin e projektit tonë inovativ “Shkolla si qendër komunitare” dhe tjetra, çelja e auditoriumeve të Universitetit për dialogun me njerëzit e politikës, pa dallim.
Tema e këtij dialogu për të cilin më keni ftuar, e shkruar: “Ku jemi ne shqiptarët sot dhe cila është ardhmëria jonë” është në thelb, edhe shtysa për çka sapo ju tregova lidhur me zgjerimin e hapësirës së ndërveprimit të politikës me shkollat dhe me universitetet. Kërkimi i sensit të ardhmërisë sonë nuk është një ushtrim profetik, apo një përsiatje për të zbuluar të ardhmen si në një filxhan kafeje. Unë e kuptoj këtë kërkim si një përpjekje të pareshtur për t’i dhënë një sens ardhmërie ndërveprimit në çdo nivel.
Ambicia ime është që ta përdor sa më shumë dhe sa më mirë forcën e mandatit që kam privilegjin të kem për periudhën e kohëzgjatjes së tij dhe mundësinë e posaçme të qeverisë për të krijuar dhe nxitur ndërveprime cilësore në nivele të ndryshme të shoqërisë. Kjo vlen për një gjimnaz në Tiranë, për një bashkësi fermerësh në Lushnje, për një universitet në Shkodër apo për një komunitet banorësh në Korçë, por kjo vlen po aq si me realitete të veçantë shqiptare jashtë kufijve të Shqipërisë, si me tërësinë e ndërveprimit tonë në rrafshin kombëtar. Dhe m’u ashtu siç vlen po njëlloj, si nocion dhe si ushqim për ndërveprim që nga niveli më i ulët organizativ dhe deri në rrafshin më të gjerë kombëtar. Sensi i ardhmërisë sonë, fatkeqësisht, as është vlerësuar si nevojë për reflektim serioz në lidhje me cilësinë e ndërveprimeve tona dhe as ka prodhuar bashkëveprimet që do të lypseshin për të fituar kohën e madhe që kemi humbur, ca nga koprracia e historisë së deridjeshme në raport me ne dhe ca nga papërgjegjësia jonë në raport me ardhmërinë tonë.
Nuk dua të provokoj asnjë njeri dhe asnjë polemikë të kotë, por duket se sot, kur trendi historik për shqiptarët ka ndërruar dhe ka ndërruar edhe vetë pozicioni i shqiptarëve në rajon, nuk është se ka ndërruar po ashtu, raporti ynë me ardhmërinë tonë, si vetëdije për përgjegjësinë historike, e kam fjalën. Nuk duket se jemi më të vetëdijshëm, të paktën në nivelin e klasës politike shqiptare, por edhe në nivelin e protagonizmit institucional dhe publik ndodh e njëjta gjë, me përjashtime që më duket se e përforcojnë rregullin. E për pasojë nuk ka sesi të duket një rritje e ndjeshme e përgjegjësisë sonë në raport me të ardhmen, në të gjitha nivelet e organizimit tonë shoqëror, përfshirë edhe organizimin tonë në dy shtete të ndryshme.
Mirëpo ky është momenti ynë, është momenti për ta ndërruar çdo nivel, politik apo shoqëror dhe për ta ngritur në një shkallë të re përgjegjësinë tonë ndaj ardhmërisë. Ndjesia ime e fortë është se terreni është i mbarsur me një potencial të jashtëzakonshëm ndryshimi. E vërteta është se ne flasim, madje flasim shumë, për virtytet tona dhe ky është në fakt, vesi ynë më i madh. E kemi parë dhe e shohim thuajse përditë se në çfarë mase të ekzagjeruar, virtytet përdoren si justifikim për qëndrime dhe për veprime të pavirtytshme, posaçërisht në nivelin politik. Ashtu siç kemi parë sa shpesh, interesat apo temat e mëdha kombëtare marrin formën e kokës së strucit, të fshehur në rërë, duke lënë jashtë në formë plotësisht të dukshme trupin e madh të të pavërtetave apo të vërtetave krejt të tjera.
Kjo kohë e re po sjell vazhdimisht, dy lajme për shqiptarët. Një lajm shumë të mirë dhe një lajm të keq, që mund të bëhet shumë i keq. Lajmi i mirë është se shqiptarët, asnjëherë në historinë e tyre nuk kanë qenë ndërkombëtarisht aq të respektuar sa ç’janë sot. Zhvillimet, e të paktën 15 viteve të fundit në trevat tona, i kanë nxjerrë shqiptarët në një dritë të re, krejt të re, në marrëdhëniet rajonale dhe ndërkombëtare. Ky është një fakt historikisht domethënës. Është një nga ato fakte që mbeten si pika të ndezura në rrugën e historisë, edhe kur kanë kaluar 500 vjet. Por, është po kaq e vërtetë që kur jemi bashkëkohës të një fakti të tillë kaq madhështor, jemi rëndom në rrezik që ta humbim apo ta nënçmojmë pamjen e vlerës së faktit në fjalë. Është një fakt historikisht domethënës, pavarësisht përpëlitjeve të mëdha në Shqipëri ku ende sot, shkëputja prej armiqësisë leniniste ndaj kundërshtarit politik nuk ka ndodhur; pavarësisht përpëlitjeve të vazhdueshme në Kosovë ku pas pavarësisë janë shfaqur të njëjtat simptoma të brishtësisë demokratike njësoj si në Shqipëri, edhe pse shfaqjet e brishtësisë mund të jenë nganjëherë të ndryshme; pavarësisht përpëlitjeve mes shqiptarëve në Maqedoni ku arritja historike e “Marrëveshjes së Ohrit” nuk e ka penguar përvijimin e vazhdueshëm të një përçarjeje politike penguese për vetë jetësimin deri në fund të asaj Marrëveshjeje kyçe për integritetin territorial dhe për qëndrueshmërinë demokratike të Maqedonisë, përveçse për zhvillimin e qëndrueshëm dhe cilësor të jetës politike dhe ekonomike të vetë shqiptarëve. Mbase shqiptarët e Luginës së Preshevës janë më të justifikuarit ndër të gjithë ne, për të njëjtat simptoma dobësie demokratike që shfaqen edhe në organizimin politik dhe demokratik të bashkëjetesës mes tyre, por, prapëseprapë, prapambetja përfaqësuesve politikë të shqiptarëve në raport me shqiptarët si komb, në të gjitha hapësirat ku ne jetojmë dhe në raport me bazën qytetare që garanton përfaqësimi politik, është fakt, edhe atje.
Unë hyj ndër ata që tek ky momentum shqiptar në Ballkan perceptoj një potencial, të panjohur më parë, zhvillimi demokratik, politik dhe ekonomik dhe po aq, një rrezik shumë të madh humbjeje të këtij momentumi, pa arritur ta shfrytëzojmë këtë potencial që e kemi në dorë, por jo përgjithmonë dhe jo domosdoshmërish të përsëritshëm të paktën në 50 vitet e ardhshme. Një potencial, të cilin, fuqia deformuese e traditës sonë të mjerë politike dhe inercisë tonë të prapambetjes në funksionimin e shtetit mund ta bjerrin dhe ta tresin krejt, pa na lejuar të marrim nga ky momentum rezultatet e një kapërcimi epokal në funksionimin e shtetit dhe të ekonomisë së shqiptarëve.
Po njësoj mendoj që është i madh potenciali që mbart paqja e arritur në Ballkan, por dhe rreziku që e kërcënon atë. Dhe këtu nuk varet më vetëm prej nesh, ajo çka mund të vijë si kapërcim epokal për krejt rajonin, në funksionimin e shtetit dhe të ekonomisë, ose si një tjetër kthim tragjik pas në një konfliktualitet të ri ndërballkanik të cilin larg qoftë që ta përjashtojmë qoftë edhe teorikisht, në kushtet kur jemi në një ndërveprim me një Bashkim Europian të mbërthyer prej frikës nga vetvetja.
Nëse do të përpiqeshim ta shikonim pak më në detaje tablonë që përgjithësisht paraqitet e kënaqshme përsa u takon dritës së re nën të cilën gjendet sot kombi shqiptar, nën të cilën gjenden sot shqiptarët, nuk besoj se do kishim ndonjë diskutim të gjatë për konstatimin e përgjithshëm të gjendjes pozitive, nëse të njëjtën tablo do ta krahasonim me atë të 15 viteve më parë.
15 vjet më parë, Shqipëria nuk ishte as në NATO dhe as në radhët e vendeve kandidate për në Bashkimin Europian.
15 vjet më parë, pavarësia e Kosovës ishte një projekt i izoluar brenda bërthamës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.
15 vjet më parë Marrëveshja e Ohrit nuk ekzistonte, ndërsa gjendja e shqiptarëve të Luginës së Preshevës ishte shumë më e vajmedetshme sesa sot. Madje, 15 vjet më parë edhe vetë situata e shqiptarëve në Malin e Zi nuk ishte kjo që është sot.
Megjithatë, nëse do të hyjmë më në detaje, do të shohim se përtej tablosë së përgjithshme pozitive, janë qartësisht të lexueshëm të gjitha rreziqet që na vijnë nga riprodhimi i një inercie, me të cilën jemi mësuar, por e cila mund të na sjellë në humbjen po kaq historike të këtij momentumi për shqiptarët.
Nëse i referohemi Shqipërisë dhe shohim disa nga detajet, e shohim qartë se përveç dobësisë së përgjithshme fiziologjike të një klase politike, që si në Shqipëri, si në Kosovë, si në Maqedoni apo edhe në trevat e tjera më të vogla ka një kapacitet të ulët reflektimi dhe lidershipi, janë një sërë elementësh të tjerë që të bëjnë të mendosh se duhet nxituar për të mos e humbur momentin e madh, që historia dhe rrethanat kanë sjellë për shqiptarët. Mjafton t’ju sjell në vëmendje se sot ne jemi në një betejë unikale për Europën dhe të ngjashme vetëm me vende që janë shumë larg Europës për të rikthyer shtetin dhe ligjshmërinë në raportet e individit me shtetin, duke filluar që nga pagesa e faturave të energjisë elektrike, për të vazhduar më tutje me domosdoshmërinë e një rikonstruksioni të plotë organizativ të shtetit, gjë që e kemi adresuar përmes reformës Territoriale - Administrative, duke reduktuar në mënyrë drastike numrin e njësive të administrimit vendor, për të cilat shqiptarët e Shqipërisë duhet të paguajnë dhe prej të cilave shqiptarët e Shqipërisë duhet ta marrin shërbime më cilësore. Duke vazhduar te arsimi, ku kemi të njëjtën situatë rrëmuje në paligjshmëri dhe të njëjtën situatë prej piramide iluzionesh se jeta mund të vazhdojë normalisht edhe pa paguar energjinë, edhe pa riorganizuar shtetin, edhe pa pasur integritet në procesin e edukimit, edhe pa dekriminalizuar Policinë e Shtetit, e kështu me radhë.
Ndërkohë që duke kaluar te Kosova, besoj se së fundi edhe ju e patët mundësinë të jetoni me atë çka në Shqipëri, fatkeqësisht, është bërë shprehja më kuptimplotë e mjerimit politik për vite të tëra, bllokimin e jetës institucionale për shkak mosmarrëveshjesh që shfaqen në formën e tematikës së madhe kombëtare, por që me të pak kanë të bëjnë. Shumë më tepër kanë të bëjnë me interesa përfaqësuesish të bazës qytetare që rëndom jetojnë të shkëputur nga baza qytetare.
E njëjta gjë mund të shihet në Maqedoni, ku ne kemi një problem në raport me sinkronizimin e përpjekjeve për jetësimin sa më të shpejtë dhe sa më të plotë të Marrëveshjes së Ohrit. Ndërkohë që Qeveria shqiptare ka arritur ta përfshijë Marrëveshjen e Ohrit edhe në axhendën e NATO-s, në funksion të kërkesë së Maqedonisë për t’u anëtarësuar në NATO, si një kusht të domosdoshëm për t’u plotësuar, partitë shqiptare në Maqedoni duket se rëndom harrojnë kryesoren, për t’u marrë me dytësore apo tretësoren dhe për t’u gjendur vazhdimisht në kushtet e riprodhimit të një dasie që pak ka të bëjë me nevojat dhe interesat e bazës qytetare të shqiptarëve atje.
Ka një përparim dhe unë jam shumë i kënaqur që ta nënvizoj këtë këtu, në këtë instancë të debatit, në raportet mes Qeverisë së Beogradit dhe shqiptarëve të Luginës së Preshevës. Për herë të parë Qeveria e Beogradit do të dedikojë një fond për ndërtimin e një universiteti në Bujanovc. Dhe, për herë të parë, problematika shumëvjeçare dhe asnjëherë e adresuar me dinjitet nga Beogradi e shqiptarëve në Luginën e Preshevës, do të vazhdojë të adresohet jo vetëm si propagandë, por edhe si një zinxhir veprimesh konkrete për përmirësimin e cilësisë së jetës në Luginë, ku për fat të mirë ka edhe një shenjë tjetër pozitive të një koordinimi më të mirë të faktorëve përfaqësues në kuadrin e Këshillit Konsultativ, të krijuar së fundmi, enkas për Luginën.
Në fund fare, gjithë kjo tablo që mund të detajohet në pafundësi dhe mund të mbushet me plotë detaje shqetësuese që nuk konvergojnë me pamjen e madhe të tablosë, në momentin fantastik të shqiptarëve në raport me historinë e tyre, ka domosdoshmërinë e një kuptimi të drejtë, të thellë, por mbi të gjitha vizionar, të marrëdhënieve me Serbinë. Është me një rëndësi themelore që ne të gjithë sëbashku ta kuptojmë pa ekuivok se në ardhjen e këtij momenti ka ndikuar posaçërisht një element thelbësor që ka kthyer pak nga pak dhe pastaj me vrull, në mbështetje të shqiptarëve dhe në radhë të parë, në mbështetje të pavarësisë së Kosovës gjithë faktorin ndërkombëtar. Ky element është se shqiptarët në asnjë moment nuk janë shfaqur në kërkim të asaj që nuk u takon dhe në asnjë moment nuk e kanë ndërtuar rrëfimin e tyre si një nevojë për të qenë superiorë ndaj të tjerëve, por thjeshtë dhe vetëm si një nevojë për liritë e tyre dhe për vetëvendosjen e tyre. E në këtë aspekt, ne nuk duam të biem në kurthin e nacionalizmave dhe të një folklori nacionalist që vetëm mund të na dëmtojë në rrugëtimin tonë drejt bashkimit kombëtar në suazën e Bashkimit të madh Europian, duke kuptuar se koha e re nuk ka sjellë vetëm për ne, por ka sjellë për të gjithë botën qasje dhe kuptime të reja të vetë përpjekjeve në rrafshin e identitetit kombëtar dhe në rrafshin e mirëqenies kombëtare.
Sigurisht që, gjatë bashkëbisedimit do të kemi mundësi që t’i prekim këto tema ndoshta më konkretisht dhe ta bëjmë më të këndshëm këtë takim të fundvitit që do të më lejoni t’ju them, jam shumë i lumtur që ndodh. Ju jam edhe shumë mirënjohës organizatorëve, sepse nuk kishte mënyrë më të bukur për mua sesa të ndodhesha këtu përpara Vitit të Ri, për t’i uruar të gjithë shqiptarëve të Kosovës, pa dallim, Gëzuar Vitin e Ri, 2015!
Një vit që jam shpresëplotë se do ta hapim, më në fund, me mbledhjen e kthimit të të dy qeverive, të Shqipërisë dhe të Kosovës, për të parë se ku jemi me dosjet e bashkimit të rrugëve tona drejt të ardhmes dhe për të punuar me shumë më tepër vetëdije dhe cilësi, në mënyrë që ky moment i madh të mos na iki pa i marrë maksimumin. Në mënyrë që së bashku të jemi jo vetëm faktorë nxitës për çuarjen përpara të procesit të paqes në rajon, por edhe të jemi faktor me autoritet dhe të respektuar, për ta bërë Bashkimin Europian që të kthejë plotësisht kokën nga ne, si shqiptarë dhe si rajon, dhe të ndahet një orë e më parë nga frika e madhe që e ka mbërthyer dhe që shprehet në formën e lodhjes nga zgjerimi, siç e thonë ata, pa e kuptuar dot akoma dhe duhet t’i ndihmojmë që ta kuptojnë, se në Ballkan, ne kërcënohemi nga lodhja dhe nga durimi.
Ne shqiptarët e dimë, ndoshta më mirë se kushdo tjetër, se çdo të thotë kur ballkanasit lodhen nga durimi. Atëherë s’ka më bashkësi ndërkombëtare që i fut prapë në vath për të bashkëjetuar me njëri-tjetrin, si “dele” të urta.
Shumë faleminderit!
***
Zoti Rama ju folët për potencialin e madh të bashkëpunimit mes Kosovës dhe Shqipërisë. Për mendimin tim ky bashkëpunim është rrezikuar shumë edhe për shkak të një droje që kemi pasur për një bashkëpunim direkt mes nesh, se mos bashkëpunimi direkt do të mund të shihej si një hap drejt një paranoje që kanë ndërkombëtarët dhe shumë të tjerë. A mendoni se duhet ta thyejmë këtë tabu dhe ta diskutojmë bashkëpunimin dhe bashkimin për të cilin ju folët? Së dyti, kë keni partner të së majtës në Kosovë dhe si mund të bashkëpunojmë më drejtpërdrejtë, për të rritur ndikimin e së majtës në Kosovë?
Së pari, për sa më takon, besoj që qoftë unë personalisht, qoftë Qeveria që unë kam nderin të drejtoj, kanë bërë hapa të rëndësishëm dhe konkret, që do të duhej të ishin bërë vite më parë dhe mund të ishin bërë vite më parë. Askush nuk e ka penguar qeverinë e mëparshme që të bëjë hapat që ne kemi hedhur dhe që të çojë përpara një projekt të bashkimit të rrugëve tona, në funksion të rritjes së ndërveprimit dhe të mirëqenies së shqiptarëve në të dy anët e kufirit. Ose, më saktë, e ka penguar pikërisht ajo që thashë më parë në fjalën time, çka pengon shumëkënd në mjedisin e shqiptarëve që është qasja ndaj temës së madhe kombëtare, me mjetet e vjetra të nacionalizmit ballkanik. Mjete që nuk i duhen dreqit, jo më shqiptarëve sot, për hir të së vërtetës. Mjete, që vetëm na ekspozojnë shumë keq në sytë e të tjerëve dhe jo në kuptimin e ekspozimit të një fshehte, por në kuptimin e ekspozimit të një prapambetje dhe një primitivizmi që, me thënë të drejtën, gjenerata e re e shqiptarëve nuk e meriton.
Së dyti, unë besoj që ne i kemi të gjitha mundësitë që ta çojmë me shpejtësi përpara axhendën e bashkimit të rrugëve dhe të forcave tona, në radhë të parë si shqiptarë të Shqipërisë dhe të Kosovës, duke vepruar me shpejtësi aty ku në fakt qëndron edhe një prej problemeve tona më të mëdha, edhe brena përbrenda shtetit, që është në ndërveprimin institucional. Në fund të muajit janar, Qeveria e Shqipërisë do të paraqesë një raport publik lidhur me ecurinë e këtij bashkëpunimi strategjik mes Shqipërisë dhe Kosovës, bazuar në një analizë të asaj çka është bërë deti tash. Shoqëruar me një sërë propozimesh të reja, që besoj se do t’i vlejnë intensifikimit të këtij bashkëpunimi.
Ndërsa për sa i përket marrëdhënieve mes sindikatave, unë personalisht nuk e shoh si ndonjë mangësi të madhe në Shqipëri që ne nuk kemi sindikata, me thënë të drejtën. Përkundrazi, më duket se duhet të shfrytëzojmë maksimalisht kohën që s’ka sindikata, për të bërë çfarë kemi për të bërë, përpara se të na vijnë edhe sindikatat, si parti më vete dhe të na krijojnë ato problemet që e kanë për detyrë dhe për profesion të krijojnë. Ndërkohë që në Kosovë nuk e di sesi qëndron raporti me sindikatat, por di vetëm kaq; ju takon juve të jeni avangardë e këtyre bashkëpunimeve, në nivelet e tjera të shoqërisë, sepse nëse politika ose njerëzit e politikës mund të kenë ngurrimet e tyre për interesa të caktuara, shoqëria në të dyja anët nuk ka pse nguron për të çuar përpara një ndërveprim që rrit cilësinë e bashkëjetesës mes nesh.
Ndërsa për sa i përket asaj që tha Valoni, përgjithësisht bie dakord, por jo plotësisht. Nuk bie dakord tek ajo çka e bën gjithë procesin e ndërveprimit dhe të bashkimit real të rrugëve dhe të forcave, si të ishte një mbulesë për atë tjetrën. Se në fakt, koha e re na ka sjellë në pikën ku ajo tjetra është kjo në fakt dhe nuk ka, kjo edhe një tjetër pastaj. Bashkimi kombëtar, siç e kanë parafytyruar ata që e kanë lënë amanet një shekull më parë, apo më shumë se një shekull më parë, nuk është opsion. Ndërkohë që bashkimin kombëtar si një realitet për shqiptarët dhe si një riorganizim tërësor i bashkëjetesës së shqiptarëve, jo vetëm është opsion, por është e vetmja rrugë që kemi ne. Dhe kësaj nuk kemi pse as t’i trembemi, as t’i shmangemi kur flasim. Duhet të jemi shumë të qartë dhe shumë të hapur me të gjithë. Askush nuk ka pse trembet nga kjo. E të mos harrojmë që Shqipërinë e Madhe sot, nuk e përdorim ne, as në Shqipëri, as në Kosovës dhe askund, e përdorin ata që duan të na pengojnë. Sepse e treguar sipas fabulës së 100 apo 150 viteve më parë, ajo nuk funksionon, vetëm tremb dhe alienon ata që janë partnerët tanë strategjikë në rrugën e bashkimit kombëtar. Ndërkohë e tjetërsuar, jo në thelb por në gjithë formën e ndërtimit të tij si koncept, bashkimi kombëtar është këtu dhe bashkimi kombëtar ka ndodhur. Jemi ne që duhet ta transformojmë në një realitet tërësor ndërveprimi. Pa e parafytyruar domosdoshmërisht si një bashkim ku në fund fare do kemi një qeveri të vetme, se dhe kështu të ndarë duam 6 muaj të formojmë qeverinë. Llogarite sikur të shtoheshin edhe shqiptarët e Shqipërisë edhe ata me partitë e tyre, parafytyron se do rrinim pastaj 1 vit pa qeveri.
Në Kosovë aktualisht janë konkurrente 3 projekte të mëdha. Projekti i Ahtisarit, që e mbështet përgjithësisht elita politike, të gjitha qeveritë e Kosovës; projekti i Vetëvendosjes dhe Lëvizjes për Bashkim Kombëtar që është vazhdimësi e projektit të Rilindjes Kombëtare; projekti i tretë është projekti i disave prej nesh, konstruktivisht ose quajeni si të doni, që ne e shohim se kosovarët po ndërtojnë një komb të ri, të mbështetur në shumëetnicitet dhe vlerat civile. Ju personalisht nga cili projekt anoni dhe cili besoni se do të ketë gjasa më të mëdha?
Unë besoj që asnjëra nga këto nuk ka gjasa, sepse të tria janë bashkë, e njëjta gjë. Janë pjesë të së njëjtës gjë.
Rilindja kombëtare ndodhte në një kohë kur s’kishte internet, s’kishte telefon, s’kishte shërbim postar, ose më saktë, shërbimin postar e bënin si të mundeshin, njerëzit ose pëllumbat. Ndërkohë që, sot hapësira e ndërveprimit mes njerëzve në tërësi në botë është kaq e ndryshme nga ajo çka ishte në kohën e Rilindjes dhe ka një potencial kaq të jashtëzakonshëm saqë është e kotë ta diskutojmë, sepse jemi në kushtet kur kemi mjete të reja dhe kur format e ndërveprimit janë shumë e shumë herë më të ndryshme, por edhe shumë e shumë herë efektive, në rast se ne arrijmë t’i fusim ato në punë. E solla shembullin e mëparshëm në mënyrë vulgare, për t’ju bërë të gjithëve një ftesë që të shikojmë që e vetmja pengesë që ne kemi në rrugën për ta realizuar projektin ku të tre këta elementë ose të tre këto opsione që thatë ju janë pjesë, jemi ne vetë. Sepse njërit i duhet bashkimi kombëtar i Rilindjes Kombëtare për të pasur partinë e vetë dhe për të marrë votat e veta. Tjetrit i duhet ajo forma e shkrimtarëve për pasur partinë e vetë dhe për të marrë votat e veta. Tjetrit i duhet ajo forma e tretë për të pasur partinë e vetë dhe për të marrë votat e veta dhe për të futur njerëzit në një garë ku s’ka garë në fakt. Se për çfarë gare bëhet fjalë?!
Në këtë aspekt, sigurisht që të gjitha qasjet janë legjitime, por është e kotë që ne të bëjmë luftë me njëri tjetrin se kush e do më shumë bashkimin dhe kush do e bëjë më shpejtë bashkimin. Kjo është një luftë pa sens. Është luftë politike, nuk është përmbajtësore dhe nuk ka të bëjë me thelbin e përpjekjes së përbashkët dhe të nevojës që kanë shqiptarët e gjeneratës tjetër për t’u gjendur në kushtet e një kombi të bashkuar, pavarësisht se çfarë peshe dhe çfarë roli luajnë kufijtë. Kufiri mes Shqipërisë dhe Kosovës sot, ne na mundëson gjithçka, përveçse të kemi një qeveri të përbashkët, por jua thashë edhe më përpara atë, më mirë që s’e kemi. Për të tjerat, çfarë na pengon kufiri ne?! Çfarë? Asgjë! Fare! Gjithçka e kemi të mundur. Sigurisht, që për ta bërë gjithçka të mundur duhet të ndërveprojmë dhe të krijojmë kushtet që gjithçka të bëhet e mundur. Sepse kemi filluar një punë, fjala vjen, për bashkimin e plotë doganor dhe ende nuk e kemi përfunduar. Ka pengesa të natyrës teknike, ka pengesa të natyrës burokratike, por ama nuk është se na pengon kush. Nuk është se kemi në qeveri forca që duan një lloj bashkimi tjetër dhe duhet të vijnë ca të tjerë që duan bashkimin ndryshe. Këto nuk kanë lidhje. Ne kemi vetëm një pengese në këtë proces, vetveten. S’na pengon askush tjetër.
Visar Ymeri, deputet VV: Mendoj që nga e gjithë kjo që u tha një gjë është evidente, e njohin të gjithë, që ekziston një kundërthënie midis këtyre 3 projekteve. Nuk mund të jemi për të 3-ja sepse ato të 3-ja janë pengesë për njëra – tjetrën. Nëse je për projektin Ahtisari nuk mund të jesh për një Kosovë e cila do të kushte mundësinë që në bazë të të drejtave për vetëvendosje t’i bashkohej Shqipërisë. Kjo mund të vendosej me vullnet popullor, me referendum. Çështja e dytë është që nuk mund të flasim për bashkim kombëtar pa sovranitet të plotë të Kosovës. Ne sot ballafaqohemi dhe vijojmë të ballafaqohemi, prej 15 vitesh, me një Kosovë e cila është e cunguar. Edhe pas pavarësisë, Kosova e pavarur nuk ka qenë kurrë. Edhe për shkak të ndërhyrjes së Serbisë në pjesë të caktuara të territorit edhe për shkak të formalizimit të kësaj ndërhyrje me këtë procesin e ri negociator. Dhe pa sovranizim dhe pa shkëputje të qartë të Kosovës nga Serbia, është e vështirë, thuajse e pamundur, që Kosova t’i afrohet Shqipërisë. Mendoj që të gjithë ata që e kundërshtojnë bashkimin kombëtar, të Kosovës me Shqipërinë, i druhen një lloj mundësie potenciali, i cili më shumë është i ushqyer nga fqinjët, veçanërisht nga Serbia, të prodhimit të një konflikti të ri. Rrezikimi i paqes, stabilitetit në Ballkan vazhdimisht kërkohet të mirëmbahet nga shqiptarët, në dëm dhe në kurriz të tyre. Kjo është një çështje që ne duhet ta kemi parasysh kur e analizojmë këtë çështje. Mendoj, edhe pas luftës në Kosovës dhe veçanërisht kohëve të fundit ka një mirëkuptim të pakuptimtë për qëndrimin e Serbisë karshi Kosovës. Në këtë drejtim shqiptarët duhet të jenë të qartë se ne nuk mund dhe nuk duhet në asnjë mënyrë ta mirëkuptojmë qëndrimin që ka Serbia karshi Kosovës dhe shqiptarëve në përgjithësi. Këtë duhet t’ia kërkojmë edhe miqve tanë strategjik, sepse kjo kërkesë ka në thelb padrejtësinë karshi një populli të tërë. Sepse kërkesa bazohet në pushtimin e Kosovës dhe mbajtjen e saj nën Serbi, pa vullnet popullor. Dhe në anët tjetër, kjo kërkesë ka prodhuar disa tentim gjenocidi në Kosovë, siç e dimë në histori. Nuk mund të barazohet qëndrimi që kanë shqiptarët për Kosovën, me qëndrimin që ka Serbia për Kosovën, sepse këto janë dy projekte të ndryshme. Projekti shqiptar kërkon çlirim kombëtar nga Serbia, ndërsa tjetri është kërkesë hegjemoniste, imperialiste karshi Kosovës. Faleminderit!
Së pari, duke rishprehur vlerësimin tim dhe konsideratën time edhe për Lëvizjen që ju përfaqësoni, unë them që ka qenë një zhvillim shumë interesant pozitiv që Vetëvendosja ka kaluar nga pozicioni “s’ka dialog” tek pozicioni “Dialog me kushte”. Pra, është një spostim i rëndësishëm Vetëvendosjes në drejtimin e duhur. Është një vlerë e shtuar, mendoj unë, që edhe Vetëvendosja është pjesë tanimë e të gjithë opinionit të përbashkët që dialogu është e vetmja rrugë. Se si zhvillohet dialogu dhe çfarë modalitetesh duhet të kemi, është legjitime që të kemi edhe qëndrime të ndryshme për momente të caktuara të dialogut.
Nga ana tjetër, unë mendoj të kundërtën. Unë mendoj që Shqiptarët janë sot fitimtarët në rajon, në rast se bëjmë thjeshtë një kthim koke pas dhe shohim ku ishim 15 vjet përpara. Ne fituam pikërisht si një komb i prirur nga paqja dhe jo nga lufta. Si një komb që asnjëherë nuk u pa si kërcënim për kombet e tjera, por arriti më në fund të bindë botën demokratike se ishte një komb i privuar nga liria e tij dhe nga të drejtat e tij dhe si i tillë meritonte mbështetje. Momentin e parë kur shqiptarët këtë që kanë fituar do ta shohin si një platformë prej ku do të hidhen më tutje duke u kthyer në kërcënim, për këdo qoftë, aty është momenti kur shqiptarët do t’i humbin përsëri të gjitha. Të gjitha, në raport flas me reputacionin që është ndërtuar për shqiptarët nga shqiptarët dhe në bashkëpunim me miqtë dhe me partnerët e shqiptarëve në gjithë këto vite. Jo në raport me çka kemi fituar territorialisht. Sepse, Kosova sot jo vetëm që nuk është e kushtëzuar nga Serbia, jo vetëm që është e pavarur, por është në mjedisin e nevojshëm për t’u zhvilluar dhe sesa shkon përpara Kosova nuk e ka më në dorë Beogradi e ka në dorë lidershipi dhe klasa politike në Kosovë.
Për më tepër, le ta themi hapur, meqë këtu është “Fol hapur”, nuk ka serbë që ta kenë seriozisht kur thonë e duam Kosovën mbrapsht. Ata duhet ta thonë se kanë votat e veta për të marrë, por mos mendoni se e kanë seriozisht. Është një çështjeje e mbyllur kjo.
Ndërkohë që ne, si shqiptarë, të Shqipërisë por edhe të Kosovës na takon të sfidojmë veten tonë dhe të shkojmë më tutje. Ne duhet të kuptojmë që Serbia ka një potencial të jashtëzakonshëm strategjik për zhvillimin e këtij rajoni dhe për zhvillimin tonë, në rast se ne do të dimë ta vëmë në shfrytëzim atë potencial të jashtëzakonshëm strategjik. Natyra e marrëdhënieve mes Shqipërisë dhe Serbisë, mes shqiptarëve dhe serbëve do të përcaktojë në një masë të konsiderueshme natyrën e marrëdhënieve mes Bashkimit Europian dhe Ballkanit, mes Bashkimit Europian dhe Shqipërisë, Kosovës, sigurisht dhe Serbisë edhe të tjerë, por ne flasim për Shqipërinë, për Kosovën dhe për shqiptarët. Në këtë natyrë marrëdhëniesh ne duhet të sillemi si fitimtarë. E, fitimtarët nuk zbresin nga kali për ta shkelur me këmbë atë që kanë mundur, por shkojnë përpara, pa u shqetësuar më nëse shkon përpara edhe ai tjetri, madje duke e ndihmuar edhe tjetrin të shkojë përpara, në mënyrë që të mos ta kenë nga mbrapa kurrizit rrezik që t’ju pengojë kalin. Kështu mendoj unë se sillen fitimtarët.
Pjesëmarrja juaj në Samitin e Berlinit dhe shkëlqimi juaj personal në atë Samit, ka bërë që të ringjallet edhe shpresa e Kosovës që Shqipëria është në rrugë të drejtë, drejt Bashkimit Europian. Ky rrugëtim i Shqipërisë është tejet i rëndësishëm edhe për rrugëtimin tonë si shtet i ri. Ajo që na ka entuziazmuar të gjithëve, na frikëson se përkundër një retorike që e ka klasa politike shqiptare rreth rrugës për BE, nëse e shohim sistemin gjyqësor të Shqipërisë aq të korruptuar, ky është një gur shumë i rëndësishëm në trasimin e rrugës për në BE, na bën që vërtetë të jemi më shumë të frikësuar sesa të entuziazmit. Megjithatë, reforma në sistemin gjyqësor nuk është reformë që mund ta bëjë qeveria, sepse pushtetet i kemi të ndara. Megjithatë pa vullnet politik serioz, nuk ka mundësi të dliret gjyqësori nga gjithë ai korrupsion që e ka kapluar. A keni ju ndonjë platformë, sepse kjo është një platformë edhe për rrugëtimin e Shqipërisë ne BE.
Kjo është më e vështirë sesa pjesa që folëm deri tani. Ndaj edhe shpeshherë temat e mëdha të kombit dhe format nacionaliste të qasjes ndaj interesave të kombit janë rruga më e lehtë, sepse janë rruga për të shmangur këto që janë problemet reale. Sot ne shqiptarët, në Shqipëri, në Kosovë, sfidë kemi të ndërtojmë një shtet modern. E, një shtet modern pa barazi përpara ligjit dhe pa të drejta të garantuara në sistemin gjyqësor nuk mund të ketë.
Unë besoj që, nga ana tjetër, nuk mund të ketë drejtësi në gjykata në një vend që nuk qeveriset me drejtësi, në një vend ku qeveria nuk është e drejtë dhe gabimet i bën jo se niset të bëjë një padrejtësi, por se gabon. Në rast se ne do të arrijmë të konsolidojmë sensin e së drejtës në qeverisjen e vendit, ne do të kemi krijuar kushte shumë më të favorshme dhe për reformën në drejtësi. Reforma në drejtësi është nga njëra anë një reformë legjislative, pra përmirësimesh apo përmbysjesh të ligjeve të vjetra në funksion të një legjislacioni të ri dhe ne këtë e kemi nisur, por po të nisemi nga ligjet, Shqipëria sot është realisht e dyta pas Gjermanisë. Kush lexon ligjet e Shqipërisë dhe nuk jeton në realitetin shqiptar, mendon se është një vend si Gjermania. Ajo që na dallon ne nga Gjermania dhe Bashkimi Europian është se mes çfarë shkruajmë dhe veprojmë është një diferencë shumë e madhe. Ne, në ligj i kemi të gjitha të shkruara, por në realitet, në zbatimin e ligjit jemi vajmedet. Kjo vlen, besoj unë, edhe si një argument më shumë për të kuptuar se sfidat reale tona janë sfidat që lidhen pazgjidhshmërisht me Bashkimin Europian, me procesin e integrimit si proces modernizimi. Unë e besoj dhe jua them në sy edhe miqve e partnerëve tanë se për Shqipërinë dhe shqiptarët, më shumë sesa vetë anëtarësimi ka rëndësi themelore procesi i integrimit, sepse është një instrument që imponon modernizim, modernizim, modernizim të sistemit dhe të shtetit.
Ndërkohë që edhe në këtë aspekt kemi paradokse të mëdha. Një nga paradokset është se shqiptarët e Kosovës mund të lëviznin të lirë kur ishin të varur dhe nuk lëvizin dot të lirë tani që janë të pavarur. Kjo është një çudi e madhe europiane, që është një nga shprehjet më kuptimplota të degradimit të Bashkimit Europian nga një projekt i madh i shpresës në një strukturë gjigande të frikës. Të frikës nga vetvetja, e cila reflektohet pastaj, edhe si frikë ndaj një grushti njerëzish, - se një grusht njerëzish janë shqiptarët e Kosovës në gjithë hartën e Europës, - që ndalohen të lëvizin të lirë dhe që janë të vetmit që kanë mbetur që duhet të marrin vizë për të dalë jashtë, ndërkohë që kur ishin nën diktaturë dhe nuk kishin asnjë të drejtë, pothuajse, lëviznin sa herë të donin lirisht.
Gjithë shqiptarët, sot kanë festë, për arsye se dje ishim në festën e Krishtlindjeve, e cila vazhdon. Urime së pari, juve e të gjithë shqiptarëve, konfesionit katolik e ortodoks.
Ne kemi të mirë se si Krishtlindjet, si Bajramin i festojmë të gjithë bashkë.
Vij nga biznesi. A ka mundësi që të fillohet me një marrëveshje pilot, për të themeluar një treg të përbashkët për investitorët e mëdhenj që janë strategjike për dy shtetet, një treg i përbashkët Shqipëri dhe Kosovë; A ka mundësi për të themeluar një mjet publik që do ta mbulojë trevën si media e përbashkët; A ka mundësi për të themeluar një gjimnaz si shkollë publike e përbashkët; A ka mundësi që diasporën tonë mos ta ndajmë ne këtu, pasi ata e konsiderojnë veten të përbashkët, që të bëjmë projekte të përbashkëta e ta zhvillojmë vendin si Irlanda apo si shtetet që kanë shfrytëzuar potencialin e kapacitetet e diasporave të veta?
Besoj që në të gjitha këto drejtime, përveç asaj RTK-së mbarëkombëtare, jemi në rrugën e duhur. Ndërsa RTK-në mbarëkombëtare nxirrni lekët, ju biznesmenët dhe bëjeni vetë, se boll e kemi një këtu dhe një atje, s’na duhet edhe një e tretë.
Zoti Rama, si qeveri çfarë keni mësuar, duke pasur 7 gra në krye të dikastereve mjaft të rëndësishme. A prisni të prodhojë kjo ndonjë reflektim të ri në zgjedhjet lokale në vitin e ardhshëm dhe çfarë mund të mësojë Kosova, dhe vendet e tjera të rajonit që nuk janë aspak mirë në këtë drejtim?
Më kujtohet në vitin 1993, në mos gabohem, kam qenë në Londër dhe më mikpritën disa miq nga Prizreni. Me një nga ata miqtë po dilnim nga metroja. Në një nga ato shkallët elektrike dhe m’u përpara nesh ishte një vajzë e gjatë, shumë e bukur. Unë i them mikut nga Prizreni që shyqyr që pashë një angleze të bukur. Ajo ktheu kokën dhe më tha “jam e Prishtinës, he dreq”.
Përsa i përket qeverisë së Kosovës, kësaj të resë, asaj që ishte përpara kësaj, asaj tjetrës që ishte përpara kësaj, e kanë pasur, me thënë të drejtën, të dukshme këtë mangësi. Por jo vetëm në planin estetik, por edhe në planin e punës, unë kam besuar gjithmonë që shqiptarët i kanë marrë në qafë burrat dhe i kanë sjellë deri këtu, gratë. Pavarësisht se gratë duken sikur janë në hije, por ju e dini më mirë se unë, që burrat bëjnë të fortin vetëm kur dalin në diell, se kur futen në hije në shtëpi, ndryshon problemi.
Besoj po ashtu që sa më shumë gra të kemi në punët e shtetit, aq më shumë mundësi të reja kemi në dispozicion. Unë jam shumë krenar që kemi arritur të kemi në qeverinë e Shqipërisë, një numër të konsiderueshëm grash. Jemi praktikisht sot, në vendin e 11-të në Bashkimin Europian për nga pjesëmarrja e grave në qeveri. Ishim në vendin e 10-të, por na e kaloi Renzi që e bëri qeverinë më mbrapa. Në zgjedhjet e ardhshme vendore, ne do ta mbështesim një projekt të grave të Partisë Socialiste dhe Lëvizjes Socialiste për Integrim, që në Këshillat Bashkiakë, apo komunalë siç e keni ju, të jenë 50% gra dhe 50% burra dhe jo 50% të jenë gjysma e parë burra dhe 50% të jenë gjysma e dytë gra, por të jenë numri 1 grua, numri 2 burrë, numri 3 grua, numri 4 burrë, numri 5 grua, numri 6, burrë e kështu me radhë dhe të pritet vija, aty ku priten dhe votat. Në Këshillat Bashkiakë, ne do të kemi në përbërje barazie të plotë përfaqësimi mes grave e burrave, se përderisa janë 50% e popullsisë, të paktën në nivelin vendor duhet të jenë edhe 50% e përfaqësimit. Edhe në Parlament kemi avancuar goxha. Sot kemi numrin më të madh të grave. Madje sot, në Parlament kemi më shumë gra, se çka pasur në të gjitha legjislaturat të mbledhura sëbashku. Edhe në qeveri kemi më shumë gra, se çka pasur gra në të gjitha qeveritë të mbledhura sëbashku. Megjithatë, kjo është ende për t’u përmirësuar.
Në fund fare, duke e mbyllur, unë besoj që gratë kanë edhe një virtyt që është u provuar nga raporte të ndryshme, se janë shumë më pak të korruptueshme sesa burrat. Kjo është edhe një arsye më shumë që të ketë më shumë gra në pushtet, në Shqipëri dhe në Kosovë.
Zoti Rama, nga përvoja juaj në Bashkinë e Tiranës dhe tani në qeveri të flasim pak për rregullimin e territorit. Në sytë e arkitektëve të Kosovës apo edhe të shqiptarëve të Kosovës, në përgjithësi, imazhi i parë i juaji ka qenë i një njeriu që ka krijuar hapësirat publike në Tiranë dhe tani në Shqipëri po ju shohim duke liruar hapësirat e uzurpuara publike dhe duke krijuar hapësira të reja. A është prioritet rregullimi i territorit edhe në mandatin tuaj si Kryeministër dhe nga përvoja juaj çfarë do t’i porosisnit vendimmarrësit në Kosovë, që ta bëjnë prioritet rregullimin e territorit edhe në Kosovë, duke ditur që është një fushë e ndërlidhur ngushtë me zhvillimin ekonomik. Aktualisht është fushë periferike. Edhe kur ndahen ministritë, nuk përkrahen ato ministri, apo nuk i jepen njerëzve që mund t’i çojnë përpara proceset. Cili është mesazhi juaj?
Përsa i përket ministrive, unë besoj që nuk është e thënë që një arkitekt të jetë një ministër i mirë planifikimi. Po ashtu, problemi nuk është se ministri i planifikimit nuk është arkitekt, por problemi është kur bën sikur është arkitekt. Këto janë dy gjëra të ndara.
Dy konsiderata kam unë. E para, kur kam ardhur për herë të parë mbas çlirimit në Kosovë dhe kam takuar kryetarin e bashkisë, komunës i thoni ju, i kam thënë që keni një fat shumë të madh që të mësoni nga dhjetëvjeçari ynë i parë në liri dhe mos lejoni ndërtimet pa leje. Kur kam ardhur pas një apo dy vjetësh, jam keqardhur sepse edhe për shkak të punës,- ndërtimet pa leje i njoh me sy, nuk ka nevojë për të parë dokumentet- pashë që kishte filluar edhe këtu epidemia që ka vazhduar intensivisht, për fat të keq. Është një karakteristikë shqiptare kjo, sepse vendet e tjera, edhe në Ballkan, ju e dini që përgjithësisht nuk e kanë, ose e kanë aty ku janë shqiptarët.
Tjetra, besoj se nëse shumë gjëra të tjera i rregullon edhe koha, me koston që i paguajnë sigurisht gjeneratat që jetojnë keq, këtë gjë edhe koha e ka të vështirë ta rregullojë. Humbjet e mëdha që Shqipëria ka pasur në tokë buke, që toka e bukës ka qenë një problem i madh për ne në raportet mes sipërfaqes së tokës së bukës dhe popullsisë, qysh përpara sesa të fillonte pushtimi i tokave të bukës, humbje e madhe që ka pasur në hapësira plazhesh, humbje e madhe që ka pasur në hapësirat e veta urbane, humbja e madhe që gjithë ky bum ndërtimesh ka sjellë në shkatërrime pyjesh dhe në shkatërrime lumenjsh për inerte, nuk është e kompensueshme në kohë, plotësisht. Do të kompensohet deri diku, por jo plotësisht. Është një humbje katastrofike. Dhe pastaj, kur ata që e kanë shkaktuar këtë humbje të flasin për interesin kombëtar, edhe për flamurin, edhe për Ismail Qemalin, edhe për bashkimin e ku di unë se çfarë, kjo bëhet pastaj, kulmi i hipokrizisë.
Ndërkohë që, nga ana tjetër, ne na duhen instrumente inovativë planifikimi, sepse planifikimi ashtu siç ka ekzistuar në të shkuarën nuk funksionon më.
Në rast se dikush do të bënte një studim mes planeve dhe projekteve të ndërtimit në Tiranë apo në gjithë qytetet, jam i bindur edhe këtu, dhe çfarë realizohet në terren, janë dy gjëra që nuk kanë lidhje me njëra-tjetrën. Kështu që, instrumentet e planifikimit duhet të jenë shumë më inovativë dhe shumë më efikase. Ne po përpiqemi për këtë. Kemi ndërmarrë një operacion të madh pastrimi të ndërtimeve pa leje në hapësirat komunitare dhe do të vazhdojë pa pushim ky operacion. Unë nuk mendoj në asnjë mënyrë që kjo sjell frenim ekonomik. Unë mendoj që kjo sjell zhvillim ekonomik, sepse të njëjtën gjë kam dëgjuar edhe atëherë kur bëmë pastrimin e madh të lumit të Tiranës, që në atë kohë ishte arteria kryesore ekonomike e qytetit dhe jo vetëm që nuk ra ekonomia në Tiranë, por përkundrazi, u rrit në mënyrë të ndjeshme nga formalizimi dhe nga kalimi në një stad të ri të zhvillimit dhe të raporteve mes sipërmarrjes dhe shtetit.
Kështu që, shpresoj shumë që edhe në Kosovë të shkojë përpara ky proces i ndalimit të ndërtimeve të paligjshme. Më pas edhe, aty ku është e mundur, i pastrimit të territorit nga ndërtimet e paligjshme.
Dua të nënvizoi faktin se përtej modelit “Erdogan” dhe “Berluskoni”, për mua jeni modeli i Platonit te “Republika”. Një përshkrim i një burrështetasi me trup të shëndoshë, mendje të shëndoshë dhe shumë artist dhe e keni dëshmuar ndër vite, që në Bashkinë e Tiranës, sa është i rëndësishëm mishërimi i artit në politikë dhe sa janë të rëndësishëm edhe artistët të jenë pjesë e të bërit politikë. Këtë komponent e keni zhvilluar shumë, duke qenë se keni pasur afër artistë të shumtë për të kuruar Tiranën dhe për t’i krijuar një identitet të ri. Sot, në një rrethanë tjetër si Kryeministër i Shqipërisë, por edhe më gjerë, a e shihni veten që gjithë këto ngjyrime shqiptarësh, andej e këndej kufijve, mund t’i bashkoni në një paletë e të jeni piktori i pikturës së re të shqiptarëve në Ballkan?
Ngjyra e zezë është produkt i bashkimit të të gjitha ngjyrave bashkë. Ndërkohë që, sfida nuk është t’i bashkosh të gjitha ngjyrat dhe t’i humbasësh secilës atë identitetin e vet, por t’i bësh të bashkëjetojnë brenda një kornize. Tani, përtej metaforës, ju siguroj se është shumë më e lehtë të pikturosh sesa të qeverisësh. Sepse, nëse e ke në dorë ta marrësh ngjyrën dhe ta vendosësh brenda pak sekondash bashkë me një ngjyrë tjetër, të bashkosh shqiptarë bashkë, për të bërë një punë, është shumë e vështirë.
Por nga ana tjetër, unë besoj shumë, - dhe dua ta përsëris në mbyllje, - në rast se ne do të ishim pak më qetësisht të vëmendshëm për çfarë ka ndodhur, ajo që ka ndodhur me shqiptarët në këto 15 vjet është nga ato gjëra që një kombi i ndodhin një herë në 100 apo 200 vjet. Është një gjë fantastike! Sigurisht, qenia njerëzore është e prirur të harrojë me shpejtësi atë që ikën dhe të kërkojë sa më shpejt, atë që dëshiron, por sinqerisht mendoj se çfarë ka ndodhur, ne duhet të na bëjë shumë të vetëdijshëm që ky është momenti ynë më i rëndësishëm historik. Nga ky moment, ne duhet të nxjerrim maksimumin për ne. Por duhet të kemi vizionin e qartë dhe vetëdijen maksimale që në përpjekjen për të nxjerrë maksimumin, mos të bëjmë faje që pastaj mund të jenë faje historike dhe të mos tregohemi të padenjë për atë që kemi arritur. Sepse ajo që kemi arritur është sa shqiptare, aq edhe ndërkombëtare, është sa meritë e shqiptarëve, aq edhe meritë e ndërkombëtarëve.
Nëse bashkësia ndërkombëtare i ka besuar Kosovës pavarësinë, nuk është për kompleks, por është për vetëdije dhe për përgjegjshmëri që ne ta shikojmë ecjen tonë përpara në aleancë të sigurt me bashkësinë ndërkombëtare, duke qenë dinjitozë në shprehjen e qëndrimeve tona, por duke mos u bërë të padenjë për atë çka pa bashkësinë ndërkombëtare, ne nuk do kishim arritur kurrë. Për këtë jemi të vetëdijshëm, apo jo.
E fundit, në mbyllje, është që sa më shpejt ne të kuptojmë që ky është një moment kur të gjithë sëbashku duhet të fokusohemi tek një betejë konceptesh me Bashkimin Europian dhe tek një përpjekje për ta vetëdijesuar sa më shumë Bashkimin Europian, që shqiptarët duhen sot për BE-në, po aq sa ç’i duhet BE-ja shqiptarëve dhe se Ballkani i duhet sot BE-së, po aq sa i duhet BE-ja Ballkanit. Nëse deri përpara pak vitesh, kjo nuk ka qenë kështu, kemi pasur ne nevojë për BE-në, më shumë sesa ka pasur BE për ne, si shtete, si komb, si rajon, sot është kështu dhe nëse Bashkimi Europian nuk e kupton këtë sot, nesër mund të jetë shumë vonë. Mund të jetë shumë vonë, sepse mund të ndodhin zhvillime që ne sot nuk i parashikojmë dot. Sepse paqja që ka ndodhur nuk ka ardhur as nga qielli dhe as se ne jemi bërë engjëj, qoftë shqiptarët, qoftë serbët, qoftë kushdo në rajon. Nuk jemi bërë ne engjëj, ne jemi po ata që ishim. Por paqja ka ardhur si shtysë e brendshme e të gjithëve për të parë më tutje, më tutje në Europë, në Bashkimin Europian.
Nëse BE nuk është në lartësinë e pritshmërisë sonë sot, nesër mund të jetë shumë vonë. Nëse BE na vendos neve përpara lodhjen nga zgjerimi, nesër lodhja nga durimi mund të dalë jashtë kontrollit tonë dhe kjo nuk është për të kërcënuar askënd, por kjo është për t’u përballur me një të vërtetë shumë, shumë të rëndësishme. Sepse ne kemi nevojë për Bashkimin Europian, kemi nevojë për procesin e integrimit që të modernizojmë shtetin në Shqipëri dhe në Kosovë dhe të modernizojmë marrëdhëniet ndërshtetërore dhe brenda shteteve ku jetojnë shqiptarët e tjerë, por Bashkimi Europian ka po kaq nevojë për rajonin dhe sot mos harrojmë shqiptarët janë faktori më i rëndësishëm në rajon. Kjo rëndësi e madhe që ka marrë faktori shqiptar është edhe përgjegjësi historike për ne. Ne nuk mund të sillemi si superiorë, në qoftë se duam ta përdorim peshën e re që kemi në rajon, për t’i lënë gjeneratave të tjera të shqiptarëve dhe të të tjerëve, një rajon përfundimisht të çliruar nga makthet e të shkuarës.
E siç duhet të jemi me patjetër të hapur e të drejtpërdrejtë me serbët, duhet të jemi po ashtu të hapur e të drejtpërdrejtë dhe tërësisht të sinqertë në shtrirjen e dorës së paqes dhe të bashkëpunimit ndaj serbëve. Ata duhet ta kenë shumë të qartë që ne nuk negociojmë asgjë nga to që kemi arritur, por në të njëjtën kohë, ne nuk jemi hipokritë kur u shtrijmë dorën dhe u themi të ndërtojmë bashkë një të ardhme, duke e transformuar armiqësinë në partneritet dhe duke bërë për Ballkanin atë që Gjermania dhe Franca bënë për Europën.
Faleminderit!
